ŞAHSEVEN AĞZI ÜZERİNE
Türklerin geniş coğrafyaya yayılması sonucunda pek çok Türk boyu, İran coğrafyasını yurt olarak seçmiştir. Bu coğrafya Batı Türkçesinin geniş biçimde yayıldığı bir alan olarak bilinmektedir. Birçok araştırmacının görüşüne göre İran coğrafyası Türklük ve Türk dili açısından son derece önemlidir. İran'ın çeşitli bölgelerinde farklı Türk lehçeleri ve değişik ağızların bulunması tarihî bir varlığın göstergesidir. Söz konusu lehçeler ve ağızlar zaman içinde farklı gelişim süreçleri izlemiş, bazıları ise günümüzde yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadırlar. İran'ın çeşitli illerinde yaşamlarını sürdüren Şahsevenler, bahsettiğimiz Türk boylarından biridir. Şahsevenler İran'ın daha çok kuzeybatısında bulunsalar da birçok ilde varlıklarını göstermektedirler. Şahsevenlerin yoğun olarak yaşadığı illerden biri de Zencan ilidir. Bu yazıda Şahseven Türklerini tanıtmakla birlikte onlar hakkında kabataslak bilgi verilmiştir. Şahseven Türkleriyle ilgili yapılan çalışmalara değinmekle beraber Şahseven ağzının belli başlı dil özellikleri incelenmiştir. Makalede bulunan dil malzemeleri Zencan ilinde yaşayan Şahseven Türklerinden derlenmiştir. Derlenen metine dayanarak Şahseven Türkçesinin en önemli fonetik ve morfolojik özellikleri tespit edilmiştir. Şahseven ağzını İran Türk ağızlarından ayıran en önemli ölçüt -Im/-Um (teklik birinci şahıs eki: gelirim) ve sIn/-sUn (teklik ikinci şahıs eki: gelirsin) eklerinin kullanılmasıdır. Şahsevenlerin dağınık biçimde yaşamaları ve yaşadıkları bölgelerde azınlıkta olmaları dillerini yok olmaya doğru sürüklemektedir. Ayrıca diğer ağızların etkisi de Şahseven Türkçesinde sıkça görülmektedir. Bu gerçekleri göz önünde bulundurduğumuzda Şahseven ağzının özelliklerini tespit etmek gerekli görülmektedir
ON THE DIALECT OF SHAHSAVAN
Due to the massive immigration of Turks, many Turk ethnics chose Iran as their main fatherland. Geography of Iran is known as one of the main areas of western Turkish dispersion. According to many researchers, the geography of Iran is important because of the recognition of Turk and Turkish language. The existence of different Turkish dialects in various parts of Iran, represents a historical record. These dialects and accents have suffered of various changes over the time, and some of them are on the verge of entire extinction, now. One of the Turk nations who live continually in different provinces of Iran are Shahsavans. Although Shahsavans live in northwestern of Iran, but they can be seen in different provinces. One of the provinces where the tribe of Shahsavans has been living centralized there, is Zanjan province. In this paper, whilst introducing Shahsavans, general information about them is presented, too. In addition, the recognition of the important characteristics of the dialect of Shahsavan is studied. Language data contained in this publication has been compiled from the Shahsavans of Zanjan province. According to gathered information, the main properties of phonetic and structural of Shahsavani's Turkish have been determined. The most important features that distinguish Shahsavani's Turkish from other Turkish dialects in Iran, is the use of extension -Im/-Um (first-person singular suffix) and the extension of - sIn / -sUn (second person singular suffix). Being decentralized of Shahsavans and having the minority of population in their area of living, lead their language to destruction, on the other hand the influence of other dialect on the Shahsavani's Turkish can be seen clearly. Thus, by taking these points into account, recording the specifications of Shahsavan's dialect is necessary.
___
- Begdili Muhammed Rıza, İlseven (Şahseven) hayé İran (İran Şahsevenleri), Pasargad Yayınları, Tahran 1995.
- Buran Ahmet, “Türkiye Türkçesi Ağızlarının Tasnifleri Üzerine Bir Değerlendirme” Turkish Studies, Volume 6/1, p. 41-54, Turkey 2011.
- Caferoğlu Ahmet, "Türkçemizdeki -ğıl ve -gil Emir Eki", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, s. 1-10, Ankara 1971.
- Clauson Sır Gerard, An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Clarendon Press, Oxford 1972.
- Doerfer Gerhard, "İran'daki Türk Dilleri", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, s. 1 11, Ankara 1969.
- Dehkhoda Ali Ekber, Loghatnâme (Sözlük), Tahran Üniversitesi Yayınları, Tahran 1993.
- Ergin Muharrem, Azeri Türkçesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1971.
- Ergin Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul 2009.
- Gülsevin Gürer "Ağız Araştırmalarımızda Yaygınlaşmış Yanlışlıklar (3)", Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Cilt: 5, Sayı 2, Sayfa: 207-213, İzmir, 2005.
- Heyet Cevad, Türk Dilinin ve Lehçelerinin Tarihî Seyri (Çev. Mürsel Öztürk), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2008.
- İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, cilt 38, 1988-2013.
- Karahan Leyla, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1996.
- Korkmaz Zeynep, Gramer Terimleri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2010.
- Timurtaş Faruk Kadri, Eski Türkiye Türkçesi, Akçağ Yayınları, Ankara 2005.
- Tekin Talat, Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1995.
- Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2005.
