CİZRE BELEDİYE REİSİ VE MİRAN MUSTAFA PAŞA’NIN DAMADI OSMAN EFENDİ’NİN YAŞAMI VE NÜFUZ MÜCADELESİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Faaliyetleri ile az ya da çok önemli izler bırakan tarihi şahsiyetlerden söz edilebilir. Tarihi şahsiyetlerin çalışmamızın merkezindeki Osman Efendi örneğinde olduğu gibi, kimi zaman içinden çıktığı toplumun nüfuzlu bir ferdi iken, etkin, otoriter bir gücün müdahalesi ile yaşamları yeni bir boyut kazanabilir. Diğer taraftan yaşanabilecek hadiselerin seyri, ferdi otoriter güç veya ardıllarıyla çatışmaya da sürükleyebilir. Böylesi bir prototibi Miran Mustafa Paşa’nın damadı konumuna haiz Osman Efendi’nin sergilediğini söylemek mümkündür. Çatışma, Miran Aşiret Reisi ve Hamidiye 48. Alay Kumandanı Mustafa Paşa ile değil de Mustafa Paşa’nın 1902 yılındaki vefatından sonra yerine geçen oğlu Abdülkerim Bey ile Osman Efendi arasında yaşanmıştır. Osman Efendi ile Abdülkerim Bey arasındaki çatışma, kitlesel bir göçü beraberinde getirmiştir. Şöyle ki çatışmanın yaşandığı süreçte Cizre surları içindeki Tor, Mir Ali ile birlikte üç mahalleden biri olan Kale Mahallesi’nde yaşayan Osman Efendi, bu mahalle sakinleri ile baskı neticesinde Zaho’ya gitmek zorunda kalmıştır. Sıkıntının, tüm Cizre ahalisi ile birlikte Cizre çevresinde yaşayan diğer kimi kesimleri de kapsayacak kadar geniş bir boyut kazandığını söylemek mümkündür. Cizre ve çevresinde yaşayanlar, Osman Efendi’ye dair anahatlarıyla çok az malumata sahiptir. Malumat teşkil eden husus, kendisinin bir zamanlar Cizre’de belediye reisliği yaptığıdır. Bu bağlamda, çalışmamızda, 20. yüzyılın başı Cizre’sinde önemli bir kişilik olarak ortaya çıkan Osman Efendi’nin hem hayatı ve ailesi hem de nüfuz mücadelesi değerlendirilmek amaçlanmaktadır. Arşiv belgelerinin yanı sıra Osman Efendi’nin Cizre’de yaşayan aile efradının yapılmak suretiyle yararlanılmıştır.

AN EVALUATION OVER THE LIFE AND STRUGGLE FOR PRESTIGE OF CIZRE MAYOR AND MIRAN MUSTAFA PASHA’S SON-IN-LAW OSMAN EFENDI

Historic personalities who have left small or great marks on history with their acts can be mentioned. Just as in the example of Osman Efendi at the center of our study, the lives and struggles of historic personalities for an effective, authoritative power gain a new dimension while being a prestigious individual of the society from which they emerged in time. On the other hand, the course of events that may occur could drag the individual into conflict with authoritative powers or successors. As such, it is possible to say that Osman Efendi, who holds the position of Miran Mustafa Pasha’s son-in-law, exhibited a prototype of this. The conflict took place not between the Miran Aşiret Mayor and Commander of the 48th Regiment Mustafa Pasha but between Mustafa Pasha’s son, Abdülkerim Bey, who passed into his place after his death in 1902, and Osman Efendi. The struggle between Osman Efendi and Abdülkerim Bey brought about a mass migration. Such that, in the processes in which the conflict was experienced, Osman Efendi, who lived in one of the three neighborhoods within the ramparts of Cizre along with Tor and Mir Ali, was forced to go to Zaho as a result of the pressures from the residents of this neighborhood. It is possible to say that the problem gained a dimension wide enough to encompass the entire community of Cizre along with all other segments living around Cizre. Those living in and around Cizre have very little information about the keys regarding Osman Efendi. The matter that constitutes information is that he himself was the mayor of Cizre for some time. In this context, our study aims to evaluate both the life and family and the struggle for prestige of Osman Efendi, who emerged as a significant personality in Cizre at the start of the 20th century. Along with archive documents, the information that Osman Efendi’s family members living in Cizre provided were utilized by means of conducting interviews.

___

  • Bâb-ı âli Evrâk Odası (BEO) 3000/224935; 3001/225042; 3006/225396; 3007/225458; 3008/225538; 3197/239715; 3010/225741; 3018/226287/1; 3094/231994.
  • Sadâret Mektubî Kalemi Umum Vilayet (A. MKT. UM.) 546/23; 383/27.
  • Dâhiliyye Nezâreti Mektûbî Kalemi Evrâkı (DH. MKT.) 891/11; 1044/41; 2639/96; 2705/24.
  • Dâhiliye Nezâreti Tesrî-i Muamelât ve Islahat Komisyonu, Muamelât (DH. TMIK. M.) 42/35.
  • Yıldız Sadâret Hususî Maruzât Evrâkı (Y. A. HUS.) 510/1.
  • Yıldız Perakende Askerî Maruzât Evrâkı (Y. PRK. ASK.) 244/64.
  • Zabtiyye (ZB.) 352/59.
  • Bingöl, A. (2008), Kulîlkên Baxê Botan, Berdan Matbaası.
  • İzgöer, A.Z. (1999), Diyarbakır Salnâmeleri, Cilt 4, İstanbul: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
  • İzgöer, A.Z. (1999), Diyarbakır Salnâmeleri, Cilt 5, İstanbul: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
  • Karaman, O. (2012), “Diyarbakır Valisi Hatunoğlu Kurt İsmail Hakkı Paşa’nın Diyarbakır’daki Aşiretleri Islah ve İskân Çalışması (1868-1875)”, History Studies, 4, 227-249.
  • Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü, Nüfus Kayıt Örneği (Ayşe Elçiturunu).
  • Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü, Nüfus Kayıt Örneği (Osman Efendi –Elçiturunu-).
  • Özbilgen, E. (2003), Bütün Yönleriyle Osmanlı, İstanbul: İz Yayıncılık.
  • Süreyya, M. (1996), Sicill-i Osmanî, Cilt III, (Haz. Nuri Akbayar), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Takvim-i Vekayi, (30 Kasım 1847). “Bedirhan Bey’den İşitilen Bazı İfadelerin Jurnalidir”.
  • Tozlu, S. (2006), Karapapaklar Hakkında Bazı Notlar II, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 9, (9), 90- 110.
  • Tüzün, M. (2014), Cizre Tarihi, Cilt 1, İstanbul: Nûbihar Yayınları.
  • Ahmet Saygıdar, Emekli Memur, Yaş 68 (Görüşme Yeri ve Tarihi: Cizre, 26 Nisan 2018).
  • Aile efradı ile yapılan görüşme (Görüşme Yeri ve Tarihi: Cizre, 20 Nisan 2018).