MISIR İRSALİYE HAZİNESİNİN 1751-1753 YILLARINA AİT BÜTÇESİ

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Mısır Beylerbeyliğinin merkezî yönetime karşı olan yükümlülüklerininbaşında, her yıl düzenli olarak İstanbul'a gönderilmesi gereken Mısır irsaliye hazinesi yer almıştır. Bunun yanı sıra, ihtiyaç duyulması durumunda Osmanlı sultanının seferlerine yardımcı kuvvet olarak istenilen miktarda Mısır askerlerinin Ordu-yı Hümayun'a iştirak ettirilmesi, talep edilen askerî mühimmatın muayyen miktarda ve vaktinde olmak üzere belirlenen yere sevk edilmesi ve ayrıca Matbah-ı Âmire (Saray Mutfağı)'nin ihtiyacı olan yiyecek ve içecek gibi malzemelerin tedariki de yer almıştır. XVIII. yüzyılda, merkezî hükûmetin artış gösteren harcamaları ve nakit paraya olan ihtiyacı irsaliye hazinesine olan talebi de artırmıştır. Mısır eyalet hazinesiningelir ve giderleri hesaplandıktan sonra geriye kalan miktarın İstanbul'a irsaliye hazinesi adıyla gönderildiği görülmektedir. Mısır irsaliye hazinesi sultanın şahsi hazinesi olduğundan bu hazineden yapılacak harcamalar da padişahın bizzat onayı ile tahakkuk edebilir idi. Mısır irsaliye hazinesinden yapılan harcamalar ağırlıklı olarak, imparatorluk yararına olan harcamalar, Mısır eyaletinde yapılan harcamalar ve Haremeyn (Mekke ve Medine) için yapılan harcamalar olarak gerçekleşmekteydi. Bununla beraber, XVIII. yüzyılda Mısır'da artan masraflar ve idari sorunlar nedeniyle Mısır irsaliye hazinesi düzenli olarak gönderilememiştir. Bu çalışma, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA)'nde D. 2604 ile kayıtlı bulunan icmal defterine dayamaktadır. Bu defterdeki muhasebeye göre Mısır eyaletinin üç yıllık irsaliye hazinesi gelirleri her bir yıl için 1415 Mısır kesesi ile 6948 para (35.381.948 para) olarak kararlaştırılmıştır. Harcamalar ise yıllara göre farklılık arz etmiştir

THE BUDGET OF THE TREASURY OF EGYPT FOR THE PORTE FROM 1751 TO 1753

In the period of the Ottoman Empire, one of the responsibilities of the Egypt Provinceto the central government was to send regularly the annual irsaliyya remittance to Istanbul. The other was to supply a certain number of Egyptian soldiers for the Imperial Army as reinforcements for the sultan’s military campaigns and to deliver the specified amount of military ammunition to the specified locations on time as requested and to acquire the supplies needed by the sultan’s kitchen. In the XVIIIth century, the demand of the annual remittance was increased much more because of increasing the need for cash money. The revenues and expenditures of the treasury of Egypt were arranged to provide an annual surplus, which were send annually as (irsaliyya khazina) remittance to the Porte. The spending could be done and with the permission of sultan because the irsaliye was belonged to the sultan. The spendings, which were spend with irsaliye, were the benefit of the imperial and the spending in Egypt and in the Holy cities. On the other hand in the XVIIIth centrury the annual remittance couldn’t be sent regularly because of the increasing matters in Egypt. This study is based upon “summary register” numbered 2604 at Topkapı Palace Museum Archives. According to this register, the balance of Egypt’s budget was sent for three years as irsaliyya khazina (remittance of the treasury) to İstanbul. The amount of the annual remittance was decided as 35.381.948 paras. The spendings were different according to the years

___

  • Topkapı Sarayı Müzesi ArĢivi (TSMA) D. 2604.
  • AYKUT, Nezihi, “Para Tarihi Bakımından Osmanlı GümüĢ Sikkeleri”, V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, İstanbul 21-25 Ağustos 1989, Ankara 1990, s.727-731.
  • EL-EMĠR AHMED ED-DEMURTAġĠ, Kitabü’d-Durretü’l-Musane fi Ahbari’l-Kinane, Hazırlayan: Abdurrahim Abdurrahman Abdurrahim, Kahire 1989.
  • ĠPġĠRLĠ, Mehmet, “Cerde”, DİA, C. 7, Ġstanbul 1993, s.392-393.
  • KÜTÜKOĞLU, Mübahat, Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), Ġstanbul 1994.
  • MEHMED SÜREYYA, Sicil-i Osmanî, C. IV, Ġstanbul 1308.
  • ÖZVAR, Erol, “Rum Eyaletine Ait H.1043-44 / M. 1634-35 Tarihli “Bütçe”nin Tahlili”, Osmanlı, C.3, Ankara 1999, s.150-157.
  • PAMUK, ġevket, Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, Ġstanbul 2008.
  • SEYYĠD MUHAMMED ES-SEYYĠD MAHMUD, “Ġrsaliye”, DİA, C. 22, Ġstanbul 2000, s. 451- 453.
  • SHAW, Stanford Jay,The Financial and Administrative Organization and Development of Ottoman Egypt, 1517-1798, Princeton 1962.
  • TOK, Özen, “Osmanlılarda Kıptî Takviminin Ġdari ve Mali Alanda Kullanımı”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:21, Yıl:2006/2, s.365-379.
  • PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.I-III, MEB, Ġstanbul 1993.
  • UZUNÇARġILI, Ġsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, Ankara 1988.
  • _____________, “Osmanlı Devleti Maliyesinin KuruluĢu ve Osmanlı Devleti Ġç Hazinesi”, Belleten, C.XLII, Sayı: 165, Ankara 1978, s.79-80.
  • ÜLKER, Necmi, “XVIII. Yüzyılda Mısır ve Cezayirli Gazi Hasan PaĢa’nın Mısır Seferi”, Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi, IX, (1994), s.1-30.
  • ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yayınları, Ġstanbul 2011.