192158

KANUNÎ DÖNEMİNDE “MAHFÎ” BİR ŞAİR: MAHFÎ-İ GİLANÎ VE BİH-İ ÇİNÎ TERCÜMESİ

Mahfî-i Gilanî Kanunî'nin Irakeyn Seferi sonrasında, Şah Tahmasb'ın zulmünden kaçarak Osmanlı'ya sığınan ve Farsçanın yanı sıra Türkçe eserler de kaleme almış İranlı bir şairdir. Kaynaklarda, on altıncı yüzyıl şairlerinden biri olan Mahfî-i Gilanî hakkında pek fazla bilgi bulunmamaktadır. Gilan (Geylan) hükümdarı Ebu'l-Muzaffer Bahadır Han'ın şairi olan ve onunla birçok sefere katılan Mahfî-i Gilanî, Muzaffer Han'ın ölümü üzerine İstanbul'a gelmiş ve Kanunî Sultan Süleyman'ın hizmetine girmiştir. Şairin; devlet büyükleri tarafından uğradığı haksızlıkları anlattığı Arz-ı Hal ü Sergüzeşt-i Gilanî adlı otobiyografik bir eseri ve Tercüme-i Bih-i Çinî adlı bir tıp risalesi tercümesi bulunmaktadır. Aslı Hintçe olan bu risaleyi Mahfî-i Gilanî önce Muzaffer Han için Farsçaya, ardından Kanunî için Türkçeye tercüme etmiştir. Ünlü Mesnevi şârihi Gelibolulu Musluhiddin Sürurî tarafından da Türkçeye tercüme edildiği bilinen bu eserde bih-i çinînin özellikleri, hangi hastalıklara iyi geldiği ve bih-i çinî terkibinin nasıl uygulanacağı ayrıntılı olarak anlatılmaktadır. Bir tıp risalesi olmasına rağmen yer yer edebî bir eserin özelliklerini de taşıyan Bih-i Çinî, Osmanlı'da ilim ve edebiyatın her zaman için kesin çizgilerle ayrılmadığını da gösteren bir örnektir. İki bölümden oluşan bu makalenin ilk bölümünde, Farsçanın yanı sıra Türkçe eserler de vermiş İranlı bir şair olan Mahfî-i Gilanî'nin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilecek, ikinci bölümde ise yukarıda sözü edilen tıp risalesi incelenecektir. Makalenin sonunda araştırmacılara kaynak olması açısından eserin transkripsiyonlu metni verilmiştir.

A HIDDEN POET IN THE PERIOD OF SULEIMAN THE MAGNIFICENT: MAHFÎ-İ GİLANİ AND HIS TRANSLATION OF BİH-İ ÇİNÎ

We have little information about the life and works of the sixteenth century Persian poet Mahfî-i Gilanî. He was from Gilan and composed poetry under the patronage of Muzaffer Khan, the ruler of Gilan, with whom he also participated in campaigns. After Muzaffer Khan died, he escaped from Safavid’s cruelty and came to Istanbul where he entered Süleiman the Magnificent’s service. While he was living in Istanbul he wrote an Arz-ı Hal in which he narrated his life in Istanbul and complained about unfair manners of certain statemen. He also wrote a translation booklet about medicine titled Tercüme-i Bih-i Çinî. Bih-i Çinî had previously been translated into Turkish by Musluhiddin Sürurî who was a well known poet and commentator of Masnavi. This booklet was later translated from its original into Persian by Mahfî and presented to Muzaffer Khan. The same booklet in which bih-i çinî’s features are explained in detail was also translated in Turkish and presented to Süleiman the Magnificent. This article has two parts. The first part is about the life and works of Mahfî-i Gilanî. An analysis of Tercüme-i Bih-i Çinî will be given in the second part of the article. For the purpose of stimulating further research the full text of Bih-i Çinî with transcription is given at the end of the article

PDF

___

AKBAYAR, Nuri (2003). Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, Ġstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

DANĠġMEND, Ġsmail Hami (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Ġstanbul: Türkiye Yayınevi.

DĠKĠCĠ, AyĢe Ezgi (2009). Obscure Roots, Solid Foundations: A Comparative Study On The Architectural Patronage of Ottoman Court Eunuchs, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi. Ġstanbul: Koç Üniversitesi.

Gelibolulu Musluhiddin Sürurî. Tercüme-i Çub-ı Çinî, Köprülü Kütüphanesi, Fazıl Ahmed PaĢa 1598.

GÜLEÇ, Ġsmail (2001). “Gelibolulu Musluhiddin Sürurî, Hayatı, KiĢiliği, Eserleri ve Bahrü‟lMaârif Ġsimli Eseri”, Osmanlı Araştırmaları: The Journal of Ottoman Studies (XXI):211- 236.

GÜNDÜZ, Tufan (2010). Son Kızılbaş Şah İsmail, Ġstanbul: Yeditepe Yayınevi.

ĠHSANOĞLU, Ekmeleddin vd. (Haz.) (2008). Osmanlı Tıbbî Bilimler Literatürü Tarihi, Ġstanbul: Ġslam Tarih, Sanat ve Kültür AraĢtırmaları Merkezi (IRCICA).

KEDYUR, Abbas (t.y.). Tarih-i Gilan, Tahran: Çaphane-i Ali.

KILIÇ, Remzi (2006). Kanuni Devri Osmanlı İran Münasebetleri (1520-1566), Ġstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.

Mahfî-i Gilanî. Risale-i Çub-ı Çinî, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya 1685/4.

Mahfî-i Gilanî. Der Beyan-ı Bih-i Çinî, Atatürk Kitaplığı, Melih Cevdet Yazmaları 297.

Mahfî-i Gilanî. Arz-ı Hal ü Sergüzeşt-i Gilanî, Millet Kütüphanesi, Ali Emirî Tarih 1023.

PAKALIN, M. Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Ġstanbul: Millî Eğitim Basımevi.

SARAÇOĞLU, Tuba Nur (2010). “Fenârî Ailesi (Fenârîzâdeler) ve Aile Vakıflarına Bağlı Yapılar”, Uluslararası Molla Fenârî Sempozyumu (4-6 Aralık 2009 Bursa) Bildiriler, Bursa: BüyükĢehir Belediyesi Yayınları: 65-86.

SOLMAZ, Süleyman (Haz.) (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı: İnceleme-Metin, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi BaĢkanlığı Yayınları.

ġemsettin Sâmi (1996). Kâmûsu’l-A’lâm, Ankara: KaĢgar NeĢriyat.

ġEġEN, Ramazan-AKPINAR, Cemil-ĠZGĠ, Cevad (1984). Türkiye Kütüphaneleri İslâmî Tıp Yazmaları Kataloğu, Ġstanbul: Ġslam Tarih, Sanat ve Kültür AraĢtırmaları Merkezi (IRCICA).

UNAT, Ekrem Kadri-ĠHSANOĞLU, Ekmeleddin-VURAL, Suat (2004). Osmanlıca Tıp Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Tarih Kurumu.

URAZ, Murat (Haz.) (1968). Peçevî Tarihi, Ġstanbul: NeĢriyat Yurdu.

UZUNÇARġILI, Ġsmail Hakkı (2006). Osmanlı Tarihi: İstanbul’un Fethinden Kanunî Sultan Süleyman’ın Ölümüne Kadar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

YALTKAYA, M. ġerefeddin ve Kilisli Rif‟at Bilge (Haz.) (1941). Keşfü’z-Zünûn an Esâmi’lkütüb ve’l-Fünûn (2 cilt), Ankara: MEB Matbaası.