19190

FERİDÜDDİN-İ ATTÂR’IN MANTIKU’T-TAYR İSİMLİ ESERİNİN TÜRK EDEBİYATINDAKİ İLK VE TEK ŞERHİ: ŞEM’Î ŞEM’ULLAH’IN ŞERH-İ MANTIKU’T-TAYR’I

Tasavvufun Anadolu'da yayılışından itibaren bu konuda eserler kaleme alınmaya başlanmıştır. Fars, Arap ve Türklerin yaşadıkları havzada her biri diğerinden bir başka yönüyle üstün olan bu eserler vahdet-i vücut anlayışını anlatmıştır. Fars edebiyatında bu konuda akla gelen ilk eserlerden biri de Feridüddin-i Attâr'ın Mantıku't-Tayr'ıdır. Seyr ü sülukun mertebelerini talep, aşk, marifet, istiğna, tevhit, hayret ve fena vadisi olarak sembolleştiren Attâr'ın 4725 beyitlik bu eseri, hem kendi devrinde hem de sonraki devirlerde revaç bulmuştur. Attâr'ın Mantıku't-Tayr'ı Türk şairleri tarafından tercüme edilmiş, içerisindeki hikâyeler yeniden uyarlanarak kaleme alınmıştır. Bununla birlikte İslâm kültür dairesi içinde, büyük kısmı dini ve tasavvufi nitelikte olan Arapça, Farsça ve Türkçe pek çok şerh kaleme alınmıştır. Bu eserlerden biri de 16. yüzyıl şarihlerinden Şem'î Şem'ullah tarafından kaleme alınan Şerh-i Mantıku't-Tayr'dır. Tespitlerimize göre Türk edebiyatında ilk ve tek Mantıku't-Tayr şerhi Şem'î Şem'ullah'ın yaptığı şerhtir. Şerh-i Mantıku't-Tayr bu yönüyle Türk edebiyatında dikkate değer bir eser olarak görülmüştür. Şem'î'nin, içinde barındırdığı bütün kültür öğeleriyle vücuda getirdiği bu eser, dil ve edebiyat açısından büyük önem arz etmektedir. Bu sayede devrin okuyucusunun kaynaklara ulaşmada yaşayacağı muhtemel zorlukları da engellemiştir. Bu çalışmanın1 amacı, meşhur İranlı şair Feridüddin-i Attâr'ın Mantıku'tTayr isimli eserinin 16. yüzyıl şarihlerinden Şem'î Şem'ullah tarafından yapılmış olan Şerh-i Mantıku't-Tayr isimli şerhinin tanıtılması olacaktır

FERIDUDDIN-I ATTAR’S MANTIKU’T-TAYR IN TURKISH LITERATURE OF HIS WORK TITLED FIRST AND ONLY OPIMION: SEM’I SEM’ULLAH’S SERH-I MANTIKU’T-TAYR

Many works have been written since the spread of Sufism in Anatolia. These works, each superior in one aspect to others, have told about “unity of existence” in a region where Persians, Arabs and Turks lived together. One of the most famous works about this theme in Persian literature is Mantku’t-Tayr by Feridüddin-i Attâr. Attâr’s 4725verse work allegorizing “demand, love, ingeniousness, austerity, unity, consternation and evanescence valley” as the grades of contemplation has been popular both in his time and later periods. Attar’s Mantku’tTayr has been translated and its stories have been adapted and rewritten by Turkish poets. Besides, many Persian, Arabic and Turkish commentaries showing religious qualities within the context of Islamic culture have been written. One of these works is Şerh-i Mantku’t-Tayr by Şem’i Şem’ullah who is a commentator in 16th century Turkish literature. In this study I allege that Şem’i Şem’ullah’s Şerh-i Mantku’tTayr is the first and only commentary in Turkish literature. In this sense Şerh-i Mantku’t-Tayr is considered to be a significant work in Turkish literature. This worked composed by Şem’i who took account of cultural qualities of his time is very important in relation with language and literature. Thus, he abolished possible difficulties which the readership of the period would have in reaching sources. In this study I will introduce Şerh-i Mantku’t-Tayr by Şem’i Şem’ullah, a 16th century commentator of famous Persian poet Feridüddin-i Attâr’s Mantku’t-Tayr

PDF

___

AKAT, D. (1999), Şem’î Şerh-i Baharistan (Giriş-Metin),Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi SBE, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Bursa.
AKKOYUN, Ş. (1999), “Şem’î Saâdetnâme (Giriş-Metin)”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, SBE, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Bursa.
AVŞAR, Ziya (2007), “Rûhu’l- Mesnevî’de Mesnevî’nin İlk 18 Beytinin Şerh Yöntemi” Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları, Volume 2/3 Summer 2007, s. 59-72.
Bağdatlı İsmâil Paşa (1951-1955), Hediyyetü’l Ârifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Âsârü’l-Musânnifîn, I. Nşr. Kilisli Muallim Rifat- İbnülemin Mahmud Kemâl, II. nşr. İbnülemin Mahmud KemâlAvni Aktuç, İstanbul, Tahran 1387/ 1967.
Bursalı Mehmet Tahir (1333), Osmanlı Müellifleri, I-III, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
DAĞLAR, A. (2009), Şem’î Şem’ullâh Şerh-i Mesnevî (I. Cilt) (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, SBE, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Kayseri.
Devletşah (1338), Tezkiretü’ş-Şuara, Tahran.
DÜNDAR, S. (1998) , Şem’î Şem’ullah’ın Şerh-i Gülistan’ı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, SBE, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, İzmir.
Feridüddin-i Attâr (2012), Evliya Tezkireleri, (haz. Süleyman Uludağ), Kabalcı Yayıncılık, İstanbul.
KARAVELİOĞLU, M. A. (2004), “Klasik Türk Edebiyatında Şem’i Mahlaslı Şairler ve Prizrenli Şem’i”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, cilt 32.
KEYİK, E. (2001), XVI. Yüzyıl Sanatçılarından Şem’î’nin Şerh-i Pendnâmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, SBE, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, İzmir.
Nev’îzâde Atâî (1989), Hadâyiku’l-Hakāyik fi Tekmileti’ş-Şakāyik, haz. Abdülkādir Özcan, İstanbul.
ÖZTEKİN, Nezahat (2007), “Attâr'ın İlâhî-Nâmesi'ndeki İki Hikâyenin Anadolu Mesnevilerindeki İzleri”, Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları, Volume 2/3 Summer 2007s. 428-443.
ÖZTÜRK, Ş. (2011), Şem’î’Efendi ve Mesnevî Şerhi, İsam Yayınları, İstanbul.
RİTTER, H. (1979), “Attâr” İslâm Ansiklopedisi, cilt 2, MEB Yayınları.
SAHİH Ahmed Dede (2003), Mecmuatü’t-Tevârîhi’l-Mevleviyye (Mevlevîlerin Tarihi), haz. Cem Zorlu, İnsan Yayınları, İstanbul.
ŞAHİNOĞLU, M. N. (1991), “Feridüddin Attâr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt 4, İstanbul.
SAK, Vesile Albayrak (2012), “Eski Türk Edebiyatında Tercüme Geleneği ve Bu Gelenekte Mantıku’t-Tayr Tercümeleri”, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4, Fall 2012, s. 655-669.
Şem’î Efendi, Şerh-i Mesnevî, IV, Süleymâniye Ktp. Dâru’l-Mesnevî Bölümü nr.204, vr.117a.
Şem’î Efendi, Şerh-i Mantıku’t-Tayr, Süleymaniye Ktp. Carullah, 01716.
TULUM, Mertol (2011). Osmanlı Türkçesine Giriş. Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayını.
ÜNVER, İ. (1985), “Şem’î Şem’ullah”, Türk Dili, cilt: XLIX (yıl;34), sayı:397, Ankara.