DÜNYA EDEBİYATINDA “AMANSIZ HASTALIK” SÖYLEMİ — SONTAG, KARATANİ VE DUMAS FİLS ÖRNEKLERİNDE

Edebî ve siyasal söylemlerde "amansız hastalık" metaforlarıyla sık sık ayrımcı yapılar olarak karşılaşılır. Bu olgu ABD'li yazar ve yönetmen Susan Sontag Metafor olarak Hastalık'ı yazana kadar pek dikkat çekmemiştir. Yazar meme kanserine yakalandıktan sonra bu ötekileştirmeleri kişisel olarak deneyimleyince, ölümcül hastalıklara karşı neredeyse kurumsallaşmış ayrımcı tutumların edebî kökenlerini ortaya çıkarmaya girişir. Bu sürecin bir ürünü olan kitabında Sontag hastalık metaforlarına dair kapsamlı bir söylem çözümlemesi yapar ve amansız hastalıkları sözel düzeneklerin boyunduruğundan kurtarma gereğine dikkat çeker. Bu perspektife bir "içeriden" eleştiri iki yıl sonra Japon edebiyat kuramcısı ve eleştirmen Kojin Karatani'den gelir. Yazar Derinliğin Keşfi--Modern Japon Edebiyatının Kökenleri adlı kitabında yer alan "Anlam olarak Hastalık" başlıklı denemesinde verem ve kanser gibi hastalıkları metafora dönüştürmenin sadece modern edebiyatın değil, modern tıp kurumunun da temel söylemsel düzeneği olduğunu iddia eder. Başka bir deyişle, bu ayrımcı yapıların sadece sanat düzeyiyle sınırlı kalmadığını, bilim söyleminde de üretildiğini vurgular; üstelik bu iki düzey birbirini tamamlar niteliktedir. Bu makalenin amacı Türkiye'de yeterince tartışılmamış olan sağlık-hastalık karşıtlığına dayalı modern retorik ile Batılı ve Avrupa merkezci modern ulus-devlete özgü ideolojik söylemin eşgüdümsel işleyişine postkolonyal kuramlar ışığında eleştirel bir perspektif sunmaktır. Bu amaçla, makalede adı geçen iki deneme karşılaştırmalı olarak çözümlenmiş ve (ABD ve Japonya gibi) Batılı ve Doğulu ülkelerin kapitalizme, dolayısıyla modern ulus-devlete geçiş süreçlerinde, "söylem"in "sağlık"ı ve zorlama bir biçimde "sağlık"ın tam karşıtı olarak gösterilmiştir. Öte yandan, edebiyat araştırması düzeyiyle sınırlı konumlandırılan "hastalık"ı nasıl biçimlendirdiği kalmamak için yaratıcı yazı alanından da Fransız romancı Alexandre Dumas Fils'in Kamelyalı Kadın romanı ele alınarak proto-feminist bir toplumsal eleştiri havasında olan bu eserde bile nasıl cinsel ve sınıfsal ayrımcılıkların hastalara yönelik ayrımcı tutumlarla kesiştiği ortaya konmuştur. Son olarak, hastalığa yönelik bu ayrımcı tutum yapılarının nasıl emperyal ayrımcı yapılarla örtüştüğü belirtilmiştir

DISCOURSE OF “MORTAL ILLNESS” IN WORLD LITERATURE—IN CASES OF SONTAG, KARATANI AND DUMAS FILS

Metaphors of “mortal illness” in literary and political discourses appear very often as discriminative structures. This phenomenon had not attracted much attention until American writer and director Susan Sontag wrote Illness as Metaphor. When the author experienced such otherings herself after she caught breast cancer she undertook to uncover the almost totally institutionalized literary origins of these discriminative attitudes. In her book which was the result of that process Sontag executes a comprehensive discourse analysis of illness metaphors and she calls attention to the necessity to destroy the yoke of verbal mechanisms over illnesses. An “internal” criticism to this perspective came two years later from Japanese literary theorist and critic Kojin Karatani. In his essay entitled “Sickness as Meaning” which is contained in his Origins of Modern Japanese Literature he maintains that to turn such diseases as tuberculosis and cancer into metaphors is not only the essential discursive mechanism of modern literature, but also that of the institution of modern medicine. In other words, he emphasizes that these discriminative structures are not limited to the level of art, but they are produced also in the discourse of sciences; furthermore, these two levels are of complementary quality. The aim of this article is to provide a critical perspective in the light of postcolonial theories to the rhetoric based on the dichotomy of health-illness that operates hand in hand with the ideological discourse specific to Western and Euro-centrist modern nation-states, which has not been discussed enough in Turkey. With this aim in mind, by analyzing comparatively the above mentioned essays we demonstrated how the “discourse” formed “health” and “illness” that is coercively posited as the polar opposite of “health” in the processes of transition to capitalism, namely to modern nation-state system of Western and Eastern countries (such as the USA and Japan) in our paper. In order not to restrict ourselves with the level of literary study, we took up La Dame aux camélias by French novelist Alexandre Dumas Fils which belongs to the level of creative writing and we clarified how even in such a work that is imbued with an atmosphere of proto-feminist social criticism discriminations of gender and class intersect with discriminative attitudes towards the sick persons. Finally, we established how discriminative structures towards illness overlap with those of imperialism.

PDF

___

Blais, Marie-Claire, (1965/2007). Une Saison dans la vie d'Emmanuel, (Emmanuel’in Hayatında Bir Mevsim), Paris: Boreal.
Çakmakcı S., (2014). “Gösterişçi Tüketim Bağlamında ‘İki Alafranga Züppe’ Tipi: Bihruz Bey ve Felatun Bey”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/9 Summer 2014, p. 335-350, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8020, ANKARA-TURKEY
Dumas Fils, Alexandre, (1848/1856). La Dame aux camélias, Paris: Michel Lévy frères.
Dickens, Charles, (1839/1999). Nicholas Nickleby, London: Penguin Classics.
Dostoyevski, Fyodor, Mihayloviç, (1866/2014). Suç ve Ceza, Çev. Ergin Altay, İstanbul: İletişim Yayınları.
Dostoyevski, Fyodor, Mihayloviç, (1869/2014). Budala, Çev. Leyla Şener, İstanbul: Timaş Yayınları.
Ekrem, Recaizade, Mahmut (1895/2014). Araba Sevdası, İstanbul, Hiperkitap Yayınları.
Foucault, Michel, (1961/1972). Folie et déraison—Histoire de la folie à l'âge classique (Deliliğin Tarihi), Paris: Gallimard.
Hugo, Victor, (1862/2000). Sefiller, Çev. Celal Kırlangıç, İstanbul: İtalik Yayınları.
Ilgaz, Rıfat, (1974/2011). Karartma Geceleri, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
İtami, Jūzō, (1993/2005). Daibyōnin, 『大病人』 , (Büyük Hasta), DVD, Tokyo: Juneon Entertainment.
Karaosmanoğlu, Yakup, Kadri, (1937/2007). Bir Sürgün, İstanbul: İletişim Yayınları.
Karatani, Kojin, (1980/2011). Derinliğin Keşfi—Modern Japon Edebiyatının Kökenleri, Devrim Çetin Güven ve İnan Öner (Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
Karatani, Kojin, (1980/1993). Origins of Modern Japanese Literature, Brett de Bary (Ed.) Durham: Duke University Press.
Kemal, Namık, (1873/2010). Zavallı Çocuk, İstanbul: Sis Yayıncılık.
Mann, Thomas, (1954/1999). Aldatılmış Kadın, Çev. Kamuran Şipal, İstanbul: Cem Yayınevi.
Mann, Thomas, (1924/2011). Büyülü Dağ, Çev. İris Kantemir. İstanbul: Can Yayınları.
Moran, Berna, (1983/1991). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1, İstanbul: İletişim Yayınları.
New Oxford American Dictionary (2010). Oxford University Press: New York.
Ōoka, Şōhei, (1951/1954). Nobi,『野火』, (Ovalarda Yanan Ateşler), Tokyo: Şinçō Yayınevi.
Said, Edward, (1978/1979). Orientalism, New York: Vintage Books.
Sontag, Susan, (1978). Illness as Metaphor, New York: Farrar, Straus and Giroux.
Stendhal, (1827/1967). Armance, Paris: Garnier Flammarion.
Stowe, Harriet, Beecher, (1852/2004). Tom Amcanın Kulübesi, Çev. Tülin Nutku, İstanbul: Can Yayınları.
Tayama, Katai, (1909/1952). İnaka Kyōşi,『田舎教師』, (Taşra Öğretmeni), Tokyo: Şinçō Yayınevi.
TDK Büyük Türkçe Sözlük. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts.
Tokutomi, Roka, (1899/2006). Hototogisu, 『不如帰』, (Guguk Kuşu). Tokyo: Şuei Yayınevi.
Uşaklıgil, Halit, Ziya, (1900/2001). Aşk-ı Memnu, İstanbul: Özgür Yayınları.