HÂFIZ-I ŞİRÂZÎ’NİN ŞUMÂ REDİFLİ GAZELİNE YAPILAN ŞERHLERİN TERCÜME VE ŞERH USULÜ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Fars edebiyatının en büyük şairi olarak kabul edilen ve Hodâ-yı Şi'r olarak anılan Hâfız-ı Şirâzî'nin Divânı; Sadî'nin Gülistân'ı ve Mevlânâ'nın Mesnevî'sinden sonra en çok okunan ve gerek özü ve içeriği gerekse de biçimsel özellikleri ile Klasik Türk edebiyatını derinden etkileyen eserler arasındadır. Böylesine büyük bir öneme sahip olan bu eser üzerine pek çok şerh kaleme alınmıştır. Bu makalede Hâfız Divânı'nın şumâ redifli ikinci gazeline Osmanlı şerh geleneğinin önemli şârihlerinden Şem'î, Sûdî ve Vehbî Konevî tarafından yapılan şerhleri; tercüme ve şerh usulü açısından karşılaştırılacak, böylelikle her şârihin eserini oluştururken benimsediği tercüme ve şerh metodu ortaya konulmaya çalışılacaktır. Ortaya koydukları ürünler incelendiğinde her üç şârihin de eserlerini birbirinden farklı tercüme ve şerh uygulamalarıyla kaleme aldığı görülmüştür; Sûdî ve Konevî'nin şerhlerini açıklama yönü ağır basan şerhler içerisine, Şem'î'nin şerhini ise aktarma yönü ağır basan şerhler içerisine dâhil etmek mümkündür. Bu farklılığa sebep olan etkenlerin başında şârihlerin yetiştiği sosyal ve beşerî çevre koşulları, almış oldukları eğitim ve sahip oldukları kültürel birikim, şerhi yazış amaçları ve hitap etmek istedikleri okuyucu kitlesi etkili olmuştur. İncelememizde şârihlerin uyguladıkları şerh planları ana hatlarıyla verildi. Daha sonra kaynak metnin tercüme edilişi, kaynak metne yapılan yorumlar, kaynak metinde yer alan kelimelerin gramatikal analizlerinin yapılması ve anlamlarının verilişi başlıkları altında şarihlerin kaynak metni tercüme ve şerh ediş usulleri incelendi. Bu inceleme sonucunda aynı metne yapılan şerhlerin genel kanının aksine birbirinin tekrarı olmadığı her birinin farklı amaçlar ve ihtiyaçlar doğrultusunda oluşturulduğu ve yazarının şahsî düşünce ve üslûbunu barındırdığı görüldü. Makalede işlenecek konuya bir ön hazırlık olması ve konunun daha iyi anlaşılmasını sağlamak amacıyla tefsir, tercüme ve şerh kavramları hakkında bilgi verildi ve bu kavramlar arasındaki ilişki ağı belirlenmeye çalışıldı. Ayrıca kaynak metnin yazarı Hâfız-ı Şirâzî ve incelememize konu olan Hâfız şârihlerinin hayatı ve Hafız Divânı'nın şumâ redifli ikinci gazeli hakkında bilgi verildi

INTERPRETATION OF SHARHS TO THE GHAZAL OF HÂFIZ-I ŞİRÂZÎ WITH THE REPEATED VOICE ŞÛMA IN TERMS OF TRANSLATION AND SHARH METHOD

Divan of Hâfız-ı Şirâzî, who is called Hodâ-yı Şi’r and accepted as the greatest poet of Persian Literature, is the most read work after Sadî’s Gulistân and Mevlânâ’s Mesnevi and both with its essence and content, and its stylistic qualities it is among those works that affected Classical Turkish Literature deeply. Many sharhs (commentaries) have been written about this work that has such a great importance. In this article sharhs to the second ghazal with the repeated voice şumâ in the Divan of Hâfız done by important poets of Ottoman sharh tradition Şem‘î, Sûdî and Vehbî Konevî will be compared in terms of sharh methods so it will be tried to state the methods each poet used to practice while creating their works. When their works are analyzed it seems three of the sharihs (commentators) have written their works with more different translation and sharh practices than each other; it is possible to list Sûdî’s and Konevî’s sharhs within the explanatory sharhs and of Şem‘î’s are from which is mostly quotative. The environment where sharihs (commentators) were born into, their education and cultural accumulation, their aim in writing the sharh and the audience they want to address have been primarily effective in this difference. In our analysis the plans that sharihs (commentators) practiced are outlined. Then, within the titles of translation of the source text, comments on the source text, grammatical analysis and meanings of the words in the source text methods of sharhs and the translations of the soruce text of sharihs are analysed.At the end, contrarily to the general view about the sharhs of the same text it is seen that they are not the repetition of each other and they are practiced with the different aims and needs, included personal opinions and methods of its author. For preliminary preparation and to make the subject clear the terms tafsir, translation and sharh are explained and relation network among these terms is tried to be stated. Also, it is informed about the author of the source text Hâfız-ı Şirâzî and as subjects of our analysis, biography of Hâfız sharihs (commentators) and the second ghazal of the Divan of Hâfız with the repeated voice “şuma”.

___

  • Ayar, M. (2007). “Hâfız-ı Şirazi’nin Bazı Gazellerine Şerh Tekniği Açısından Sûdî ve Konevî’nin Yaklaşım Tarzları”. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Bilmen, Ö.N. (1985). Kur’an-ı Kerîm’in Türkçe Meâl-i Âlîsi ve Tefsiri. İstanbul: Bilmen Yayınevi.
  • Bursalı Mehmed Tahir (2000). Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Meral Yayınları.
  • Canpolat, Taşcı, H. (2014). "Türkçe Edebî Şerhlerde Amaç ve Yöntemler." Metnin Hâlleri: Osmanlı'da Telif, Tercüme ve Şerh. (hazırlayanlar: Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım) İstanbul: Klasik Yayınları, s.72-97.
  • Ceylan, Ö. (2000). Tasavvufî Şiir Şerhleri. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
  • Dağlar, A. (2009). “Şem‘î Şem՗ullâh”. (Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
  • Demircioğlu, C. (2004). “From Discourse to Practice: Rethinking ‘Translation’ (Terceme) and Related Practices of Text Production in the Late Ottoman Literary Tradition”. (Basılmamış Doktora Tezi). Boğaziçi Üniversitesi, SBE, İstanbul.
  • Eliaçık, M. (2009). “Tercüme ile Şerhin İç içe Bulunması: Şemsi Paşa’nın Manzum Vikâye Tercümesi”, Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 4/6 Fall 2009, p. 96-119, ISSN: 1308- 2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.875, ANKARA-TURKEY
  • Ertek Markoç, Y. (1994). “Sûdî-i Bosnevî’nin Şerh-i Divan-ı Hâfız’ı”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi, SBE, İzmir.
  • Gölpınarlı, A. (1992). Hafız Divanı. İstanbul: Milli Eğitim Baskı Evi.
  • Gölpınarlı, A. (2013). Hâfız. İstanbul: Kapı Yayınları.
  • İnan, M. (2014). "Osmanlıca Şerhlerin Metinselliği Üzerine Düşünmek." Metnin Hâlleri: Osmanlı'da Telif, Tercüme ve Şerh. (hazırlayanlar: Hatice Aynur vd.) İstanbul: Klasik Yayınları, s.310-337.
  • Kanar, M. (2011). Hafız Divanı. c.1, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
  • Kaya, İ. (2008). “Sûdî Şerh-i Divan-ı Hafız: Kelimeler-Remizler-Kavramlar”. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
  • Kaya, İ. (2011). “Konevî’nin Hâfız Divanı Şerhi Ve Tasavvufî Yorumu Üzerine Bazı Düşünceler”, Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 6/1 Winter 2011, p. 1455-1475, ISSN: 1308- 2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2098, ANKARA-TURKEY
  • Kaya, İ. (2011). “Sûdî’nin Hafız Divanı Şerhindeki Tasavvufî Yaklaşımları”, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 6/2 Spring 2011, p. 599-630, ISSN: 1308- 2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2348, ANKARA-TURKEY
  • Kılıç, A. (2007). “Dağılmış İncileri Toplama: Şerh Tasnifi Denemesi”, Turkish StudiesInternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Klâsik Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler 2007, p. 416-437, ISSN: 1308- 2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827ANKARA-TURKEY
  • Kortantamer, T. (1994). “Teori Zemininde Metin Şerhi Meselesi”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, İzmir, (C. VIII), s. 1-10.
  • Muhammed Vehbî b. Hasan b. Konevî (1288/ 1871). Şerh-i Divan-ı Hâfız, c. 1, İstanbul: Matbaa-i Amire.
  • Saraç, M. A. Y. (2006). “Şerhler”, Türk Edebiyatı Tarihi (editörler: Talat Sait Halman ve diğerleri), İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, C.II, s.121-132.
  • Sûdî-i Bosnavî. Şerh-i Divân-ı Hâfız. Ankara Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz B 369.
  • Şem’i. Şerh-i Divan-ı Hâfız. Amasya İl Halk Kütüphanesi, Halet Efendi, 716-717.
  • Şem‘î. Dîvân-ı Hâfız. Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi, 19Hk, 1998.
  • Şensoy, S.(2010). “Şerh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 38), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 555-58.
  • Şerh-i Dîvân-ı Hâfız, Ankara Milli Kütüphane- Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06Mil Yz A 958.
  • Şerh-i Dîvân-ı Hâfız. Ankara Milli Kütüphane- Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 6959.
  • Şerh-i Dîvân-ı Hâfız. Ankara Milli Kütüphane- Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz 4830
  • Şerh-i Dîvân-ı Hâfız. Manisa İl Halk Kütüphanesi- Manisa Akhisar Zeynelzade Koleksiyonu, 45 Ak Ze 187.
  • Yazar, S. (2011). “Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği”. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Yazıcı, T. (2001). “Hâfız-ı Şirazî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 15), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 106.
  • Yılmaz, O. (2008). “ 16. Yüzyıl Şârihlerinden Sûdî-i Bosnevî ve Şerh-i Gülistân’ı”. (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
  • Yılmaz, O. (2007). “Klâsik Şerh Edebiyatı Literatürü”, TALİD: Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. V, S. 9, s. 271-304.