SEMBOL, SEMBOLİK DİL VE BU BAĞLAMDA MESNEVÎ'NİN İLK 18 BEYTİNDEKİ SEMBOLİK UNSURLAR

Geçmişten günümüze Mevlânâ'nın Mesnevî'si üzerine yapılan çalışmalarda dikkat çekilen hususlardan biri de Mesnevî'de oldukça zengin bir sembolik dilin kullanılmış olmasıdır. Mevlânâ, başta Kur'ân-ı Kerîm olmak üzere, kendisinden önce kaleme alınmış birçok dinî ve edebî eserdeki sembolik anlatımı, kendisi de benimsemiş ve başta hikâyeler olmak üzere dile getirmeye çalıştığı birçok konuyu sembolik dil aracılığıyla ifade etmeye çalışmıştır. Sembolik dil veya anlatım, hemen hemen bütün dinlerde ve edebiyatlarda var olan ve başvurulan bir anlatım yöntemidir. Bu tür bir söylem her ne kadar yer yer yanlış/eksik anlamalara yol açsa da, yine de duygu ve düşüncelerin doğrudan değil de örtük bir biçimde, daha doğrusu birtakım sembolik değerler üzerinden dile getirilmesi anlatılanların daha ilgi çekici olmasına ve okuyucunun yaratıcı düşünmesine vesile olmaktadır. Bu makale ana hatlarıyla üç bölümden oluşmuştur. Birinci bölümde sembol, alegori, metafor ve istiare/eğretileme gibi terimlerin anlamlarından yola çıkılarak birbirleriyle olan benzerlik ve farklılıkları üzerinde durulacak; ikinci bölümde sembolik dilin ya da benzeri bir kullanımın Mesnevî'den önce dinî ve edebî birçok metinde kullanıldığı örneklerle ortaya konulacak; üçüncü ve son bölümde ise Mesnevî'nin ilk 18 beytinin Türkçe şerhlerinde şârihlerin özellikle üzerinde durdukları ve açıklamaya çalıştıkları bazı sembolik unsurlardan bahsedilecektir.

SYMBOL, SYMBOLICAL LANGUAGE AND IN THIS SENSE SYMBOLICAL ELEMENTS IN THE FIRST 18 COUPLET OF MESNEVÎ

One of the issues which draw attraction in the studies that have been conducted on Mevlana's Mesnevi up to now is that quite rich symbolical language was used in Mesnevi. Mevlana was attracted by the smybolical narration included in various religious and literary works which had been written before him - being Koran in the first place - and tried to express many issues, notably narrations, through symbolical language. Symbolical language and narration is the kind of narration which can be found and referred to nearly at all religions and literature. Although such kind of discourse false/lacking understandings; expressing feelings and thoughts implicitly but not directly, in other words conveying them through some symbolical values enables expressions to be more attractiv and readers to think creatively. This paper is basically composed of three sections. In the first section, based on the meanings of terms such as symbol, allegory, metaphore and figure of speeches, their similarities and differences will be discussed; in the second section it will be expressed through examples that symbolical language or similar usages were used in various religious and literary texts before Mesnevi; in the third and last section some of the symbolical elements of the first 18 couplets of Turkish paraphrase of Mesnevi which were especially emphasized and explained by the commentators will be discussed.

PDF

___

ATASAĞUN, Galip, ?lâhî Dinlerde (Yahudilik, Hıristiyanlık Ve ?slâm"da) Dinî Semboller, Konya, 2002

BA?TÜRK, Orhan; Surûrî"nin Mesnevî ?erhi (Tanıtım-?ndeks-Tenkitli Metin v.1b-40a) (Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doğu Dilleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı Fars Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı, Konya, 1997).

BEKTA?, Ömer; Rusûhî ?smâ"îl Efendi ve Mesnevî-i ?erif ?erhi, (Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doğu Dilleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı Fars Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı Konya, 1993).

B?LGEG?L, Kaya; Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgat) Enderun Kitabevi, ?stanbul,1980

BOZGÖZ, Faruk; Kur"an-ı Kerim ve Mecaz Kavramı, Basılmamı? Doktora Tezi, Konya, 2000

BURCKHARDT, Titus; Aklın Aynası, Çev. Volkan Ersoy, ?nsan Yayınları, ?stanbul, 1995.

ÇAKMAKLIOĞLU, Mustafa; Muhyiddin ?bnü"l-Arabi"ye Göre Dil-Hakikat ?li?kisi Marifetin ?fadesi Sorunu, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel ?slam Bilimleri (Tasavvuf) Anabilim Dalı, Ankara, 2005

ÇELEB?OĞLU, Âmil; "Mesnevî"nin ?lk Onsekiz Beytinin Manzum Tercümesi", Türk Edebiyatı, 1990, S.195.

ÇELEB?OĞLU, Âmil; "Muhtelif ?erhlere Göre Mesnevî"nin ?lk Beytiyle ?lgili Dü?ünceler", Eski Türk Edebiyatı Ara?tırmaları, Millî Eğitim Bakanlığı Yay. ?stanbul 1998.

DEM?REL, ?ener; "Mesnevî"nin Türkçe ?erhlerinde Ney Metaforu, Türk Kültürü, Edebiyatı ve Sanatında Mevlâna ve Mevlevîlik, 14-16 Aralık 2006, Konya.

DEM?REL, ?ener: Dinle Neyden, Mesnevî"nin ?lk 18 Beytinin Türkçe ?erhleri, ?kinci Baskı, Manas Yayınları, Elazığ 2009,

DEM?REL, ?ener; "E?-?eyh Rızaeddîn Remzî er-Rifâî"nin Tasavvuf Dergisi"ndeki Mesnevî ?erhi", Tasavvuf Dergisi, S.14., Ocak-Haziran 2005.

DEVELL?OĞLU, Ferit; Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Yayına haz. Aydın Sami Günayçal, Ankara, 1982.

D?LÇ?N, Cem; Yeni Tarama Sözlüğü, Türk Dil Kurumu, Ankara, 1983.

ESED, Muhammed; Kur"an"da Sembolizm ve Alegori, Kur"an Mesajı Meal-Tefsir C.III, Çev. Cahit Koytak-Ahmet Ertürk, ??aret Yayınları ?stanbul, 1996

DURAND, Gılbert, Sembolik ?mgelem, Trc. Ay?e Meral,?nsan Yayınları, ?stanbul, 1998.

GÖLPINARLI, Abdülbaki; Fîhi Mâ-Fîh, Remzi Kitabevi, ?stanbul, 1959.

HAM?DULLAH, Muhammed, "?slâm"da Sembolik Anlatım", Trc. Sadık Kılıç, ?stanbul, 1995.

HÖKELEKL?, Hayati, Din Psikolojisi, Ankara, 2005.

http://www.kuranakademisi.com/dinlerde-sembolikdilt288.html? s=2a67ef9b6c5b1b546ace2c88f5d0be5d&

http://www.ozemre.com/index.php?option=com_content&task=view&id=58&Itemid=57

?smâîl Hakkı Bursevî; Rûhu"l-Mesnevî I-II, Matba-i Âmîre ?stanbul, H.1287/M.1870.

?smâîl Hakkı Bursevi; Ruhu"l-Mesnevî, Haz. ?smail Güleç, ?nsan Yay. ?stanbul, 2004.

?smâîl-i Ankaravî; Mecmu"atü"l-Letâif ve Metmûrâtü"l-Me"ârif: ?erhü"l-Mesnevî, ?stanbul, H.1289/M.1872.

KONUK, Ahmed Avni; Mesnevi ?erhi, Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi, Nr. 4740.

KILIÇ, Sadık, ?slâm"da Sembolik Dil, ?stanbul 1995.

KILIÇ, Sadık, Kur"an Sembolizmi (Renklerin Ve ?ekillerin Dünyası), Ankara, 1991.

LAKOFF, George-Johnson, Mark; Metaforlar, Hayat, Anlam ve Dil, Terc.Gökhan Yavuz Demir, Paradigma Yay. ?stanbul, 2005.

MAHMÛD, Zeki Necîb, ?bni Arabî"de Sembolizm, ?bni Arabî Anısına (Makaleler) Çev.Tahir Uluç. ?nsan Yayınları, Ankara, 2002

Mustafa ?em,,î ?em,,ullah Efendi, ?erh-i Mesnevî, Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi No. 334.

Nasr, ?nsan ve Tabiat, trc. Nabi Avcı, ?stanbul: Yeryüzü Yayınları, ?stanbul, 1982

ÖZÜNLÜ, Ünsal, Edebiyatta Dil kullanımları, Multilangual, ?stanbul, 2001.

Rûhu"l-Mesnevî, ?smâîl Hakkı Bursevî, Haz. Dr. ?smail Güleç, ?nsan Yay. ?stanbul, 2004.

SAĞLAM, Bahaeddin, Kur"an"ın Evrenselliği ve Kur"an Sembollerinin Dili, ?stanbul, 1997.

Suyutî, Celalu"d-din Ebu"l-Fadl Abdurrahman es-Suyutî es-Safi"î, (V. 911/1505), el-?tkan fî Ulumi"l-Kur"an, (I-II C.), Matbaat-i Mustafa el-Babî el-Halebî, III. Baskı, Mısır, 1951 (1370)

?eyh Rızaeddîn Remzî er-Rifâî; Lübb-i Mesnevî, Tasavvuf Dergisi 27, 28, 29, 30, 31. sayılar ?stanbul, H.1327/M. 1911.

TDK Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1986

TILLICH, Paul; ?manın Dinamikleri, Çev. Fahrullah Terkan-Salih Özer, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2000: 45

UĞUR, Nizamettin, Anlambilim, Sözcüğün Anlam Açılımı, Ege Matbaacılık, Ankara, 2003

ULUÇ, Tahir, ?bn Arabî"de Mistik Sembolizm, TASAVVUF: ?lmî ve Akademik Ara?tırma Dergisi, yıl: 7 [2006], sayı: 16, ss. 151-190.2009

VARDAR, Berke; Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual Yabancı Dil Yayınları, 1998

YAKIT, ?smail, Yunus Emre"de Sembolizm-Çıktım Erik Dalına, 2002

YAVUZ, Ömer Faruk, Kur"an"da Sembolik Dil, 2006

YILDIRIM, Ahmet; Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, Türkiye diyanet Vakfı Yay. Ankara, 2000