MARMARA DENİZİ GÜNEY KIYILARINDA TEKTONİK AKTİVİTE İZLERİ HAKKINDA GENEL BİR DEĞERLENDİRME

Türkiye'nin en aktif tektonik yapılarından Kezey Anadolu Fay'nın etki alanında bulunan ve son yıllarda meydana gelen büyük depremlerle ilgi odağı haline gelen Marmara Denizi, önemli aktif tektonik sahalardan birini oluşturmaktadır. Marmara Denizi'nin güneyi ve yakın çevresi fay hatları ile parçalanmış ve tektonik aktivite bakımından birinci derece deprem sahasıdır. Sahanın ortasında bulunan Erdek, Bandırma ve Gemlik körfezleri arasındaki çöküntü alanları halen gelişimi sürdürmektedir. Marmara Denizi'nin gelişimi Kuzey Anadolu Fay'ının karmaşık jeodinamik süreçleri kontrolünde ve bunun sonucunda farklı morfo-tektonik birliklerin biraraya gelmesiyle gerçekleştiğinden, denizin kıyı ve kıyı gerisi morfolojisi büyük ölçüde asimetriktir. Örneğin, güney kıyıları bir yandan en geniş kıyı düzlüklere sahipken, aynı zamanda da en yüksek kıyıları içeren morfolojik yüksekliklerden oluşmuştur. Sahadaki yerleşimlerin büyük bir bölümü kıyı düzlükleri üzerinde kurulduğundan, depreme bağlı çökme, zemin yenilmesi, tsunami ve deniz seviyesi yükselmesi riskleri altındadır. Marmara Denizi içerisindeki sırtlarda en son depremin 1509 yılında meydana geldiği tahmin edilmektedir. Bu sebeple özellikle Orta Marmara sırtı hakkındaki her türlü bilginin arttırılması gerekmektedir. Marmara Denizi sırtları yanısıra Marmara Denizi güneyindeki fay segmentlerinde kırılma stresinin arttığı belirlenmiştir. Günümüzden olasılıkla 3 bin yıl önce (Geç Holosen) yerel tektoniklerden etkilenen inceleme sahasının şimdiki topoğrafyası ve deniz tabanı morfolojisi bu son tektonik etkinliğin sonucudur. Bölgede izlenen normal fayların çoğunluğu aktiftir. Bütün bu hareketlerin sonucunda bölge günümüzdeki coğrafyasını kazanmıştır. Sahanın genç faylarla sınırlanması ve sismik hareketlilik ve deprem aktivitesine karşı çeşitli önlemlerin alınması gerekmektedir. Bu nedenle Marmara Denizi kıyılarındaki tektonik aktivite izlerinin bilinmesi ve izlenmesi gelecekte kayıp ve hasarlara yol açabilecek depremler için alınabilecek önlemler açısından önem taşımaktadır

GENERAL ASSESMENT ABOUT THE TRACES OF TECTONİC ACTIVITY ON THE SOUTHERN COASTS OF THE MARMARA SEA

tectonic and the West Anatolian rift valley, which has been centre of focus with major earthquakes that have occurred in recent years, forms one of the significant active tectonic areas. The South of the Marmara Sea and its vicinity has been broken apart with fault lines and is a first degree earthquake zone in regard to tectonic activities. Rift valleys located between the gulfs of Erdek, Bandırma and Gemlik still continue their developments. On account of the fact that the development of the Marmara Sea takes place within the control of complex geodynamic processes of the North Anatolian Fault line and various morpho-tectonic accumulations that occur as a result of it, its sea coast and backshore are asymmetrical to a great extend. For instance, the south coast is consisted of morphological heights which on the one hand has the largest coast plains, and on the other hand contains the highest coasts. Owing to the fact that majority of the settlements in the area are located at the coastal plains, there are risks of subsidence, base failure, tsunami and sea level rise due to earthquakes. The last earthquake on the ridges within the Marmara Sea is presumed to have occurred in 1509. Thus, all types of information especially on Middle Marmara ridge must be increased. In addition to the Marmara Sea ridges, there is also detection of increases in the refracting stresses on fault segments at the south of the Marmara Sea. Present topography of study field which was affected by the local tectonics 3 thousand years ago (Late Holocene) with the current probabilities and the sea bed morphology are the results of this last tectonic activity. Most of the traceable regular faults in the region are active. As a result of all these activities, the region has obtained its present geography. It is essential to limit the area with young faults and take various precautions against seismic and earthquake activities. Hence, in order to reduce loses and damages of potential earthquakes to occur in future it is highly significant to know and monitor tectonic activities at the coast of the Marmara Sea

___

  • ADATEPE, M. F. “Marmara Denizi gravite ve manyetik özellikleri”, Marmara Denizi’nin jeolojik oşinografisi, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve işletmeciliği Enstitüsü, Editörler: Ertuğrul Doğan-Ajun Kurter, s. 78-112, İstanbul, 2000.
  • ALGAN, O. “Marmara Denizi’nin sedimentolojik ve jeokimyasal özellikleri ile paleoşinografisi”, Marmara Denizi’nin jeolojik oşinografi, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü, Editörler: Ertuğrul Doğan-Ajun Kurter, s. 392-472, İstanbul, 2000.
  • ALPAR, B. “Marmara Denizi depremselliği, Marmara Denizi sismik görünümü”, Marmara Denizi’nin jeolojik oşinografi, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü, Editörler: Ertuğrul Doğan-Ajun Kurter, s. 126-177, İstanbul, 2000.
  • ALPAR, B., U. KURAN, C. A. YALÇINER ve ALTINOK, Y. “Türkiye çevresi denizlerde depreşim dalgası oluşma olasılığı bulunan bazı bölgeler”, TMH-Türkiye Mühendislik Haberleri Dergisi, 4 (2005), s. 33-37.
  • ARDEL, A. “Marmara Bölgesinin Güneydoğu havzalarının morfolojik karakterleri”, Türk Coğrafya Dergisi, 2 (1943), s. 160-171.
  • ARDEL, A. “Marmara Bölgesi’nin yapı ve reliefi”, Türk Coğrafya Dergisi, 20 (1960), 2-16.
  • ARDEL, A. “Türkiye Kıyılarının teşekkül ve tekâmülüne toplu bakış”, Türk Coğrafya Dergisi, 24- 25 (1968), s. 1-13.
  • ARTÜZ, L. M. “Bilimsel açıdan Marmara Denizi”, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, No: 119, kültür serisi: 2, Ankara, 2007.
  • ATALAY, İ. "Türkiye coğrafyası ve jeopolitiği”, META Basım Matbaacılık Tesisleri, 2. Baskı, İzmir, 2004.
  • BEKAROĞLU, E. “A review on the elevated shorelines in the Eastern Mediterranean during the Late Holocene”, Cografi Bilimler Dergisi, 1 (2008), s. 1-21.
  • BİNGÖL, E. B., Akyürek ve Korkmazer, B. “Biga Yarımadası’nın jeolojisi ve Karakaya Formasyonu’nun bazı özellikleri”, M.T.A., Cumhuriyetin 50. Yılı Yerbilimleri Kongresi Tebliğler Kitabı, (1973), s. 70–77, Ankara.
  • BİRİCİK, S. A. “Marmara Denizi sualtı rölyefi ve Güney Marmara sahillerinde deprem, (Güney Marmara Bölümü mekânsal sorunlar ve çözümler)”, 29.Coğrafya Meslek Haftası Bildiri Özeti Kitabı, Çanakkale, 2001.
  • CIĞIZOĞLU, H. K., A. HAYIR, İ. KILIN ve ŞEŞEOĞULLARI, B. “Kıyıdaki tsunami dalgası yüksekliğinde deniz tabanı heyelan hızının etkisi”, 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, s. 157-164, İstanbul, 2007.
  • CÜREBAL, İ. A. KIZILÇAOĞLU ve SOYKAN, A. “Belkıs Tombolosu'nun jeomorfolojik ve uygulamalı jeomorfolojik özellikleri”, Balıkesir Üniversitesi-Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1998), s. 1-23
  • CÜREBAL, İ. (1999). “Gönen Çayı (Tahirova) ile Edincik (Balıkesir) arasının kıyı kullanımı ve planlaması”. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul.
  • DEMİRCİ, A. “Öğretmenim için CBS (Coğrafi Bilgi Sistemleri)”, Fatih Üniversitesi yayınları, s. 11-17, İstanbul, 2008.
  • EFE, R. (1993). “Biga Yarımadası Kuzeydoğusunda Armutçuk Dağları ile Biga ve Gönen çayları arasındaki çevrenin jeomorfolojisi”, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü, doktora tezi, İstanbul.
  • EFE, R. “Biga Yarımadası’nda Neotektoniğin jeomorfolojik izleri”, Türk Coğrafya Dergisi, 29 (1994), s. 209–242.
  • ERCAN, T., TÜRKECAN, A., GUILLOU, H., SATIR, M., SEVİN, D., SAROĞLU, F., “Marmara Denizi çevresindeki Tersiyer volkanizmasının özellikleri”, MTA Dergisi, 120 (1998), s. 199-221.
  • ERİNÇ, S. “Jeomorfoloji II”, Güncelleştirenler: Ertek A., Güneysu, C., Der Yayınları, 312-314, İstanbul, 2001.
  • EROL, O. “Türkiye’nin genç tektonik ve jeomorfolojik gelişimi”, Jeomorfoloji Dergisi, 11(1983), s. 1-23.
  • EROL, O. ve ŞENCAN, A. “Çınarcık ve çevresinin jeomorfolojik etüdü”, Marmara Coğrafya Dergisi, 1 (1996), s. 57-62.
  • GEDİK, N., E. İRTEM, ve KABTAŞLI, M. S. “Tsunaminin geçirimli kıyılardaki tırmanma yüksekliğinin deneysel incelenmesi”, İTÜ Mühendislik Dergisi, 4 (2005), s. 3-12.
  • GÖKAŞAN, E. “Marmara Denizi’nin jeolojik özellikleri”, Marmara Denizi’nin jeolojik oşinografi, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü, Editörler: Ertuğrul DoğanAjun Kurter, s. 177-392, İstanbul, 2000.
  • GÖRÜR, N., M. N. ÇAĞATAY, M. SAKINÇ, M. SÜMENGEN, K. ŞENTÜRK, C. YALTIRAK, ve TCHAPALYGA, A. “Origin of the Sea of Marmara as deduced from Neogene to Quaternary Paleogeographic Evolution of Its Frane”, International Geological Rewiev, 39 (1997), pp. 342-352.
  • GÜNEYSu, C. “Marmara Denizi ve kıyılarının jeomorfolojik özellikleri”, Marmara Denizi’nin jeolojik oşinografisi, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve işletmeciliği Enstitüsü, Editörler: Ertuğrul Doğan-Ajun Kurter, s. 33-77, İstanbul, 2000.
  • HOŞGÖREN, Y. M. “Jeomorfolojinin Ana Çizgileri I”, İstanbul, 2010.
  • İNANDIK, H. “Türkiye kıyılarına genel bakış”, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 5 (1958), s. 63-66.
  • KAZANCI, N., Ö. EMRE, T. ERKAL, N. GÖRÜR, M. ERGİN ve İLERİ, Ö. “Güney Marmara deltaları: Kocasu ve Gönen Çayı deltalarının morfolojisi ve tortul yapısı”, Güney Marmara Bölgesinin Neojen ve Kuvaterner evrimi, YDABÇAG 426/G, Ankara, 1997.
  • KAZANCI, N., Ö. EMRE, T. ERKAL, Ö. İLERİ, M. ERGİN ve GÖRÜR, N. “Kocasu ve Gönen Çayı deltalarının (Marmara Denizi) güncel morfolojileri ve tortul fasiyesleri”, MTA Dergisi, 121 (1999), s. 33-50.
  • KURT, S. (2013), “Marmara Denizi güney kıyılarının jeomorfolojisi”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
  • KURTER, A. “Marmara Denizi coğrafyası, Marmara Denizi’nin jeolojik oşinografi”, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü, Editörler: Ertuğrul Doğan-Ajun Kurter, s. 29-30, İstanbul, 2000.
  • LAMBECK, L. “Sea-Level Change and Shore-Line Evolution in Aegean Greece since Upper Palaeolithic Time, Research school of Earthsciences”, Australian Nalional University, Canberra ACT 0200, Australia, 1996.
  • MAİTİ, S. K. ve BHATTACHARYA, A. “Shoreline change analysis and its application to prediction: a Remote Sensing and statistics based approach”, Marine Geology, 257 (2009), pp. 11-23.
  • MERİÇ, E., N. AVŞAR, A. NAZİK, B. ALPAR, B. YOKEŞ, F. İ. BARUT ve ÜNLÜ, S. “Gemlik Körfezi yüzey çökellerinin foraminifer, ostrakod ve mollusk faunası”, foraminifer kavkılarında gözlenen morfolojik anomaliler ile bölgenin sedimentolojik, hidrokimyasal ve biokimyasal özellikleri, MTA Dergisi, 131 (2005), s. 21-48.
  • OKAY, A. İ., M. SİYAKO, BÜRKAN, K. A. “Biga Yarımadası’nın jeoloji ve tektonik evrimi”, Türkiye Petrol Jeologları Derneği Bülteni Bülteni, 2 (1990), s. 83-121.
  • OKAY, A. Satır, M. “Coeval plutonism and metamorphism in a latest oligocene metamorphic core complex in Northwest Turkey”, Geological Magazine, 137 (2000), pp.495-516.
  • OKAY, A. I. A. KAŞLILAR-ÖZCAN, C. İMREN, A. BOZTEPE-GÜNEY, A. Demirbağ ve KUŞÇU, İ. “Active faults and evolving strike-slip basins in the Marmara Sea, Northwest Turkey: A Multichannel Seismic Reflection Study”, Tectonophysics, 321 (2000), s. 189- 218.
  • OKAY, A. İ. ve GÖNCÜOĞLU, M.C. “Karakaya Complex: a Review of Data and Concepts”, Turkish Journal of Earth Sciences, 13 (2004), pp. 77–95.
  • SELİM, H. H. EYİDOĞAN, H. ve TÜYSÜZ, O. “Güney Marmara Bölgesi’nde tarihsel ve aletsel dönemlerde oluşan depremlerin sismolojik ve jeolojik incelemesi”, Deprem Sempozyumu, 23-25 Mart 2005, Kocaeli.
  • SEYITOĞLU, G. ve SCOTT, B. “Late Cenozoic Crustal Extension and Basin Formation in West Turkey”, Geological Magazine, 128 (1991), s. 155-166.
  • SİYAKO, M., K. A. BÜRKAN, ve OKAY, A. İ. “Biga ve Gelibolu yarımadalarının Tersiyer jeolojisi ve hidrokarbon olanakları”, Türkiye Petrol Jeologları Derneği Bülteni Bülteni, 1(1989), s. 183-199.
  • ŞEKER, Z. D. ve KABDAŞLI, S. M. “Kıyılardaki doğal felaketler için risklerin CBS ile analizi ve risk haritalarının üretilmesi”, Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yıl Sempozyumu, 16-18 Ekim, 2002, Konya.
  • ŞENCAN, A. (2007), “Biga Çayı batı kesiminin jeomorfolojisi”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul.
  • ŞENGÖR, A. M. C. “The North Anatolian Transform Fault: its Age, Ofset and Tectonic Significance”, Journal of the Geological Society, 136(1979), pp. 269-282.
  • ŞENGÖR, C. M. A. ve YILMAZ, Y. “Tethyan Evolution of Turkey: A Plate Tectonic Approach, Tectonophysics, 75 (1981), pp. 181-241.
  • TUNÇ, B., D. ÇAKA, S. IRMAK, S. TUNÇ, H. WOİTH, Ş. BARIŞ, M. F. ÖZER, B. LÜHR, E. GÜNTHER, H. GROSSE ve ZSCHAU, J. “Armutlu Sismik Ağı (Arnet) ve ArmutluYalova-Gemlik çevresinin Tektonik özellikleri”, Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı, ODTÜ, Ankara, 2011.
  • TÜYSÜZ, O. “Geology of the Cretaceous sedimentary basins of the Western Pontides”, Geological Journal, 34 (1999), pp. 75-93.
  • TÜYSÜZ, O. (2009). “Marmara Denizi”, İTÜ "Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü, http://www.yerdurumu.org/makaleler/documents/marmara_denizi.asp, Erişim Tarihi: 09 Ocak 2012.
  • WEB: http://www.karabiga.com/index.php?s=11, Erişim Tarihi: 14 Ocak 2013.
  • YALTIRAK, C., ve B. ALPAR “Evolution of the NAF Middle Segment and Shallow Seismic Investigation of the Southestern Sea of Marmara (Gemlik Bay)”, Marine Geology, 190 (2002), pp. 307-327.
  • YALTIRAK, C. “Tectonic Evolution of the Marmara Sea And Its Surroundings”, Marine Geology, 190 (2002), pp. 493–529.
  • YIKILMAZ, M. B., I. A. OKAY ve ÖZKAR, İ. “Biga Yarımadası’nda Pelajik bir Paleosen istifi”, MTA Dergisi, 123-124 (2002), s. 21-26.
  • YILMAZ, Y., O. TÜYSÜZ, E. YİĞİTBAŞ, C. GENÇ ve ŞENGÖR, A. M. C. “Geology and Tectonic Evolution of Pontides, in Regional and Petroleum Geology of the Black Sea and Surrounding Region (Ed. A. G. Robinson)”, AAPG Memoir, 68 (1997), pp. 183–226.
  • YILMAZ, Y., C. Ş. GENÇ, F. GÜRER, M. BOZCU, K. YILMAZ, Z. KARACİK, Ş. ALTUNKAYNAK ve ELMAS, A. “When Did the Western Anatolian Grabens Begin to Develop?”, Geological Society, Special Publications, 173 (2000), s. 353-384.