E. R. Tenişev’in Türk Edebî Dilleri Tarihinin kuramı üzerine

Rus Türkolojisinin ister Sovyet döneminde (1917-1991) isterse de Sovyet öncesi ve sonrası döneminde olsun edebî dil meselesi zaman zaman gündeme gelmiş ve bu mesele ile ilgili önemli düşünceler ortaya atılmış, sınıflandırmalar yapılmış, Türk edebî dillerinin tarihi ve çağdaş durumu üzerine araştırmalar gerçekleştirilmiştir. Edebî dillerin ayrılması ve birleşmesi süreçleri üzerine özellikle W. Radloff‟un, S. E. Malov‟un, A. N. Samoyloviç‟in, N. A. Baskakov‟un, A. N. Kononov‟un, E. R. Tenişev‟in, İ. V. Stebleva‟nın, G. F. Blagova‟nın yaptığı tetkikler göze çarpmaktadır. Biz, E. R. Tenişev‟in araştırmalarını kuramsal ve deneysel açıdan daha başarılı ve objektif buluyoruz. Son yirmi yılda bu mesele üzerine yazılmış makale ve kitaplar dikkat çekmektedir. E. R. Tenişev‟in “История тюркских письменных литературных языков донациональной поры” (Milletleşmeden Önceki Türk Yazılı Edebî Dillerinin Tarihi) adlı makalesi Türk edebî dil tarihi teorisi için yeni bir yaklaşım ve teorik bir çalışmadır.

On E. R. Tenişev’s Theory of the History of Turkish literary languages

The matter of literary language was brought to agenda from time to time not only during the Soviet period (1917-1991) but also pre-and-post-Soviet periods of Russian Turcology, and regarding this matter, important opinions were put forward, classifications were made, and studies were made on the history of Turkish literary languages and their current status. Especially, those made on separation and unification processes of literary languages by W. Radlof, S. E. Malov, A. N. Samoyloviç N. A. Baskakov, A. N. Kononov, E. R. Tenişev, İ. V. Stebleva, and G. F. Blagova stand out. In this respect, we find E. R. Tenişev‟s studies more successful and objective from theoretical and experimental points of view. In the last twenty years, articles and books written on this matter have been drawing attention. The article of E. R. Tenişev‟s entitled “История тюркских письменных литературных языков донациональной поры” (History of Turkish Written Literary Languages until Becoming a Nation) is a new and theory-based approach for the theory of the Turkish literary language history.

PDF

___

BASKAKOV Nikolay Aleksandroviç, “О периодизации истории литературного языка "Тюрки"”, Сб. Лингвогеография, диалектология, история языка, Кишинев 1973, с. 136-146.
BLAGOVA Galina Fyodorovna, “О русском наименовании тюрков и тюркских языков”, Советская тюркология, № 4, 1973,
DMİTRİYEV Nikolay Konstantinoviç, “Труды русских ученых в области тюркологии”, Ученые записки МГУ. Т. III. Вып. 107. Книга II, М. 1946.
GUHMAN Mira Moiseyevna ve SEMENÜK Natalya Nikolayevna, “О некоторых принципах изучения литературных языков и их истории”, ИАН ОЛЯ, М. 1977, с. 435-446.
KONONOV Andrey Nikolayeviç, Грамматика языка тюркских рунических памятников VII-IX вв., Ленинград 1980.
MALOV Sergey Yefimoviç, Памятники древнетюркской письменности. М. - Л. 1951.
RADLOFF Wilhelm, Образцы народной литературы северных тюркских племен, ч. VII, СПБ. 1896.
SAMOYLOVİÇ Aleksandr Nikolayeviç, Среднеазиацко-турецкие надписи на глинянном кувшине из сарайчика, ЗВО РАО, XXI, 1. СПБ. 1912.
SAMOYLOVİÇ Aleksandr Nikolayeviç, “К истории литературного среднеазиатско-турецкого языка”, в сб.: Мир-Али-Шир, Л. 192.
STEBLEVA İya Vasilyevna, Поэзия тюрков VI-VIII вв. М. 1965.
TENİŞEV Edgem Rahimoviç, “Доланы и их язык”, В кн.: Исследования по уйгурскому языку. 1. Алма-Ата 1965, с. 94-103.
TENİŞEV Edgem Rahimoviç, “Материалы по татарской диалектологии”, В кн.: Вопросы диалектологии тюркских языков. Т. 4, Баку, АН АзССР, 1966, с. 214-222.
TENİŞEV Edgem Rahimoviç, “О языке кыргызов уезда Фуюй (КНР)”, Восточное языкознание, 1966, № 1, с. 88-96.
TENİŞEV Edgem Rahimoviç, “Заметки о саларской лексике”, Филология и история тюркских народов (тезисы докладов). Л., 1967, с. 38.
TENİŞEV Edgem Rahimoviç, “К понятию „общетюркское состояние‟”, Советская Тюркология, № 2, 1971, с. 13-16.
TENİŞEV Edgem Rahimoviç, “О методах и источниках сравнительно-исторических исследований тюркских языков”, Советская Тюркология, № 5, 1973, с. 119-124.
TENİŞEV Edgem Rahimoviç, “О построении истории народно-разговорного и литературного языков”, Тюркологические исследования, М., 1976, с. 230-232.
TENİŞEV Edgem Rahimoviç, “Языки древне- и среднетюркских письменных памятников в функциональном аспекте”, Вопросы языкознания, № 2, 1979, с. 80-90.
TENİŞEV Edgem Rahimoviç, “К вопросу о происхождении киргизов и их языка”, Советская Тюркология, 4, 1982, с. 3-17.
TENİŞEV Edgem Rahimoviç, “Принципы составления исторических грамматик и историй литературных тюркских языков”, Советская Тюркология, 1988, № 1, с. 67-85.
TENİŞEV Edgem Rahimoviç, “Теоретические основы „Грамматики алтайского языка‟”, Советская Тюркология, № 1, 1990, с. 3-11.
TENİŞEV Edgem Rahimoviç, “Письменный язык крымчаков”, Марра Myndi. Збiрник науковiх праць на пошану Ярослава Дашкевича з нагоди його 70-рiччя, Львiв-Киiв-Нью-Йорк, 1996, с. 671-673.
TENİŞEV Edgem Rahimoviç, “История тюркских письменных литературных языков донациональной поры”, Едгем Рахимович Тенишев Жизнь и творчество 1921-2004, Издательство "Инсан", Москва 2005, с. 78-95.