II. PEHLEVİ DÖNEMİ İRAN DIŞ SİYASETİ ÜZERİNE BİR DENEME

1970'li yılların başından itibaren İran, Soğuk Savaş döneminde stratejik bir değer kazanarak, Ortadoğu'da hayati bir oyuncu kabul edilmiştir. Yirminci yüzyılda Pehlevi hanedanı yönetimindeki İran, dış güçlerin arasındaki mücadele sayesinde Batı ve özellikle Amerikan yanlısı siyasetiyle, etkili bir bölgesel güce dönüşmüştür. 1950'li yılların başlarında Büyük Güçler arasındaki mücadele Ortadoğu'ya müdahale kabiliyetini sınırlandırmaktaydı, bu durum Nasır'ın Pan- Arap siyasetini kullanarak, Batı müdahalesine karşı, Arap devletlerini bir araya getirmesi için imkân sağlamıştır. Şah ise, bu dönemde Batı ve Doğu Bloklarının bölgedeki mücadelesini, kendi lehine kullanarak, içeride gücünü sağlamlaştırarak Monarşiyi daha da güçlendirmeye çalışmıştır. Batı'nın özellikle Amerikan Yönetimi'nin İran'a olan hayati ihtiyacı İran'da daha otoriter bir yönetim için ortam hazırlamıştır. Bu makalede Muhammed Rıza Pehlevi dönemi ile sınırlı bir dönemi kapsayan İran dış siyasetini incelemeye çalışacağız. Sıklet merkezimiz ise İran'ın dönemin Büyük Güçleri arasındaki siyaseti oluşturacaktır. Bu zeminde İran Şah'ının Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği hükümetleri ile olan ilişkileri üzerinde durulacaktır. Bu incelemeye yaparken, dış siyaset esasları ile siyasi tarihi birleştireceğiz. Çalışma Şah Muhammed Rıza dönemiyle sınırlı bir tarihi kapsayacaktır. Bu çerçevede çalışma kronolojik olarak incelenecektir. Araştırma dönemi Muhammed Rıza Şah'ın tahta çıkışından İran'ı terk edişine kadar olan süreyi kapsayacaktır. Çalışmamız dış politika üzerindeki ideolojik veya teorik tartışmalardan ziyade olgu ve olaylar üzerinden olacaktır.

ESSAY ON THE FOREIGN POLICY OF IRAN IN THE ERA OF THE PAHLAVI II

Since the early 1970s, Iran has been regarded as an vital key player in the Middle East, Iran had conducted to accumulate significant strategic value during the Cold War. Iran under Pahlavi Dynasty, due to the struggle among rival foreign forces, was transformed into a significant regional power in the twentieth century by his pro-western policy in particular USA. In the 1950s superpower rivalry, restricting the ability of the great powers to use military force in the region, cleared field for Nasser's attempt to use Pan-Arab ideology to gather the Arab states, though against Western intrusion. During this period, Shah has endeavor to consolidate strenght of monarchy by exerting the power struggle in the Middle East between the West and East Blocks in his favor. The vital necessity for the West to Iran, in particular American administration, caused to prepare ground a more authoritarian government in Iran. In this article, I do try to evaluate Iran's foreign policy in a certain time period the Shah Mohammed Reza Pahlavi. Our gravity point will be politics of Iran between Great Powers in that period. In this context, Whilst analyzing this policy, I do try to merge; core of foreign policy and political history. Essay is assorted due to the chronology. Research period is accedence of Shah Mohammed Reza Pahlavi to the throne till to the flee from Iran.

PDF

___

ALVANDİ, Roham(2012), "Nixon, Kissinger, and the Shah: The Origins of Iranian Primacy in the Persian Gulf, Diplomatic History", Vol. 36 Issue 2:337-372.
ARMAOĞLU, Fahir (1994), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Cilt I: 1914- 1990, 10. Baskı, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara.
BEHMENİ, İsmail, "Usul-u Hâkim ber Siyaset-i Harici İran der Saalhay-i 1320-1357 ve teesir-i an ber Revabıtı Harici İran", Ulum-u Siyasi, http://www.politicss.blogfa.com/post-29.aspx. Erişim Tarihi: 23/8/2013.
BLUM, Douglas, W. (1993), "The Soviet Foreign Policy Belief System: Beliefs, Politics, and Foreign Policy Outcomes", International Studies Quarterly, 37: 373-394.
ÇEMNEKAR, Muhammed Cafer, "Istratejihay-i Nevin Siyaset-i Harici Cihan-ı Garb ve Nakş Aferin-i Emniyet-i Devleti Pehlevi", Ulum-u Siyasi, http://ensani.ir/fa/content/124867/default.aspx. Erişim Tarihi:29/7/2013.
GHENGHEA, Mircea-Cristian(2010), "The Central Treaty Organization - Element of the Western Anti-Soviet System" Vol. LXII, No. 1; 181-186.
GROMIKO, A.A., Zemskov, İ.N., Zorin, V.A., Semyonov, V.S., Harlamov,(Der.), Uluslararası İlişkiler Tarihi- Diplomasi Tarihi-,(Çev. Ali Rıza Dırık) (2013), Cilt 5, Evrensel Basım Yayın, İstanbul.
GROMYKO, A.A., Ponomarev(Ed.)(1981), Soviet Foreign Policy Volume II, Translated from the Russian by David Skvirsky, Progress Publishers, Moscow.
HASHMİ, Sohail H.(2011), "Zero Plus Zero Plus Zero': Pakistan, the Baghdad Pact, and the Suez Crisis", The International History Review, Vol. 33, No. 3;525-544.
HUŞENG Mehdevi, Abdü'rrıza (1380), Siyaset-i Harici İran der Devran-ı Pehlevi 1300- 1357, Neşr-i Peykan, Tahran.
EHTESHAMİ, A. (2002) "The foreign policy of Iran", in The Foreign Policies of Middle East States. Boulder, Co.; 283-309.
LYNNE Rienner, pp. 283-309.
İLTER, Turan(2012), "1950-1960 Dönemi Türk Dış Politikası", 419-431, Haydar Çakmak(Ed.)(2012), Türk Dış Politikası 1919-2012, 2. Baskı, Barış Kitap, Ankara.
KANUN, Murtaza (1381), Diplomasiy-i Penhan, İntişaratı Tabristan, Tahran.
KEEBLET, Curtis(1984), "The Roots of Soviet Foreign Policy", International Affairs, 84/4: 561- 578.
KENNEDY, Paul(1989), The Rise and Fall of the Great Powers, Vintage Books, New York.
GRİFFİTH, William E.(1978), "Iran's Foreign Policy in the Pahlavi Era", Lenczowski, George(Ed.)(1978), Iran Under the Pahlavis, Stanford University, USA.
LARİCANİ, İsmail Mansuri (1382), Tarih-i Defa-i Mukaddes, Çapı evvel, İntişaratı Hadimi Errıza, Tabistan, Kum.
MEHDEVİ, Abdurrıza Huşeng (1380), Siyaset-i Harici der Devran-ı Pehlevi, Neşri Peykan, Tahran.
MUHAMMEDİ, Menuçehr (1377), Mururi ber Siyaset-i Harici İran Devran-ı Pehlevi, Neşri Dadgöster, Tahran.
ORAN, Baskın (Ed.)(2002), Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, İletişim, İstanbul.
ROBERTS, J.M.(2007), The New Penguin History of The World, Fifth Edition, Penguin Books,UK.
ROBERTS, Mervyn(2012), "Analysis of Radio Propaganda in the 1953 Iran Coup", Iranian Studies, Volume 45, Number 6, November 2012.
RUANE, Kevin(2005), "Seato, MEDO, and the Baghdad Pact: Anthony Eden, British Foreign Policy and the Collective Defense of Southeast" Diplomacy and Statecraft, Asıa and the Middle East, 1952-1955 16;169-199.
SAMİİ, Abbas William(2006), "The Shah's Lebanon Policy: the role of SAVAK", Middle Eastern Studies, 33:1; 66-91.
SANAÇİ, Muhsin Mudir(1377), "Siyaset-i Harici İran der Devranı Zamamdari Musaddık", İttilaati Siyas, ve İktisadi" 131-132;84-95.
SANJİAN, Ara (2006), "The formulation of the Baghdad Pact", Middle Eastern Studies, Vol.33, No.2, April 1997;226-266.
VAİZİ, Hasan (1381), İran ve Amerika Berresi Siyasethay-i Amerika Der İran, Suruş, Tahran.
TAFLIOĞLU, M. Serkan(2010), Humeyni ve İran İslam Devrimi, Kripto Ankara.
YERGİN, Daniel (1995), Petrol, Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü, Çev. Kamuran Tunçay, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.