XIX. YÜZYILDA DOĞU AKDENİZ'DE İNGİLİZ-FRANSIZ REKABETİ VE OSMANLI DEVLETİ

Doğu Akdeniz Asya, Afrika ve Avrupa arasında önemli ve stratejik bir bölgedir. Siyasi geçmişi itibariyle birçok devlet ve toplum burada yaşamış ve yaşamaktadır. XIX. yüzyıl öncesinde ve bu süreçte ise bölgedeki en önemli siyasi güç Osmanlı Devleti olmuştur. Osmanlı Devleti Doğu Akdeniz'de otoritesini kurduktan sonra bölge uzun bir dönem mücadele açısından sessiz kalmıştır. Ancak Avrupalı güçlerin ve özellikle İngiliz ve Fransızların bölgeye ilgi duymalarıyla siyasi alanda çekişmeler başlamıştır. Osmanlı Devleti'nin gerilemesi de süreci hızlandırmıştır. İngiltere ve Fransa Avrupa'nın XIX. yüzyıl içinde en önemli aktörlerinde ikisidir. Bu iki güç Hint Yolu ve sömürgecilik nedeniyle Asya ve Afrika ile ilgilenmiştir. Doğu Akdeniz burada kilit bir noktada olmuştur. Bir süre sonra da iki güç Kıbrıs, Mısır ve Doğu Akdeniz'in tüm sahillerinde mücadele etmeye başlamış ve bu durum doğrudan Osmanlı Devleti'ni ve politikalarını etkilemiştir. Osmanlı Devleti'ni etkileyen İngiliz-Fransız rekabeti belirli alanlarda yoğunlaşmıştır. Rekabet alanlarının en başında denizlerde üstün olma endişesi vardır. XIX. Yüzyılda büyük devlet olmanın önemli göstergelerinden biri olarak kabul gören deniz üstünlüğü iki devlet arasındaki rekabete de konu olmuştur. Bir diğer rekabet sahası ise Osmanlı toprakları üzerinde nüfuz sahibi olabilmektedir. Devletin otoritesini tesis etmekte zorlandığı ve her geçen gün değeri artmakta olan Ortadoğu ve Doğu Akdeniz sahilleri çevresindeki arazi bu nedenle daha da önemli hale gelmiştir. Rekabet sadece bölgede kalmamış Avrupa'nın birçok kez gündemine girmiş ve tartışmalarına konu olmuştur. Osmanlı Devleti'nin XIX. Yüzyıl içinde en önemli sorunu olan varlığını devam ettirme gayreti içindeyken İngiltere ve Fransa'nın hatta Avrupa'nın diğer güçlerinin Doğu Akdeniz üzerindeki rekabeti oldukça dikkat çekicidir. Askeri ve mali açıdan oldukça zayıf olmasına rağmen siyasi ve diploması kanalları gibi başka yollarla Osmanlı Devleti mücadelesini yine de sürdürmüştür. Büyük devletlerin kendi aralarındaki ve Osmanlı Devleti üzerindeki rekabeti ile Osmanlı Devleti'nin varlığını devam ettirme politikaları arasında sıkışıp kalan Doğu Akdeniz'de İngiliz-Fransız rekabeti bu çalışma ile irdelenmeye çalışılmıştır.

BRITISH-FRENCH RIVALRY AND OTTOMAN EMPIRE IN EASTERN MEDITERRANEAN IN 19th CENTURY

East Mediterranean is an important and strategic region at the intersection of Asia, Africa and Europe. Many states and societies have been inhabiting in Eastern Mediterranean. Ottoman Empire was the most significant country in this area in 19th century and before. There was peace and comfort in Eastern Mediterranean with Ottoman rule which the most prominant power in the region. But political tussle started up because of European (especially British and French) power's interest on the area. At the same time, the recession of Ottoman Empire accelerated this course. British and French were two of the most important actors in Europe in 19th century. These two powers were interested in Asia and Africa because of Indian Road and colonialism. Especially, Eastern Mediterranean was at the key point here. Hereinafter, these two powers battled on Cyprus, Egypt, and all East Mediterranean coasts and this struggle effected Ottoman Empire and its policies. The British-French rivalry which affected Ottoman Empire focused on particular aspects. One of the most important rivalry areas was the concern about being the superior on seas. Being superior on seas which was considered as one of the most important measure of being a great government became a subject of rivalry between two governments. Another rivalry subject was to be able to be influential on Ottoman Empire's lands. The land around Middle east and East Mediterranean coasts which was increasing in value and where the Ottoman government was in difficulty about management became more valuable. The rivalry was not limited at this region but also became a subject in the agenda and discussion of Europe. While Ottoman Empire was in endeavor of survive which was the most important problem of it, the ownership rivalry of British and French even other Europan Powers on East Mediterranean is very striking. Although Ottoman Empire was very weak in military and financial aspects, it continued to compete. The British-French rivalry on East Mediterranean which stucked between the rivalry of great states among themselves and on Ottoman Empire and survival politics of Ottoman Empire was investigated in this study.

PDF

___

Hariciye Tercüme Odası, (406/59), (428/49), (488/31)

Hariciye Nezareti, Paris Sefareti, (54/1), (54/2), (54/4)

İradeler, Y.PRK. ASK. (14/58)

İradeler, A.MKT. MHM. (439/91)

İradeler, DUİT. (141/40), (141/42), (141/43), (141/44)

İradeler, İ. DH. (609/42472)

İradeler, MTZ. (05), (17/625), (17/633)

Yıldız PRK. AZJ. (12 Safer 1300) (6/33)

Yıldız TKM. (2/13)

NATIONAL ARCHIVE, KEW, LONDON, FOREIGN OFFICE (FO.) 78/1340; 78/1489; 97/411

House of Common, Deb, vol. 261 cc.1769-1774.

The New York Times, July 25, 1878; August 3, 1878; October 22 1889; May 31, 1896

The Times: July 26, 1878; August 4 1880; June 25, 1881; December 24, 1881, May 5, 1920; May

25, 1920.K?S., 22, 5/2, 29 Rebîülâhir 1213, (10 Ekim 1798)

K?S., 22, 5/3, 29 Rebîülâhir 1213, (10 Ekim 1798)

K?S., 22, 26/2, 29 ?evval 1213, (5 Nisan 1799)

K?S., 22, 53/1, 19 Safer 1214, (23 Temmuz 1799)

K?S., 22, 88/2, 1 Ramazan 1214, (27 Ocak 1800)

Tome, 14a, 1792-1810

14 Nivose Douze, (5 Ocak 1804), Nr. 8; 1 Frimaire 14, (22 Kasım 1805), Nr.18; 30 Avril 1807, (30 Nisan 1807), Nr. 26; 16 Mai 1807, (16 Mayıs 1807), Nr. 27; 1 Juillet 1807, (1 Temmuz

1807), Nr.30; 27 Janvier 1809, (27 Ocak 1809), Nr. 42; 25 Février 1809, (25 ?ubat 1809),

Nr.45; 4 Mars 1809, (4 Mart 1809), Nr.46; 15 Mai 1809, (15 Mayıs 1809), Nr.50; 12

Janvier 1810, (12 Ocak 1810), Nr.57; 7 Juin 1810, (7 Haziran 1810), Nr. 60; 14 Juillet

1810, (14 Temmuz 1810), Nr.65; 24 Août 1810, (24 Ağustos 1810), Nr. 73. Tome, 15a, 1811-1813 30 Mars, (30 Mart 1811), Nr. 106.

ABULAFIA, David, The Great Sea: A Human History of the Mediterrannean, Allen Lane, London, 2011.

AHMET Cevdet Pa?a, Tezakir 1-12, Yay. Haz. Cavid Baysun, TTK. Basımevi, Ankara, 1953.

AHMET Cevdet Pa?a, Maruzat, Yay. Haz., Yusuf Halaçoğlu, Çağrı Yayınları, ?stanbul, 1980.

AKALIN, Durmu?, "Süvey? Kanalı (Açılı?ı ve Osmanlı Devleti'ne Etkisi 1854-1882)",

Yayımlanmamı? Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Denizli 2011.

ARMAOĞLU, Fahir, Siyasi Tarih 1789-1960, Ankara Ünv. Siyasal Bilgiler Fak. Yay., Ankara, 1975.

BAKER, Samuel White, Sir, Knt, MA, FRS, Cyprus as a Strategical Position, Royal United Service Institution, Journal, 27 (1884).

BARCLAY, Sir Thomas, Thirty Years Anglo-French Reminiscences (1876-1906), Constable & Company Ltd., London, 1914.

BAUGH, Daniel A., "The Age of Nelson: The Royal Navy, 1793-1815", The Journal of Modern History, Vol. 45, Viking Press, New York, 1971.

BELL, Christopher M., "Navies in Modern World History", The Journal of Military History, Vol. 69, Society for Military History, London, 2004.

BLACK, J. B., Elizabeth & Henry IV. Bring A Short Study in Anglo-French Relations 1589-1603, B. H. Blackwell, Oxford, 1883.

BOYNTON, Charles Brandon, English and French Neutrality and The Anglo-French Alliance in Their Relations to The United States & Russia, C. F. Vent & Co., Chicago, 1864.

BOYNTON, Charles Brandon, The Navies of England, France, America and Russia, John F. Trow Printer, New York, 1865.

BRAUDEL, Fernand, Akdeniz ve Akdeniz Dünyası 1, ?mge Kitabevi, Düzelti: Barı? Kılıçbay, Ankara, 1993. (Braudel, 1993: 130).

BULLEN, "Roger, Anglo-French Rivalry and Spanish Politics, 1846-1848", The English Historical Review Vol.89, Oxford University Press, London, 1974.

BULUT, Mehmet, "The Role of the Ottomans and Dutch in the Commercial Integration between the Levant and Atlantic in the Seventeenth Century", Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 45, BRILL, Leiden, 2002.

BUZPINAR, ?. Tufan, "Suriye ve Filistin'de Avrupa Nüfuz Mücadelesinde Yeni Bir Unsur ?ngiliz Misyonerleri (19. Yüzyıl)", ?slam Ara?tırmaları Dergisi, Sayı 10, 2003.

CHADWICK, French Ensor, Report on Training Systems For The Navy and Mercantile Marine of England, 1844-1919, Govt. Print. Off., Washington, 1880.

CHARLES, O. Lerche Jir and Abdül A. SAID, Concepts of International Politics, Prentice-Hall, London, 1963.

CRAMB, J. A., The Origins and Destiny of Imperial Britain, John Murray, London, 1915.

CRAWLEY, C. W., "Anglo-Russian Relations 1815-40", Cambridge Historical Journal, Vol. 3, Cambridge University Press, 1929.

ÇOLAK, Kamil, "Mısır'ın Fransızlar Tarafından ??gali ve Tahliyesi (1798-1801)", SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2008-II). Sakarya. 2008.

ÇORUH, Haydar, "1833 Kıbrıs ?syanı, ?syanda Yabancı Konsolosların Rolü ve Adada Tanzimat'ın Uygulanması", Üçüncü Uluslararası Kıbrıs Ara?tırmaları Kongresi Bildirileri, Doğu Akdeniz Üniversitesi Yayınları, Gazimağusa, Kıbrıs,13-17 Kasım 2000.

DELAVAL, Cobham Claude, Excerpta Cypria: Materials for a History of Cyprus, Cambridge, 1908.

DER?NG?L, Selim, The Ottomans, The Turks, and World Power Politics, The Isis Press, ?stanbul, 2000.

DILKE, Charles W., "Statistics of the Defence Expenditure of the Chief Military and Naval Powers", Journal of the Royal Statistical Society, Vol. 54, Blackwell, 1891.

D?NÇ, Güven, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs (1800-1839), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamı? Doktora Tezi, Antalya, 2010.

EDWARDS, M. BETHAM, Anglo-French Reminiscences 1875-1899, Chapman & Hall, London, 1900.

EKEDAHL, Waldemar, "The Principal Causes of the Renewal of the War between England and France in 1803", Transactions of the Royal Historical Society, New Series, Vol. 8, Royal Historical Society, 1894.

ERDÖNMEZ, Celâl, "Kıbrıs'ta Tanzimat Devri Uygulamalarına Müdahaleler: ?ngiltere Konsolosluğu'nun Faaliyetleri (1839-1856)", Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 58 2011.

FINOT, Jean, Anglo-French Nation, Constable and Company Ltd., London, 1916.

GISBORNE, Francis, Telegraphic Communication with India, Cambridge Essays John W. Parker and Son, London, 1857.

GRAHAM, Gerald S., "The War in the Mediterranean, 1803-1810", The William and Mary Quarterly, Third Series, Vol. 16, Cambridge, Harvard University Press, 1957.

GRAVES, P. Philip, ?ngilizler ve Türkler, Çev. Yılmaz Tezkan, 21. Yüzyıl Yay., Ankara, 1999.

GODFREY, Davies, "English Foreign Policy", The Huntington Library Quarterly, Vol. 5, University of California Press, 1942.

GOLDSCHMIDT, Arthur, Modern Egypt, The Formation of a Nation-State, Westview Press, London, 1988.

GÜLCAN, Nilgün "Türkiye-?ngiltere ?li?kileri ve ??birliği ?mkanları", Bir Ba?ka Açıdan ?ngiltere, Der. Sedat Laçiner, ASAM Yay., Ankara, 2001.

HALE, William, Turkish Foreign Policy 1774-2000, Frank Cass, London, 2000.

HARGREAVES, J. D., "Anglo-French Relations 1895-1896", Cambridge Historical Journal Vol.11, Cambridge University Press, London, 1953.

HILL, George, A History of Cyprus, Vol. IV, Cambridge 1952.

?RTEM, Süleyman Kani, Osmanlı Devleti'nin Hicaz Mısır Yemen Meselesi, Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, ?stanbul, 1999.

JOLL, James, Europe Since 1870, Penguin Books, London, 1990.

KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi Cilt VI., TTK Basımevi, Ankara, 1983.

KINNEIR, John McDonald, Journey Through Asia Minor, Armenia and Koordistan in the Years of 1813 and 1814, Printed by Reworth, Bell-Yard, Temple-Bar, London 1818.

LACOUTURE, Jean, "The Changing Balance of Forces in the Middle East", Journal of Palestine Studies, Vol. 2, University of California Press, 1973.

LUKE, Harry Charles, Cyprus under the Turks (1571-1878), Oxford University Press, London, 1921.

MANGOLD, Peter, Success and Failure in British Foreign Policy, Palgrave, Oxford, 2001.

MAURER, John H., "The Anglo-German Naval Rivalry and Informal Arms Control, 1912-1914", The Journal of Conflict Resolution, Vol. 36, Sage Publications, 1992.

MENDELSON, David, "The Idea of the Mediterrannean in Early Nineteenth-Century French Literature", Mediterrannean Historical Review, 17:1, Taylor & Francis Group, 2002.

MILLER, Stuart T., Modern European History, Palgrave Master Series, New York, 1997

NEWBURY, Colin, "French Colonialism 1871-1914", The Journal of African History, Vol. 7, Pall Mall Press, London, 1966.

OLIN, Stephen, Travels in Egypt, Arabia Petrea, and The Holy Land, Vol. I, Harper&Brothers, Publishers, New York, 1860.

O'RELL, Max, English Pharisees French Crocodiles, Cassell Publishing Company, New York, 1892.

RAGATZ, Lowell Joseph, The Question of Egypt in Anglo-French Relations 1875-1904, Fletcher Pembroke, Edinburgh, 1922.

RICHMOND, J.C.B., Egypt 1798-1952, Methuen&Co Ltd., London, 1977.

RIFAAT, Mohammed, The Awakening of Modern Egypt, Longmans Green, London, 1947.

SIEGEL, Jennifer, Endgame Britain, Russia and the Final, Struggle for Central Asia, I.B. Tauris Publishers, London, 2002.

SOUCEK, Svat, Studies in Ottoman Naval History and Maritime Geography, The Isis Press, ?stanbul, 2008.

SYKES, W. H., "Organisation, Strength, and Cost of the English and French Navies in 1865", Journal of the Statistical Society of London, Vol. 29, Blackwell Publishing, 1866.

THOMAS, Lewis V. "European Imperialsim in The Middle East", Background of The Middle East, Ed. Ernest Jackh, Cornell University Press, New York, 1952.

TOLEDANO, Ehud, "Osmanlı Doğu Akdeniz'inde Afrikalı Köleler Bir Kültürel Merkezileştirme Örneği" Editörler Eyüp Özveren, Oktay Özel, Süha Ünsal, Kudret Eminoğlu, Akdeniz Dünyası, ?leti?im Yayınları, ?stanbul, 2006.

TUPINIER, M., Observations on The Dimensions of The Ships of The Line and Frigates in The French Navy, Samuel Bentley, London, 1830.

UÇAROL, Rıfat, Siyasi Tarih 1789-2001, Der Yayınları, ?stanbul, 2006.

UKPABI, S. C., "The Anglo-French Rivalry in Borgu: A Study of Military Imperialism", African Studies Review Vol.14, African Studies Association, 1971.

VOLADARSKY, Michail, "Persia and the Great Powers, 1856-1869", Middle Eastern Studies, Vol. 19, Taylor & Francis, 1983.