Kırım Hanlığı Tarihini konu alan müstakil eserler ve yeni bir Kaynak, Tarih-i Mevkûfati

Kırım Hanlığı Altın Orda Devleti‟nin yıkılmasından sonra Karadeniz‟in kuzeyinde kurulan Türk devletlerinin en uzun ömürlüsüdür. Kırım Hanlığı tarihini konu alan başlıca eserler Abdulgaffar Kırımî‟nin Umdet‟ül Ahbar, Seyyid Mehmed Rıza‟nın Es-Seb‟üs Seyyar Fi Ahbar-ı Müluk-ut Tatar, Abdullah bin Rıdvan‟ın Tevarih-i Deşt-i Kıpçak, Halim Giray‟ın Gülbün-ü Hanan, Kefevi İbrahim Efendi‟nin Tevarih-i Tatar Han ve Dağıstan ve Moskov ve Deşt-i Kıpçak Ülkelerinindir, Kırımlı Hacı Mehmed Senai‟nin Üçüncü İslam Giray Han Tarihi, Said Giray‟ın Tarih-i Said Giray; Mehmed Giray bin Mübarek Giray‟ın Târih-i Mehmed Giray adlı eseri ile Kaysunizade Remmal Hoca‟nın Târih-i Sahip Giray Han adlı eserleridir. Bu eserlerin bir kısmı Kırım Hanlığı tarihinin bir dönemini ele alan özel eserler iken bir kısmı Kırım Hanlığı tarihinin tamamını konu alan genel eserlerdir. Bu eserlerle ile birlikte değerlendirilmesi gereken yeni bir kaynak da Mevkufati Mehmed Efendi‟nin Tarih-i Mevkufati adlı çalışmasıdır.

Specific works Related to the History of Crimean Khanate and a new source: Tarih-i Mevkufati

Khanate of Crimea was the longest lived Turkish state in the north of the Black Sea after the collapse of the Golden Horde. Major works about the history of the Crimean Khanate are Abdulgaffar Kırımî‟s Umdet‟ül Ahbar, Seyyid Mehmed Rıza‟s Es-Seb‟üs Seyyar Fi Ahbar-ı Müluk-ut Tatar, Abdullah bin Rıdvan‟s Tevarih-i Deşt-i Kıpçak, Halim Giray‟s Gülbün-ü Hanan, Kefevi İbrahim Efendi‟s Tevarih-i Tatar Han ve Dağıstan ve Moskov ve Deşt-i Kıpçak Ülkelerinindir, Kırımlı Hacı Mehmed Senai‟s Üçüncü İslam Giray Han Tarihi, Said Giray‟s Tarih-i Said Giray; Mehmed Giray bin Mübarek Giray‟s Târih-i Mehmed Giray and Kaysunizade Remmal Hoca‟s Târih-i Sahip Giray Han. Some of these works are corcerned with a specific period of the chanate and some of these concerned with the entire history of the Crimean Chanate. As a new source, Mevkufati Mehmed Efendi‟s Tarih-i Mevkufati must be evaluated with these works.

PDF

___

Abdurrahman Abdi Paşa, Vekâyi-Nâme, Yayına hzl., Fahri Ç. Derin, İstanbul 2008.
ALTUĞ, Giray Saynur; “Türkiye‟de ve Dünyada Kırım ile İlgili Bilimsel ve Aktüel Çalışmalar”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı:124, Şubat 2000/2001, s. 147-173.
BABİNGER, Franz; Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, Çev. Çoşkun Üçok, T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ank. 2000.
BAŞER, Alper; Bucak Tatarları (1550-1700), Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamış doktora tezi, Afyon 2010.
BIYIK, Ömer; Osmanlı Yönetiminde Kırım (1600-1774), Yayınlanmamış doktora tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yeni Çağ Tarihi Anabilim Dalı, İzmir 2007.
Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri I-II-III, Osmanlıca matbu basım, Ankara 2000.
D‟ASKOLİ, Emiddio Dortelli; “Opisanie Çernogo Morya i Tatarii, Sostavil Dominikanets Emiddio Dortelli D‟askoli, Prefekt Kaffı, Tatarii i Proç. 1634”, Rusça‟ya Çeviren: N. Pimenova, Ed. A. Berthier-Delegard; Zapiski İmperatorskogo Odesskogo Obşestva İstorii İ Drevnostey, Tom. XXIV. 1902, s.107-108.
FİSHER, Alan; The Crimean Tatars, California 1987.
GAYVORONSKİY, Oleksa; Poveliteli Dvuh Materikov, Krımskie Hanı XV-XVI Ctoletiyi Borba Za NasledstvoVelikoy Ordı Tome I; Poveliteli Dvuh Materikov, Krımskie Hanı Pervoy Polovinı XVII. Stoletiya V Borbe Za Samostoyatelsnost İ Edinovlastiei, Tome II Bahçesaray 2009.
HAMMER-PURGSTALL, J. Von; Geschicte Der Chane Der Krim, Wien 1856.
Hasan Vecihi, Vecihi Tarihi, hzl., Ziya Akaya, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi 1957.
İNALCIK, Halil; “Han ve Kabile Aristokrasisi: I. Sahip Giray Han Döneminde Kırım Hanlığı”, Emel, Sayı: 135, Mart-Nisan 1983, s. 51-53.
İNALCIK, Halil; “Kırım Hanlığı”, MEB İslam Ansiklopedisi, C. 6, s. 746-756,
KELLNER-HEİNKELE, Barbara; “Kto Bıl Abdulgaffar al- Kirimi (Zametki o Krımskoe-Tatarskom İstorike XVIII. Veka”, İstoçnikovedenie İstorii Ulusa Cuçi, (Zolotoy Ordı) Ot Kalki Do Astrahani 1223-1556, Kazan 2001, s.378-390.
KELLNER-HEİNKELE, Barbara; “A Chinggisid and Ottoman: Halim Gerey Sultan”, Altaica V, Moskva 2001, 69-80.
KELLNER-HEİNKELE, Barbara, Aus Den Aufzeichnungen des Sa‟id Giray Sultan, Freiburg 1975.
KELLNER-HEİNKELE, Barbara; “Crimean Tatars and Nogay Scholars of The 18th Century”, Muslim Culture ın Russia and Central Asia From The 18th Century To The Early 20th Centuries içinde, eds. Michael Kemper - Anke von Kügelgen - Dmitriy Yermakov, Islamkundliche Untersuchungen 200, Berlin 1996, S.279-296.
KURAT, Akdes Nimet; IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Murat Kitabevi Yayınları, Ankara 1992.
Naima Mustafa Efendi, Târih-i Naima, C. III, C.IV, hzl., Mehmed İpşirli, T.T.K Yayınları, Ankara 2007.
OSTAPCHUK, Victor; “Hronika Remmalya Hoca „İstoriya Sahip Gerey Hana‟ Kak İstoçnik Po Krımsko-Tatarskim Pohodam”, İstoçnikovedenie İstorii Ulusa Cuçi, (Zolotoy Ordı) Ot Kalki Do Astrahani 1223-1556, Kazan 2001,s. 392-421.
ÖZTÜRK, Yücel “Kırım Hanlığı”, Genel Türk Tarihi, C. 5, Ankara 2002, s.143-199.
ÖZTÜRK, Yücel Özü‟den Tuna‟ya Kazaklar-1, Yeditepe Yayınları İstanbul 2004,
SMİRNOV, V. D.; Tom I: Krımskoe Hantsvo Pod Verhovenstvom Otomanskoy Portı Do Naçala XVIII Veka. Tom II: Krımskoe Hantsvo Pod Verhovenstvom Otomanskoy Portı v XVIII Veke Do Prisoedineniya Ego K Rossii, Moskva 2005.
SCHAMİLOĞLU, Uli; “The Umdet ül-Ahbar and Turcic Sources For The Golden Horde and The Later Golden Horde”, Central Asian Monuments, Edited by. Hasan P Aksoy, İstanbul 1992, S81-93.
TURAN, Ahmet Nezihi; “Kırım Hanlığı Kadı Sicilleri Hakkında Notlar”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 9, İstanbul 2003, s.1-16
ÜLKÜSAL, Müstecip; Kırım Türk Tatarları (Dünü-Bugünü-Yarını), Baha Matbaası, İstanbul 1980.
ÜREKLİ, Muzaffer, “Gülbün-i Hanan”, TDVİA, C. 14, s.235-236.
WEESE, Devin De; Islamization and Native Religion In The Golden Horde, Baba Tükles and Conversion To Islam in Historical and Epic Tradition, Pennsylvania 1994.