Tarihî Türkiye Türkçesi metinlerindeki 'karmaşık cümle' örnekleri üzerine

İçinde birleşik cümle türlerinden en az ikisi bulunan, yani farklı türden en az iki yardımcı cümleyi veya bir yardımcı cümle ile bir ya da daha fazla cümlemsiyi bünyesinde taşıyan cümleler bazı dilcilerce karmaşık cümle olarak değerlendirilmektedir. Türk dil bilgisi kitaplarının bir kısmında girişik cümle veya girişik-birleşik cümle yapısının müteradifi olarak da karmaşık birleşik cümle terimi kullanılmaktadır. Buna göre, yan cümlesi isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil cümleciği (cümlemsi) olan cümleler karmaşık cümle olarak adlandırılmaktadır. Bu bağlamda, farklı türdeki cümle yapıları aynı terimle adlandırılarak bir terim kargaşasına da yol açılmaktadır. Biz ise, ancak cümle başı edatlarıyla kurulmuş (Farsça kökenli) birden fazla birleşik cümlenin ya da bir Türkçe cümle yapısı ile Farsça kökenli bir birleşik cümle yapısının bir araya geldiği yapılar için bu terimin kullanılması gerektiğini düşünmekteyiz.

About complex sentences in historical Turkish texts

It ispossible to denominate as compound sentence which contains at least two kind of compound sentence that is including two different kind of subordinate sentences. In some of the Turkish grammar books it is used the term of complex-compound sentence as also the synonym of the intricate sentence or intricate-compound sentence structure. We have established more than one particle per only unified sentence of sentence, or a Turkish sentence structure sentence structure combined with a Persian background come together for the construction of these terms should be used to think.

PDF

___

AKALIN Ş. Halûk, “Eski Anadolu Türkçesinde Cümle Başı Edatlarıyla Kurulmuş Cümleler”, Türk Dili, Sy. 518, Şubat 1995, Ankara, s. 156-163.
BANGUOĞLU Tahsin, Türkçenin Grameri, 3. bs., TDK Yayınları, Ankara 1990.
BİLGEGİL M. Kaya, Türkçe Dilbilgisi, Dergâh Yayınları, İstanbul 1981.
BİRAY Nergis, “Türkiye Türkçesi ile Kazak Türkçesindeki Cümlelerin Çeşitleri Bakımından Karşılaştırılması Üzerine Bir Deneme”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı, Sy. 13, Bahar-2003, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, s. 281-309.
BİRAY Nergis, “Türkiye Türkçesi ile Kırgız Türkçesindeki Cümlelerin Çeşitleri Bakımından Karşılaştırılması Üzerine Bir Deneme”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sy. 10, Bişkek 2004, s. 63-81.
CEMİLOĞLU İsmet, “Eski Anadolu Türkçesi Söz Diziminde Çün‟lü Cümleler”, Türk Dili, Sy. 510, Haziran 1994, Ankara, s. 409-413.
DELİCE H. İbrahim, Türkçe Sözdizimi, 2. bs., Kitabevi, İstanbul 2003.
DOĞAN Enfel, “Ahlâk-ı Alâî‟deki Çün‟lü Birleşik Cümle Yapıları”, TDAY Belleten, 2006/2, Ankara 2009, s. 29-40.
DOĞAN Enfel, “Osmanlı Türkçesinde Kullanılan Farsça Yapılı Karşıtlama Cümleleri”, Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi, 27-28 Ağustos 2007,
UTEK 2007, Bildiriler, (Editör: Prof. Dr. Hayati DEVELİ), C. I, Türkçenin Söz Dizimi, İstanbul Kültür Üniversitesi, İstanbul 2009, s. s. 153-165.
ERKUL Rasih, Cümle Metin Bilgisi, 2. bs., Anı Yayıncılık, 2007
KARAHAN Leylâ, “Yapı Bakımından Cümle Sınıflandırmaları Üzerine”, Türk Dili, Sy. 583, Temmuz 2000, Ankara, s. 16-23.
ÖZKAN Mustafa - SEVİNÇLİ Veysi, Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, 3F Yayınları, İstanbul 2008.
KISALTMALAR VE TARANAN ESERLER
AA: Ahlâk-ı Alâî (Enfel Doğan, Ahlâk-ı Alâî (Metin-Sözlük-Sentaks İncelemesi), İstanbul Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul 2006)
AD: Ahmedî Divanı (Yaşar Akdoğan, Ahmedî Divanı, Tenkitli Metin ve Dil Hususiyetleri, İstanbul Üniversitesi, Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul 1979)
CK: Cilâu‟l-Kulûb (Mustafa Özkan, Cinânî, Cilâü’l-Kulûb, Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük, Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1990)
KN: Kabusname Tercümesi (Şeyhoğlu Sadrüddin)
M. Rauf, Eylül (Haz.: Enfel Doğan, Çağrı Yayınları, İstanbul 2005)
MY: Me„âlîmü‟l-Yakîn (Ayhan Tergip, Bakî‟nin Me„âlîmü‟l-Yakîn Adlı Eseri Üzerinde Dil İncelemesi (Metin-Sözlük), İstanbul Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul 2010)
N. Nazım, Zehra (Haz.: Enfel Doğan, Çağrı Yayınları, İstanbul 2006)
SN: Seyahatname (Evliya Çelebi)
SüN: Süheyl ü Nevbahâr (Cem Dilçin, Mes„ud bin Ahmed, Süheyl ü Nev-bahâr, İnceleme-Metin-Sözlük, AKM Yayınları, Ankara 1991)
YZ: Yusuf ve Zeliha (Şeyyad Hamza, Yusuf ve Zeliha, Nakleden: Dehri Dilçin, TDK Yayınları, İstanbul 1946).