OSMANLI DEVLETİ'NDE TEKNİK BİR YENİLİK: SKAFANDER MAKİNESİ

Sünger, Osmanlı denizlerinde önemli bir doğal kaynaktı. Sünger avcıları süngeri farklı yöntemlerle topluyorlardı ve on dokuzuncu yüzyılın ortalarından itibaren sünger avcılığında yeni bir yöntem daha uygulanmaya başlandı. Bu, Osmanlı resmi kayıtları ve süngerciler tarafından çoğu zaman "makine" olarak adlandırılan skafander ile sünger avcılığı yöntemiydi. Skafander, gemideki hava pompasına bir hortumla bağlı ağır metal kasktan, botlardan ve tüm vücudu saran bir giysiden oluşuyordu. Skafander bir sünger avcısının deniz altında daha uzun kalması için tasarlanmış giysi veya cihazdı. Bu makineler sünger avcılarına su altında en az bir saat çalışmalarına izin veriyordu. Skafander sayesinde sünger avcıları, bu makineyi kullanmayan sünger avcılarına kıyasla, daha fazla sünger avlamaya ve daha fazla kazanç elde etmeye başladılar. Bir teknik yenilik olarak Osmanlı Devleti'nde skafanderin kullanımı, sünger avcıları arasında sancılı bir süreç başlattı. Bu yöntemin uygulanması sürecinde, sünger avcıları arasında sosyal ve ekonomik menfaatlere bağlı olarak olumsuz tepkiler de oluştu. Bu tepkiler ilk önce küçük bir kavga olarak başladı ancak zamanla ciddi isyan hareketlerine dönüştü. Ayrıca bu makinenin kullanımına bağlı olarak kazalar ve hastalıklar da meydana geliyordu. Bunlar arasında özellikle motor kazaları, eklem ve göğüs ağrıları, konuşma zorlukları, nefes darlığı, görme bozuklukları vardı. Bazı kazalar da ölümle sonuçlanıyordu. Osmanlı Devleti bu hastalıkları, kazaları ve biriken tepkileri göz önüne alarak zaman zaman skafanderin kullanımını yasakladı. Bu çalışma Osmanlı karasularında sünger avcılığında teknik bir yenilik olan skafanderin kullanımı sorununu incelemektedir. Bu çalışmada kullanılan veri ve bilgiler ağırlıklı olarak Osmanlı arşiv belgeleri, döneme ilişkin ticari raporlar, resmi istatistikler ve diğer yayınlardan elde edilmiştir.

A TECHNICAL INNOVATION IN THE OTTOMAN STATE: SCAPHANDRE MACHINE

Sponge was an important natural source in the Ottoman seas. Sponge divers were gathering sponges different ways and a new method of sponge hunting began to be applied after the mid-nineteenth century. This method was sponge hunting with the help of scaphandre which was called generally "machine" by Ottoman offical records and sponge divers. Scaphandre was consisted of heavy metal helmets that connected to a air pump with hose on shipboard, boots and a garment that surrounds the whole body. Scaphandre was a costume or device which was designed to remain a sponge hunter undersea longer time. These devices allowed sponge hunters to work at least 1 hour undersea. Thanks to the scaphandre, sponge divers began to hunt more sponges and to gain more profits compared to sponge hunters who don't use this device. The use of scaphandre in the sponge hunting, as a technical innovation in the Ottoman state, led to start a painfull process among the sponge hunters. The process of implementation of this method, negative reactions based on social and economic interests occured among sponge divers. These reactions firstly began as a little fight but then they turned into a serious rebellions. In addition, accidents and diseases were occuring depend on the use of this machine. There were especially motor accidents, joint pain, chest pain, speech disorders, dyspnea, visual disturbance, skin complaints among these diseases and accidents. Some of these accidents resulted in death. Because of these diseases, accidents and accumulated reactions, Ottoman State sometimes banned the use of scaphandre. This study examines the problem of sponge hunting with the use of scaphandre which is technical innovation in the Ottoman territorial waters. For this study, data and information were collected Ottoman archive documents, commercial reports concerning this period, official statistics and other publications.

PDF

___

B.O.A., BEO., 476/ 35632, 15 RA 1312 [1894]
B.O.A., BEO., 568/ 42575, 14 Ş 1312 [1895]
B.O.A., BEO., 1099/ 82372, 5 ZA 1315 [1897]
B.O.A., BEO., 1828/ 137072, 6 M 1320 [1902]
B.O.A., BEO., 1863/ 139703, 3 RA 1320 [1902]
B.O.A., BEO., 1916/ 143630, 5 C 1320 [1902]
B.O.A., BEO., 1988/ 149060, 2 ZA 1320 [1903]
B.O.A., BEO., 3276/ 245627, 19 S 1326 [1908]
B.O.A., BEO., 3371/ 252770, 12 B 1326 [1908]
B.O.A., BEO., 3922/ 294112, 4 Ş 1329 [1911]
B.O.A., DH. MKT., 1352/ 94, 28 N 1303 [1886]
B.O.A., DH.MKT., 1353/ 7, 4 L 1303 [1886]
B.O.A., DH. MKT., 1445/ 77, 20 Z 1304 [1887]
B.O.A., DH. MKT., 1450/ 38, 06 M 1305 [1887]
B.O.A., DH. MKT., 1521/ 104, 7 ZA 1305 [1889]
B.O.A., DH. MKT., 351/ 61, 10 N 1312 [1895]
B.O.A., DH. MKT., 387/ 101, 29 Z 1312 [1895]
B.O.A., DH. MKT., 2109/ 83, 6 CA 1316 [1898]
B.O.A., DH. MKT., 2124/ 76, 11 C 1316 [1898]
B.O.A., DH. MKT., 2147/ 4, 27 B 1316 [1898]
B.O.A., DH. MKT., 2323/ 18, 23 Za 1317 [1900]
B.O.A., DH. MKT., 2351/ 53, 28 M 1318 [1900]
B.O.A., DH. MKT., 2522/ 13, 28 R 1319 [1901]
B.O.A., DH. MKT., 2530/ 2, 25 CA 1319 [1901]
B.O.A., DH. MKT., 2555/ 100, 2 Ş 1319 [1901]
B.O.A., DH. MKT., 571/ 85, 1 C 1320 [1902]
B.O.A., DH. MKT., 2600/ 124, 26 ZA 1320 [1903]
B.O.A., DH. MKT., 2603/ 51, 14 M 1322 [1904]
B.O.A., DH. MKT., 812/ 58, 5 ZA 1321 [1904]
B.O.A., DH. MKT., 909/ 53, 4 N 1322 [1904]
B.O.A., DH. MKT., 984/ 28, 5 CA 1323 [1907]
B.O.A., HR.TO., 260/ 35, 29 Kasım 1881
B.O.A., HR. TO., 312/ 10, 23 Temmuz 1885
B.O.A., HR. TO., 528/ 107, 19 Mayıs 1885
B.O.A., HR. TO., 276/ 78, 26 Aralık 1866
B.O.A., İ.DH., 1334/ 1313/Z-29 [1897]
B.O.A., İ. HR., 422/ 1328-R-14, 22 R 1328 [1910]
B.O.A., MV. 3/ 87, 12 Ş 1302 [1884]
B.O.A., MV., 140/ 18, 06 CA 1328 [1910]
B.O.A., A. MKT. MHM., 383/ 89, 2 S 1284 [1867]
B.O.A., A. MKT. MHM. 383/ 89, 2 S 1284 [1867]
B.O.A., A. MKT. MHM., 531/ 33, 29 B 1311 [1893]
B.O.A., A. MKT. MHM., 739/ 19, 29 Za 1329 [1911]
B.O.A., ŞD., 2495/17, 1 R 1303 [1886]
B.O.A., ŞD., 2496/18, 1 R 1303 [1886]
B.O.A., ŞD., 2507/ 24, 14 R 1305 [1887]
B.O.A., ŞD., 2507/ 24, 14 R 1305 [1887]
B.O.A., ŞD., 2507/ 24, 14 R 1305 [1887]
B.O.A., ŞD., 2507/ 24, 14 R 1305 [1887]
B.O.A., ŞD., 2507/ 24, 14 R 1305, [1887]
B.O.A., ŞD., 2346/ 14, 19 CA 1307 [1890]
B.O.A., ŞD., 2374/ 34, 4 Ş 1315 [1897]
B.O.A., Y. MTV., 14/ 61, 14 B 1301 [1884]
B.O.A., Y. MTV., 91/ 26, 20 Ş 1311 [1894]
B.O.A., ZB., 316/ 26, 30 Mayıs 1316, [1898]
Accounts and Papers, Parliamentary Papers "Commercial Reports from Consular Offices in Turkey", Annual Reports- Great Britain, 1864- 1912, London. A&P [1877- 1881 yılları ortak raporu], 1883; A&P [1882 yılı raporu], 1883; A&P [1885 yılı raporu], 1886; A&P [1890 yılı raporu], 1891; A&P [1891 yılı raporu], 1892; A&P [Rodos] Vol. 97, 1900; A&P [1899 yılı raporu], 1900; A&P [1902- 1903 yılları ortak raporu], 1904; A&P [1904 yılı raporu], 1905; A&P [1905 yılı raporu], 1906.
Ahenk Gazetesi, 7 Kasım 1911.
Cezâyir-i Bahri Sefid Sâlnâmesi, H. 1310 [M. 1892].
Cezâyir-i Bahri Sefid Sâlnâmesi, H. 1321 [M. 1903].
Düstur, Tertip: 1, Cilt: 1.
Düstur, Tertip: 1, Cilt: 2.
AKKAYAN, Taylan, "Kaybolan Bodrum Sünger Avcılığı ve Avcıları", Acta Turcica- Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 1/ 1, 2009, ss. 242- 268.
BAŞ, Rahime, Namık Kemal'in Rodos ve Sakız Mutasarrıflıkları (1879- 1888), Ege Üniv. Sos. Bil. Enst. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2008.
BÜLBÜL, Yaşar, ÖZBAY, Rahmi Deniz, "Osmanlı İmparatorluğu'nda Teknolojiye Karşı Direncin İktisat Tarihi", Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 9/ 4, Eylül 2007, ss. 19- 41.
CANYİĞİT, Alaaddin, "Sünger ve Avcılığı", Balık ve Balıkçılık, C. X, Sayı. 3- 4, 1962, ss. 9- 11.
COLLAS, Bernard Camille, 1864'te Türkiye- Tanzimat Sonrası Düzenlemeler ve Kapitülasyonların Tam Metni, Çev. Teoman Tunçdoğan, Bileşim Yay., İstanbul, 2005.
ÇORUH, Haydar, "Osmanlı İmparatorluğu'nda Sünger Avı (1840- 1912)", Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/ 9., 2009, ss. 79- 94.
DEVECİYAN, Karekin, Türkiye'de Balık ve Balıkçılık, 4. Baskı, Aras Yay., İstanbul, 2011.
GALANTİ, Avram, Bodrum Tarihi, Işık yayınevi, İstanbul, 1945.
KARAPINAR, Şeref, "Süngerler IV", Balık ve Balıkçılık Dergisi, XII/ 5, 1964, ss. 1- 6.
ÖRENÇ, Ali Fuat, Yakın Dönem Tarihimizde Rodos ve On İki Ada, İstanbul, 2006.
ÖZMAN, Aydoğan, "Lozan Anlaşmalarında Ege Adalarının Hukuki Statüsü", Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, LXIII/ 32, Temmuz- Aralık, 1988, ss. 194- 218.
SCHERZER, Karl von, İzmir- 1873, Çev. İlhan Pınar, İBB yay., İzmir, 2001.
STROHMEİER, Martin, "Namık Kemal und die Schwammtaucher in der Agais, Das Osmanische Reich in Seinem Archivalien und Chroniken", Nejat Göyünç Zu Ehren, Heraus Gegeben Van Klaus Kreiser und Christophe K. Neumann, İstanbul, 1997.
ŞAKİR, Cevat, Deniz Gurbetçileri, 6. Baskı, Ankara, 2003.
TANSEL, Fevziye Abdullah, "Akdeniz Adalarının Elimizden Çıkmaması İçin Hususi Mektuplarına Göre Namık Kemal'in Mücadele ve İkazları", Belleten, XXIII/ 89- 92, Ankara, 1959, s.. 479- 511.
TANSEL, Fevziye Abdullah, Namık Kemal'in Hususi Mektupları, III, TTK, Ankara, 1973.
TOKLU, Akın Savaş, CIMSIT, Maide "Sponge Divers of the Aegean and Medical Consequences of Risky Compressed- Air Dive Profiles", Aviation, Space and Environmental Medicine, Vol. 80, No. 4, April, 2009, ss. 414- 417.
TÜRE, Altan, Karia'dan Bugüne Bodrum, İstanbul, 2006.
YÜREKLİ, Sıtkı, "19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda Süngercilik ve İzmir Limanı'ndan Sünger İhracatı (1850- 1900)", Ekonomik Yaklaşım, 22/ 79, ss. 71- 106.