KIRGIZ NİNNİLERİNDE KÜLTÜREL ARTALAN VE DİL HUSUSİYETLERİ

Kırgız halk edebiyatında "beşik ırı" ya da "aldey" terimleriyle karşılanan ninniler, basit gibi görünen sözlerinin ardında derin bir anlam barındırmaktadır. Kültürel artalan olarak da adlandırılan bu durum ninnilerin söz varlığına kadar etkisini gösterir. Özellikle destan geleneğinin canlı olduğu Kırgız halk edebiyatında ninnilerde bile destanların izlerini görmek mümkündür. Anneler ninnilerinde başta Manas Destanı'ndaki şahsiyetler olmak üzere destan kahramanlarını çocuklarına örnek gösterirler. Öte yandan ninnilerin ana dili eğitimi bakımından da önemi göz ardı edilemez. Çocukların yaşı düşünüldüğünde karşılaştıkları ilk edebi tür olan ninniler, çocuğun ana dili ediniminde, temel söz varlıklarını kazanmalarında önemli bir yere sahiptir. Halk şiiri ürünü olan ninniler, halk şiiri dilini yansıtan ürünlerin başında gelir. Kırgız ninnilerine bakıldığında, eski Uygur şiirinde olduğu gibi Kırgız şiirinde de mısra başı kafiye sistemi bulunması Kırgız şiirinin en dikkat çekici özellikleri arasındadır. Mısra başı kafiye sistemi, sadece sözlü edebiyatta değil, yazılı edebiyat ürünü şiirlerde de kendini hissettirir. Şiir dili denince akla ilk gelen mısra başı ve mısra sonu ses tekrarları ninnilerin ahenk ve estetik yönünü oluşturur. "Aldey"lerin tek dikkat çekici özelliği bu ses tekrarları değildir. "Aldey"lerde kültürel söz varlığı da dikkat çeken bir diğer önemli noktadır. Sadece Kırgız kültürüne has söz varlığını ninnilerin dilinde görmek mümkündür. Bazı ninnileri anlayabilmek için Kırgız kültürünü, gelenek, göreneklerini, toplum hayatını bilmek gerekmektedir. Hatta bazı siyasi, tarihi olaylar, kültürel artalan olarak ninnide yerini almış, onla ilgili söz varlığı da şiirin dokusuna sinmiştir. Bu makalede Kırgız ninnilerindeki derin anlam ve ninnilerin dil hususiyetleri üzerinde durulmuştur. Ses ve kelime tekrarlarının Kırgız ninnilerindeki yeri, ninnilerin diline kültürel artalanın etkileri örneklerden hareketle ortaya konulmaya çalışılmıştır

CULTURAL BACKGROUND AND LANGUAGE CHARACTERISTICS IN KYRGYZ LULLABIES

In Kyrgyz literature, the lullabies which are called "beşik ırı (crib ballad)" or "aldey" contain a profound meaning beyond their lyrics that seem simple. This condition, which is also called cultural background, takes effect up to word existence of lullabies. Particularly, it is possible to see the trails of epics even in lullabies of Kyrgyz folk literature where epic tradition is dynamic. Mothers show their children samples of epic heroes in the lullabies, personalities in the epic of Manas being in the first place. On the other hand, the importance of lullabies can not be ignored certainly in terms of mother tongue education. When ages of chidren are considered, the lullabies which are the first literary genres that children meet have an important place in obtaining their mother tongue and gaining their basic vocabularies. The lullabies, which are products of folk poetry, are one of the leading products reflecting the language of folk poetry. When we look through Kyrgyz lullabies, we see that one of the most remarkable characteristics of Kyrgyz poetry is that it has rhyme at the beginning of the verse, as seen in the old Uigur poetry. Rhyme at the beginning of the verse does not only shows itself in verbal literature, but also in poems which are written literature products. Verse beginning and verse end alliterations, which are the first things that comes to mind when it comes to poetry language, creates the musical and aesthetic aspect of lullabies. The only remarkable characteristics of "Aldeys" are not such alliterations. Cultural word existence is also another remarkable and important point in "Aldeys". In the language of lullabies, it is possible to see the word existence that is only peculiar to Kyrgyz culture . In order to understand some lullabies, it is necessary to know the Kyrgyz culture and its traditions, customs and social life. Moreover, some political and historical events took place in lullabies as cultural background, and the related word existence has permeated into the tissue of poetry. In this article, the profound meaning in Kyrgyz lullabies and their language characteristics were emphasized. The place of sound and word repetitions in Kyrgyz lullabies, effects of cultural background to the language of lullabies were tried to be pointed out based on the samples

___

  • Aksan, Doğan (2005), Halk Şiirimizin Gücü: Türk Halk Şiirinin Doruklarında Bir Şiir Dili İncelemesi, Ankara: Bilgi Yayınevi.
  • Aksan, Doğan (2011), Dil, Şu Büyülü Düzen, Ankara: Bilgi Yayınevi.
  • Aksan, Doğan (2013), Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Ankara: Bilgi Yayınevi.
  • Baygaziyev, Sovetbek (Edt.) (2012), Kırgız Adabiyatının Antologiyası: Eldik Baldar Folkloru, 4. Tom, Bişkek: İlimder Akademiyası Yayınları.
  • Çankaya, Selahaddin (2014), Kırgız Sözlüğü, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
  • Çıblak Coşkun, Nilgün (2013), “Türk Ninnilerine İşlevsel Yaklaşım”, Turkish Studies. 8/4 (Bahar): 499-513
  • Demir, Necati ve Demir, Fikriye (2011), Türk Ninnileri, Ankara: Sarkaç Yayınları.
  • Günay, Umay (1998), “Manas Destanı’ndaki Kadın Adları ile İlgili Bir Deneme” Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, Ankara: 49-6.
  • Muratov, Abdıkerim ve İsakov, Kanıbek (2012), Kırgız Baldar Adabiyatı, Bişkek: Ayat.
  • Necatigil, Behçet (1964), “Şiir Anlayışım, Dil Tutumum”, Türk Dili, Aralık.
  • Orozova, Gülbara (2002), Baldar Folkloru, Bişkek: Şam.
  • Toklu, M. Osman (2003), Şiir Dili ve Çevirisi, Ankara: Akçağ.
  • Ungan, Suat (2009), İşlevsel Yönleriyle Ninniler, Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
  • Yakıcı, Ali (2007), Halk Şiirinde Türkü, Ankara: Akçağ.
  • Yalçın, Murat (Haz.) (2013), Behçet Necatigil, Bütün Eserleri, Ankara: YKY.
  • Yudahin, K.K. (çev. Taymas, Abdullah) (1988), Kırgız Sözlüğü, Ankara: TDK.