ORUÇ BEY'İN TEVÂRİH-İ ÂL-İ OSMÂN ADLI ESERİNE GÖRE TÜRKLERDE YER ADI VERME GELENEĞİ

Osmanlı Beyliği'nin kuruluşundan 100-150 yıl sonra başlayan Osmanlı tarih yazıcılığı, zaman içerisinde oldukça ilerlemiş ve gerek Türk tarihi, gerekse Türk milli kültürü açısından önem taşıyan birçok eser ortaya çıkmıştır. Müverrihler, anlattıkları tarihî olayların yanı sıra gelenekler, görenekler, âdetler, efsaneler, atasözleri gibi milli kültür ürünlerimiz hakkında da bilgiler vermişlerdir. Özellikle yer adları konusunda, bu adlardan bazılarının hâlen yaşadığı göz önüne alındığında, verdikleri bilgiler son derece değerlidir. 15. yüzyılın önemli müverrihlerinden olan Oruç Bey de, adını yüzyıllardır yaşatan ve yaşatmaya da devam edecek olan Tevârîh-i Âl-i Osman adlı eserinde, küçük bir beylikten cihan imparatorluğu olma yolunda ilerleyen Osmanlıların çeşitli yerleşim yerlerine ad vermeleri konusunda tarihî ve değerli bilgiler vermiştir. Nitekim eserde adının veriliş hikâyesi anlatılan yerlerden pek çoğu yeni yeni Türk hâkimiyetine geçmektedir. Bu çalışmanın amacı, bugün yaşayan yer adlarının veriliş nedenlerinin araştırması yapılacağında başvurulması gereken önemli kaynakların başında gelen Oruç Bey'in Tevârîh-i Âl-i Osman adlı eserini toponimi çalışmalarına kazandırmaktır. Eser incelendiği zaman bir yerleşim yerine ad verme geleneğinin 3 başlık altında toplandığını görmekteyiz: 1. Bir olay sonucunda bir yere ad verilmesi: Mezar-ı Türk (Süleyman Şah'ın mezarı), Mezâr-ı Türk (Gündüz Alp ile Ay-togdı'nın mezarları), Taşak Yazısı; 2. Hükümdarın bir sözüne dayanarak bir yere ad verilmesi: Polunya/Ta?rı Yıkdugı Hisarı, kal'a-i Metîn/Moton; 3. Bir kişinin anısına bir yere adının verilmesi: Karaman vilâyeti, Turgutlu, Koca-ili, İl-begi-oglı burgozı, Kostantin. Çalışma esnasında Oruç Bey'den önce yaşamış olan müverrih Âşık Paşazâde'nin Tevârîh-i Âl-i Osman adlı eseri ile Oruç Bey'in verdiği bilgiler karşılaştırılmıştır.

THE CUSTOM OF NAMING A PLACE ACCORDING TO THE WORK CALLED TEVÂRİH-İ ÂL-İ OSMAN BY ORUÇ BEY

The Ottoman historiography, starts 100-150 years after the foundation of Beylik Ottoman, had been developed by time and there were many literature works appeared which are so important to Turkish history and Turkish national culture. Histiographers had given information about traditions, customs, habits, legends, proverbs in addition to historical events. Especially on the place names, regarding to the ones that are stil alive, the knowledge given by them are so valuable. Oruç Beg, one of the important historiographer in 15th century, has given historical and valuable knowledge about giving place names of Ottomans that had been going to world ruler empire from a little stereotyped, in the work called Tevârîh-i Âl-i Osman made his name alive by centuries. The aim of this study is to bring Tevârîh-i Âl-i Osman by Oruç Beg that is the most important resource for researching the reason of living names, to toponomy researches. As the writings analyzed, we see the naming custom gathered under three topics: 1. Naming with a result of an event, 2. Naming with a monarch's Word, 3. Naming with memorial of a person. Tevârîh-i Âl-i Osman by historiographer Âşık Paşazâde -lived before Oruç Beg were compared during the study.

PDF

___

AFYONCU, Erhan, Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi, Yeditepe Yayınevi, ?stanbul 2009.

AKBAYAR, Nuri, Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ?stanbul 2003.

ALAGÖZ, Cemal Arif, "Türkiye Yer Adları Üzerine Bazı Dü?ünceler", Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Ba?bakanlık Basımevi, Ankara 1984, s. 10-15.

Â?ık Pa?azâde, Osmanoğullarının Tarihi Tevârîh-i Âl-i Osmân, (Haz.: Kemal Yavuz-M. A. Yekta Saraç), Gökkubbe Yayınları, ?stanbul 2007.

BABINGER, Franz, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, (Çev. Prof. Dr. Co?kun Üçok), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1982.

BAYRAK, M. Orhan, ?lk ve Orta Çağda Anadolu Tarihi Sözlüğü (M.Ö. 25000 - M.S. 1453), Birharf Yayınları, ?stanbul 2005.

ÇAĞBAYIR, Ya?ar, Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı Ötüken Türkçe Sözlük, Ötüken Ne?riyat, ?stanbul 2007.

EREN, H., "Oruç Bey", Türk Ansiklopedisi, C. 26, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1977, s. 42.

ERÖZ, Mehmet, "Sosyolojik Yönden Türk Yer Adları", Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Ba?bakanlık Basımevi, Ankara 1984, s. 42-55.

IMBER, Colin, "Osman Gazi Efsanesi", (Ed. Elizabeth A. Zachariadou), Osmanlı Beyliği, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Ankara 1997, s. 68-77.

?NALCIK, Halil ve ARI Bülent, "Klasik Dönem Osmanlı Tarihçiliği", (Ed. Vahdettin Engin ve Ahmet ?im?ek), Türkiye'de Tarih Yazımı, Yeditepe Yayınevi, ?stanbul 2011, s. 107- 136.

?Z, Fahir ve KUT, Günay, "Oruç Beğ", Büyük Türk Klasikleri, C. 2, Ötüken Ne?riyat, ?stanbul 1985, s. 323-324.

MENAGE, V. L., "On The Recenzions of History of the Ottomans", Bulletin of the School of Oriental and African Studies, XXX, London 1967, s. 322.

Oruç Beğ Tarihi, (Haz. ATSIZ), Tercüman 1001 Temel Eser, ?stanbul 1972.

Oruç Beğ Tarihi, (Haz. Prof. Dr. Mürsel ÖZTÜRK), Çamlıca Basın Yayın, ?stanbul 2008.

ÖZCAN, Abdülkadir, "Oruç b. Âdil", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 33, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ?stanbul 2007, 425-426.

UNAT, Fâik Re?it, " ,,Oruç B. ,,Âdil", İslâm Ansiklopedisi, C. 9, Milli Eğitim Basımevi, ?stanbul 1960, s. 418-419.

YED?YILDIZ, Bahaeddin, "Türkiye"de Yer Adı Verme Usulleri", Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Ba?bakanlık Basımevi, Ankara 1984, s. 25-29.