XVIII. YÜZYIL DİVAN ŞÂİRLERİNİN GÖZÜYLE PADİŞAHLAR VE SALTANAT DÖNEMLERİ

İsmini altı asırlık bir edebiyata veren ve şâirlerin başta kasîde ve gazelleri olmak üzere pek çok manzûmesini barındıran divanlar, birer sanat eseri olmalarının yanı sıra, dönemlerinin siyâsî ve toplumsal hayatını yansıtmaları bakımından da çok önemli kaynaklar olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle, divanlardaki herhangi bir hâdise vesilesiyle yazılmış olan tarih kıt'aları türündeki manzûmelerin, belki de bir tarih kitabında göremeyeceğimiz önemli bilgileri ihtivâ etmesi yönüyle, tarihî bir vesîka olarak dönemin tanıklığını yapabilmesi mümkün görünmektedir. Divanların dönemlerinin tanıklığını yapması, tarihî kaynaklar gibi nesnel bir şekilde olmayacağı içindir ki şâirden de bir vak'anüvis tavrı beklenemez. Çünkü şâirin içinde bulunduğu hâl, onun kişilere ve hâdiselere bakışını etkileyip değiştirecektir. Cemiyetin birer ferdi olan şâirlerin manzûmelerindeki yaklaşım ve değerlendirmelerinin bireysel olduğu kadar toplumsal yönünün de bulunduğu hesaba katıldığında, tarihî bazı yaklaşımların dışında, o dönem insanının zihniyetinin ortaya konulabilmesi bu çalışmanın mihverini oluşturmaktadır. Bu yazıda, 18. yüzyıla ait 50 divana, dönemin siyasî anlayışlarını yansıtmaları yönüyle bakılacak; devrin padişahlarının ve onların saltanat dönemlerinin şâirler tarafından değerlendirilişi, şâir-hâmî ilişkisine de yeri geldikçe temâs edilerek bir bütün olarak verilmeye çalışılacaktır. Ayrıca, şâirlerin padişahları ve onların idareciliklerini değerlendirirken tarihî birtakım gerçeklerle paralel hareket edip etmedikleri; farklı şâirlerin aynı siyasî kişilere yönelik benzer ve farklı tavır sergileyip sergilemediklerinin ortaya konulması çalışmanın diğer hedefidir.

THE SULTANS AND THEIR PERIODS OF ROYAL FROM THE VIEWPOINTS OF 18th CENTURY OTTOMAN POETS

Named after a 6-century- old literature and harboring many poems of the poets especially the kasîde and the gazel (odes), the divan meets us not only as a work of art but also as an important source which reflects community and active political life of the period. Especially, it seems possible that being historical documents, the historical stanzas in the divan which was written because of an event and on that sense can be the witness of the period, contains significant information that we can't face in history books. Witnessing to ages, divan poems aren't objective like historical sources therefore the poets can't be expected to behave like a chronicler. Because circumstances of the poet would affect and change his view towards people and events. Regarding that the poets as members of the society have both personal and social aspects in their approaches and evaluations of their poems and except from some historical approaches, reflecting the mentality of the people in that period constructs the essence of this study. In this article, belonging to 18th century and representing the sense of politics of the period, 50 divan poems will be viewed; the evaluation of the sultans of the age and their reigns by poets will be presented as a whole by refering to the poet and protector relationship as the occasion arises. Besides, proving whether poets acted in parellel with some historical facts while evaluating sultans and their governership and whether different poets acted in similar or different manner towards the particular politician is another aim of this study.

PDF

___

AKKAYA, Hüseyin, Nevres-i Kadîm ve Türkçe Divanı, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Marmara Ü., SBE, ?stanbul, 1994.

AKPINAR, ?erife, Âgâh Divanı ve İncelenmesi, Basılmamı? Doktora Tezi, Selçuk Ü., SBE, Konya, 2006.

ALTUNEL, Melek, Neyyir Abdülhalim Dede Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanının Tenkidli Metni, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Ü., SBE, Türk Dili ve Edebiyatı ABD, Konya, 1995.

ARPACI, Metin, Fazıl Hacı Tahir Efendi, Hayatı ve Divanının Transkripsiyonlu Metni, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Gazi Ü., SBE, Ankara, 2005.

ARSLAN, Mehmed - AKSOYAK ?. Hakkı, Haşmet Külliyatı, Dilek Matbaacılık, Sivas, 1994.

ATLANSOY, Kadir, "Edebî Metinlerin Tarih Kaynağı Olarak Değeri" Tarih Boyunca Türk Tarihinin Kaynakları Semineri, 6-7 Hazîrân 1996, Bildiriler, ?stanbul Ü. Edebiyat Fakültesi Basımevi, ?stanbul, 1997.

AYPAY, ?rfan, İzzet Ali Paşa, Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni, ?stanbul, 1998.

AYPAY, ?rfan, Nahîfî Süleyman Efendi, Hayatı, Edebî Ki?iliği, Eserleri ve Divanın Tenkidli Metni, Basılmamı? Doktora Tezi, Selçuk Ü., SBE, Konya, 1992.

AZAKLI, ?mran, Zübeyde Fıtnat Hanım"ın Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Ü., SBE, Türk Dili ve Edebiyatı ABD, Ankara, 1998.

BAĞRIAÇIK, M. Ziya, Dürrî ve Divanındaki Tarih Manzûmeleri, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Ü., SBE, Van, 1996.

BATUR, Atilla, Sürûrî Divanı, Hayatı, Sanatı, Eserleri ve Divanının Tenkitli Metni, Basılmamı? Doktora Tezi, ?nönü Ü., SBE, Malatya, 2002.

BAYRAM, Sibel, Azbî Baba, Hayatı Eserleri Sanatı ve Divanı, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Trakya Ü., SBE, Edirne, 2006.

BE?L?, Zafer, Ömer Besîm Divanı, Hayatı, Edebi Şahsiyeti, Eseri Divanın İncelemesi, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Ü., SBE, Afyonkarahisar, 2007.

B?LKAN, Ali Fuat, "Tarih Ara?tırmalarında Edebî Metinlerin Değeri ve Divanların Tarihçiye Sundukları" , Yağmur Dergisi, Sayı: 23 (Nisan-Mayıs-Hazîrân) , Ankara,2004

CEYHAN, Adem, Enis Receb Dede, Hayatı, Edebî Şahsiyeti ve Eserleri: Divanı, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Marmara Ü., SBE, ?stanbul, 1990.

ÇAKIR, Zehrâ Vildan, Hevâyî(Abdurrahman Kubûrî-zâde) Divanı"nın Tenkidli Metni ve İncelenmesi, Trakya Ü., SBE, Türk Dili ve Edebiyatı ABD, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Edirne, 1998.

ÇAKIRCI, Mehmed, Hâkim Mehmed Efendi Divanı, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Ü., SBE, Van, 2006.

ÇET?NDAĞ, Yusuf, Atâullah Divanı, Fatih Ü., Yay., ?stanbul, 2006.

DADA?, Cevdet, "Osmanlı Ar?iv Belgelerinde ?airlere Verilen Câize ve ?hsânlar", Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Ara?tırma ve Yayın Merkezi, C. 11, Ankara, 2002.

DEM?R, Tarık, Edirneli Fâiz Divanı İnceleme-Metin-Dizin, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Gazi Ü., SBE, Ankara, 2006.

DEM?REL, H. Gamze, Beliğ Mehmed Emîn Divanı, Basılmamı? Doktora Tezi, Fırat Ü., SBE, Elazığ, 2005. Diyanet ??leri Ba?kanlığı, Kur"an-ı Kerîm"in Türkçe Meâli, http://www.diyanet.gov.tr/kuran/kuran_meali/kuran.pdf

DOĞAN, Muhammet Nur, Lâle Devri Şairi Şeyhülislam Es"ad ve Divanı, MEB, ?stanbul, 1997.

ELB?R, Bilal, Kânî Divanı Üzerine Bir İnceleme, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Ü., SBE, ?zmir, 1997.

ELMAS, Sevgi, Rahmî (Kırımlı Mustafa) Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Trakya Ü., SBE, Edirne, 1997.

ERDEM, Sadık, Neylî ve Divânı, Atatürk Kültür Merkezi Ba?kanlığı Yay., Ankara, 2005.

ERG?N, Mehmed, Cemâleddîn-i ,,Uşşâkî"nin Hayatı, Eserleri ve Dîvânı"nın Edisyon Kritiği, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Ankara Ü., SBE, ?slam Tarihi ve Sanatları Bölümü, Ankara, 1994.

Esrar Dede, Tezkire-i Şu"arâ-yı Mevleviyye, (Haz. ?lhan Genç), AKMB Yayınları, Ankara, 2000.

GÖLPINARLI, Abdülbaki, Mevlânâ"dan Sonra Mevlevîlik, ?nkılab Yayınevi, 2.baskı, ?stanbul, 1953.

GÜFTA, Hüseyin, Sâlim (Mirzâ-zâde), Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divanının Karşılaştırmalı Metni, Basılmamı? Doktora Tezi, Atatürk Ü., SBE, Erzurum, 1995.

GÜNE?, Hüseyin, Hâzık, Erzurum Kitaplığı Yay., Erzurum, 2001.

KADIOĞLU, ?dris, Lebîb-i Âmidî, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkitli Metni, Basılmamı? Doktora Tezi, Dicle Ü., SBE, Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi, Diyarbakır, 2003.

KAHRAMAN, Bahattin, Vahîd Mahtûmî, Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserlerinin Tenkidli Metni, Basılmamı? Doktora Tezi, Selçuk Ü., SBE, Konya, 1995.

KALKI?IM, Muhsin, Şeyh Gâlib Divanı, Akçağ, Ankara, 1994.

KARAGÖZ, Sevinç, Feyzi Efendi Divanı, İnceleme, Transkripsiyonlu Metin, Sözlük, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Ü., SBE, Sakarya, 2004.

KILIÇ, Muharrem, Münîf Antakî, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Divanının Tenkitli Metni ve İncelemesi, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Ü., SBE, Erzurum, 1995.

KILIÇ, Yasin, Râtib Ahmed Paşa, Hayatı, Edebi Şahsiyeti, Divanının Tenkitli Metni ve İncelemesi, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Ü., SBE, Erzurum, 1996.

KURUMEHMED, Meryem, XVIII. YY. Şairlerinden Müsellem (Şeyh Ebu"l-Vefâ Edirnevî, Hayatı, Sanatı, Divanının Tenkitli Metni, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Marmara Ü., Türkiyat Ara?tırmaları Ens., ?stanbul, 2006.

KUTLAR, Fatma Sabiha, Arpaemini-zâde Sâmî Divanı, Tenkitli Metin-İnceleme, Basılmamı? Doktora Tezi, Hacettepe Ü., SBE, Ankara, 1996.

LEVEND, Agâh Sırrı, Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, 4. Baskı, Enderun Kitabevi, ?stanbul, 1984.

MAC?T, Muhsin, Nedim Divanı, Akçağ, Ankara,1997.

MUSLU, Ramazan, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (18.yy), ?nsan Yayınları, ?stanbul, 2004.

OĞRA?, Rıza, Hoca Neş"et Divanı, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, ?stanbul Ü., SBE, Türk Dili ve Edebiyatı ABD, ?stanbul, 1991.

Osmanzâde Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ, (Haz. Mehmet Akku?, Ali Yılmaz), Kitabevi, ?stanbul, 2006.

ÖTE, Emine, Senâî Divanı ve Tenkitli Metin, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Gazi Ü., SBE, Ankara, 2000.

ÖZKAN, ?enay, 18.yy Şairi Hafid"in Divanı"nın Transkripsiyonlu Karşılaştırmalı Metni, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Trakya Ü., SBE,Türk Dili ve Edebiyatı ABD, Edirne, 2003.

ÖZTEK?N, Özge, Râsih Divanı, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Ü., SBE, Ankara, 1997.

ÖZTÜRK, Raziye, Nâşid İbrâhim Bey (Hayatı, Eseri, Edebi Kişiliği ve Divanının Tenkidli Metni) Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Ü., SBE, Konya, 1998.

ÖZYILMAZ, Kezban, Kâmî, Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Divanının Tenkidli Metni, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Ü., SBE, Konya, 1994.

PALA, ?skender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Akçağ, Ankara, 1995.

SÜREYYA, Mehmed, Sicilli Osmanî Yahut Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniye, Haz. Mustafa Keskin vd., Sebil Yayınevi, C.1, ?stanbul, 1996.

?ENGÜN, Necdet, Nazir İbrahim ve Divanı, Basılmamı? Doktora Tezi, Dokuz Eylül Ü., SBE, ?slam Tarihi ve Sanatları Türk ?slam Edebiyatı ABD, ?zmir, 2006.

TAÇALAN, Nebahat Çalık, Tayyar (Mahmud) Paşa Hayatı, Edebi Şahsiyeti, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Trakya Ü., SBE, Türk Dili ve Edebiyatı ABD, Edirne, 1998.

TARLAN, Ali Nihat, Edebiyat Mes"eleleri, Ötüken, ?stanbul, 1981.

TOK, Vedat Ali, Garîbî Divanı, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Ü., SBE, Kayseri, 1995.

TOZLU, Musa, Ebûbekir Sâmî Paşa, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Ü., SBE, Sakarya, 2005.

ULUCAN, Mehmed, Muvakkit-zâde Mehmed Pertev, Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri, Divanının Tenkitli Metni ve Tahlili, Basılmamı? Doktora Tezi, Fırat Ü., SBE, Türk Dili ve Edebiyatı ABD, Elazığ, 2005.

UZUNÇAR?ILI, ?smail Hakkı, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, TTK Yayınları, Ankara, 1988.

UZUNÇAR?ILI, ?smail Hakkı, Osmanlı Tarihi, TTK Yayınları, Ankara, 1988.

UZUNÇAR?ILI, ?smail Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 3.cilt, Ankara, 1995.

VARI?OĞLU, Mehmed Celal, Hâtem , Hayatı Edebi Şahsiyeti Divanının Tenkitli Metni ve İncelemesi, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Ü., SBE, Erzurum, 1997.

YAĞCI, Ömer Gökhan, Mehmed Şerif Efendi Divanı (İnceleme-Metin), Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Ü., SBE, Türk Dili ve Edebiyatı ABD, Kırıkkale, 2006.

YALAP, Hakan, Subhi-zâde Abdî (Abdullah), Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanı, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Niğde Ü., SBE, Türkçe Eğitimi ABD, Niğde, 2007.

YILMAZ, Mustafa, Mehmed Nasûhî Efendi, Hayatı, Eserleri ve Divançesinin Tenkidli Neşri, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, Marmara Ü., SBE, ?slam Tarihi ve Sanatları ABD, ?stanbul, 1997.

YORULMAZ, Hüseyin, Koca Râgıb Paşa Divanı, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, ?stanbul Ü., SBE, Eski Türk Edebiyatı ABD, ?stanbul, 1989.