Türk Atasözlerinde yinelemeler

Atasözü, “bir cümle halinde kalıp halde söylenen” özlü sözlerdir. Atasözü az kelime ile çok şey anlatır. Atasözünde anlatım yoğundur. Az kelime ile bütün çağlar için genel geçer kuralları ortaya koymak ve bunu anlatmak, anlam yoğunluğunu gerektirir. Bundan dolayı atasözü bünyesinde üslup oyunlarına yer vermez. Gereksiz kelimelere rastlanmaz. Atasözü, hangi kelimenin nerede, nasıl kullanacağını asırların verdiği tecrübelerle, halkın zevk ve sanat anlayışıyla birleştirerek yapısına katmıştır. Bu nedenle atasözünü oluşturan ve kendi aralarında sağlam bir anlam bağı ile bağlanmış kelimelerin yerlerini değiştirmek ya da eş anlamlısını kullanmak mümkün değildir. Böyle yapılırsa söz, atasözü olmaktan çıkar; etkisini, güzelliğini ve gücünü kaybeder. Sözün hafıza ile kayıtlandığı ve yine sözün sözle kuşaklara aktarıldığı sözellik döneminde, uzun uzun cümlelerin akılda kalıcılığı ve aktarımının güçlüğü; kesin, açık, şiirsel bir üslubu gerektirir. Bu nedenle atasözlerimizin çoğu bir, iki cümledir. Uzun olanların sayısı ise azdır. Sözlü kültür ürünü olan ve kuşaktan kuşağa aktarılan atasözlerinin akılda kalıcılığını sağlayan unsurlardan biri de yinelemelerdir. Düşüncenin düzenli tekrarı ile oluşturulan anlam dünyası dinleyicinin zihninde canlandırıcı bir işlev üstlenmektedir. Ortaya çıkan kalıp ifadeler, tekrarlar, sözün kalıcılığına yardım eder. ister yazılı bir eserde, ister sözlü bir üründe düzenli ve düzensiz aralıklarla yapılan yinelemeler anlatıma ahenk katar. Bu çalışmada atasözlerimizde görülen yinelemelerden söz edilecek ve yineleme çeşitleri üzerinde durulacaktır.

Reiteration in Turkish proverbs

In the period of oral tradition, in which words were recorded in our minds and words were again passed down on the following generations orally, the difficulty in keeping long sentences in mind and conveying those sentences to others required a precise, clear and poetic style. For this reason, most of our proverbs consist of one or two sentences. The number of those which are long is small. One of the factors that allow proverbs passed down on the following generations and which are the products of oral culture to be catchy is the reiterations. A world of meaning that is formed with the help of reguler reiteration of thought assumes a revitalizing function on the mind of the listener. Idiomatic expressions, reiterations formed this way helps the permanency of the words. Reiterations made in regular and irregular intervals add harmony to the expression, whether in a written or an oral text. In this study, the reiterations observed in our proverbs will be mentioned and types of reiterations will be dealt with.

___

  • AKSAN Doğan, Halk Şiirimizin Gücü, Bilgi Yayınevi, Ankara 2005.
  • AKSAN Doğan, Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Engin Yayınevi, Ankara 2006.
  • AYDIN Erhan, “Orhon Yazıtlarında Hendiadyoinler”, Türk Dili, S. 544, (1997), Nisan, s. 417- 421
  • ÇETİN Nurullah, Şiir Çözümleme Yöntemi, Öncü Kitap, Ankara 2010.
  • DiLÇİN Cem, Örnekleriyle Türk Şiir Bilgisi, TDK Yayını, Ankara 1983.
  • DİLÇİN Cem, “Fuzulî‟nin Şiirlerinde Söz Tekrarlarına Dayanan Bir Anlatım Özelliği”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Türkoloji Dergisi, S.X/1, (1992), s.77-114.
  • ERDEM Mehmet Dursun, “Harezm Türkçesinde Ġkilemeler ve Yinelemeler Üzerine”, Bilig, Bahar/2005, S.33, s.194.
  • HATİBOĞLU Vecihe, İkileme, TDK Yayını, Ankara 1971.
  • ONG Walter J., Sözlü ve Yazılı Kültür, çev.: Sema Postacıoğlu Banon, Metis Yayınları, İstanbul 2003.
  • ÖLMEZ Zuhal Kargı, “Kutadgu Bilig‟de İkilemeler 1”, Türk Dilleri Araştırmaları 7, 1997, ss.19-40;
  • ÖZÜNLÜ Ünsal, Edebiyatta Dil Kullanımları, Multılıngual Yayınları, İstanbul 2001.
  • REICHL Karl, Türk Boylarının Destanları, çev.: Metin Ekici, TDK Yayını, Ankara 2002.
  • ŞEN Serkan, Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler, OMÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Samsun 2002.
  • TEKİN Talat, Orhon Yazıtları: Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk, Simurg Yayınları, İstanbul 1995.
  • TUNA O. Nedim, “Türkçenin Sayıca Eş Heceli ikilemelerindeki Sıralama Kuralları ve Tabii Bir Ünsüz Dizisi”, TDAY-Belleten, 1982-1983, TDK Yayını, Ankara 1986, ss.163-228.