TARİHSEL BİR POLİSİYE ROMAN: İSTANBUL HAT

Zekice plânlanmış bir cinayet ve onu çözmeye, katili bulmaya çalışan bir dedektif etrafında şekillenen polisiye roman, 20. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan postmodernizmin de etkisiyle önemli bir gelişme gösterir. Bu gelişme, Türk edebiyatında önce çeviri, sonra da telif yoluyla kendini gösterir. Suçun ortaya çıkmasına bağlı olarak gelişen ve kentleşme ile birlikte edebiyattaki yerini almaya başlayan polisiye romanın tarihi, suç kavramının tarihi kadar eskidir. Belli bir tarihinin olması yönüyle, polisiye romanın doğuşuna zemin hazırladığını söylemek mümkündür. Ancak 20. yüzyılda iki büyük savaşın yaşanması, işlenen cinayetleri en iyi şekilde anlatabilecek bir tür olan polisiye romanın hızlı bir gelişme göstermesine sebep olmuştur. Ahmet Ümit’in İstanbul Hatırası romanı, son dönem Türk romanında, polisiye roman türünün geçirdiği değişimi göstermesi bakımından önemlidir. Polisiye bir kurguya sahip anlatıda biri gerçek ve güncel, diğeri tarihsel olan iç içe girmiş iki farklı kurgu söz konusudur. İşlenen cinayetlerden hareketle İstanbul’un tarihsel mekânlarına gizemli yolculuklar yapılır. Ayrıca yok edilmeye çalışılan bu mekânların aslında ne denli anlamlı olduğuna dikkat çekilir. Bu çalışmada polisiye romanın Batı ve Türk edebiyatında ortaya çıkışına ve tarihî gelişimine kısaca değinildikten sonra Ahmet Ümit’in İstanbul Hatırası adlı romanı incelenmiş ve bu romandaki postmodern özellikler üzerinde durulmuştur. Bu yöntemle; olay örgüsü, zaman, mekân, şahıs kadrosu bakımından romanın postmodern özelliklerine dikkat çekilmiş ve klasik romanın unsurları, postmodernist bir yaklaşımla değerlendirme denemesi yapılmaya çalışılmıştır.

A HISTORICAL DETECTIVE NOVEL: İSTANBUL HATIRAS

Detective novel, formed around an intelligently planned murder and a detective who tries to solve it and find the murderer, shows a significant improvement with the influence of Postmodernism, which rose in the second half of 20th Century. That improvement first shows its face in translation, then writing in Turkish Literature. The history of detective novel, which began to take its place in literary history due to the emergence of crime and along with urbanization, is as old as the concept of crime history. Having a particular history, it can be claimed that it prepared the ground for the emergence of novel. However, two major war, which happened in the 20th century, has led to a rapid development of the detective novel, the best way to tell the story of the crimes. Ahmet Ümit’s novel İstanbul Hatırası is important as it shows the change of detective novel in Turkish novel. A real – up to date and an unreal – historical, two different engaging fictions are being narrated in that detective novel. Beginning with the murder, a journey to the historical sites of Istanbul is made. In addition, the importances of these sites, which are close to be destroyed, are pointed out. In this study, after mentioning how detective novel emerged in West and Turkish Literature and its historic development, Ahmet Ümit’s İstanbul Hatırası has been analyzed and postmodern features in this novel has been emphasized. With this method, postmodern characteristics of the novel has been taken care in terms of plot, time, place, characters and the classical elements of the novel has been evaluated with a postmodernist approach.

PDF

___

AKTAŞ, Şerif (1998). Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.

AKTULUM, Kubilay (2000). Metinlerarası İlişkiler, Ankara: Öteki Yayınları.

ASSMANN, Jan (2001). Kültürel Bellek, (Çev. Ayşe Tekin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

AYTUR, Ünal (1977). Henry James ve Roman Sanatı, Ankara: DTCF Yayınları.

BOURNEUR, Roland; QUELLET Real (1989). Roman Dünyası ve Roman İncelemesine Giriş, (Çev. Hüseyin Gümüş), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

ECEVİT, Yıldız (2004). Türk Romanında Postmodernist Açılımlar, İstanbul: İletişim Yayınları.

EMRE, İsmet (2006). Postmodernizm ve Edebiyat, Ankara: Anı Yayınları.

EMRE, İsmet (2010). Roman ve Siyaset, Ankara: Anı Yayınları.

FİŞEK, Kurthan “İyi Polisiye İyi Edebiyattır”, Milliyet Sanat, nr: 115, (Mart 1985), s. 3.

FURRER, Priska “Mekânın Anlamlandırılması ve Tarihsel Romanda Tarih Bilinci”, Tarih ve Toplum, (Çev. İnci Tuna), S: 198, (Haziran 2000), s.32.

GEZER, Habibe (2006). Türk Edebiyatında Polisiye Roman ve Ahmet Ümit’in Polisiye Roman Kurguları, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta.

GÖĞEBAKAN, Turgut (2004). Tarihsel Roman Üzerine, Ankara: Akçağ Yayınları.

GÖLBAŞI, Oylum, “Ahmet Ümit ve Polisiye Roman”, Haliç Edebiyat Dergisi, S: 7(1999), s. 35.

GÜMÜŞ, Semih (2010). Modernizm ve Postmodernizm, İstanbul: Can Yayınları.

KAKINÇ, T. Dursun (1995). 100 Filmde Başlangıcından Günümüze Gerilim/Polisiye Filmleri, İstanbul: Bilgi Yayınevi.

KIRAN, Ayşe Eziler; KIRAN Zeynel (2000). Yazınsal Okuma Süreçleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık.

KORKMAZ, Ramazan, “Romanda Mekânın Poetiği”, (Ed. Ayşenur Külahlıoğlu İslam, Süer Eker), Edebiyat ve Dil Yazıları, Grafiker Yay., Ankara Şubat 2007, s.399-415.

KÜTÜKÇÜ, Tamer, “Çağdaş Anlatıda Mekânın Kurgulanışı ve İşlevi”, Edebiyat ve Eleştiri, S: 65, (Şubat 2003), s.79.

MANDEL, Ernest (1996). Hoş Cinayet -Polisiye Romanın Toplumsal Tarihi-, (Çev. N. Saraçoğlu), İstanbul: Yazın Yayınları.

MİYASOĞLU, Mustafa “Roman ve Şehir Kültürü”, Hece (Türk Romanı Özel Sayısı), S: 65/66/67, (Mayıs/Haziran/Temmuz 2002), s.381.

MORAN, Berna (2001). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 3, İstanbul: İletişim Yayınları.

OPPERMAN, Serpil (2006). Postmodern Tarih Kuramı, Ankara: Phoenix Yayınevi.

ROSENAU, Pauline Marie (1992). Postmodernizm ve Toplum Bilimleri, (Çev. Tuncay Birkan), İstanbul: Ark Yayınları.

SAĞLIK, Şaban, “Kurmaca Âlemin Kurmaca Sözcülerinden Romanda Zaman-Mekân-Tasvir”, Hece (Türk Romanı Özel Sayısı), S: 65/66/67, (Mayıs/Haziran/Temmuz 2002), s.141.

ŞİMŞEK, Tacettin, “Romandaki Hafiye Ya da Polisiye Roman”, Hece (Türk Romanı Özel Sayısı), S: 65/66/67, (2002), s. 510–515.

TEKİN, Mehmet (1989). Roman Sanatı ve Romanın Unsurları, Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.

TEKİN, Mehmet (1996). Peyami Safa, İstanbul: Ötüken Yayınları.

TÖRENEK, Mehmet (1999). Hikâye ve Romanlarıyla Mehmet Rauf, İstanbul: Kitabevi.

TÜRKEŞ, A. Ömer “Polisiye Tarihimize Kısa bir Yolculuk” Radikal Kitap, Ağustos 2001.

TÜRKEŞ, A. Ömer “Sherlock Holmes’un Rakibi Avni” Radikal Kitap, nr: 255, (Şubat 2006), s. 12-13.

ÜMİT, Ahmet, “Polisiyenin Vazgeçilmez Keyfi”, Cumhuriyet Kitap, nr: 1, (Haziran 1995);aktaran Esin Bayraktar (1998). 1884-1918 Yılları Arasında Türk Edebiyatında Polisiye Roman (Master tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi.

ÜMİT, Ahmet, “Cinayeti Yazıyor”, (Röportaj: Selma Aslan), Milliyet Pazar, 22 Aralık 2000.

ÜMİT, Ahmet, “Kızıl Nehirler Nereye Dökülür”, Radikal Kitap, 11 Mayıs 2001.

ÜMİT, Ahmet, “Ceza Eğitmez, Evcilleştirir”, Radikal Kitap, nr: 264, Nisan 2006.

ÜMİT, Ahmet, (2010). İstanbul Hatırası, İstanbul: Everest Yayınları.

ÜYEPAZARCI, Erol (2008). Korkmayınız Mister Sherlock Holmes -Türkiye’de Polisiye Romanın 125 Yıllık Öyküsü (1881–2006), İstanbul: Oğlak Yayıncılık.

YALÇIN-ÇELİK, Dilek (2005). Yeni Tarihselcilik Kuramı ve Türk Edebiyatında Postmodern Tarih Romanları, Ankara: Akçağ Yayınları.

YEŞİLYURT, Şamil (2009). “Yeni Tarihselcilik Açısından İhsan Oktay Anar”, 1980 Sonrası Türk Romanı Sempozyumu, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.