MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN İSTİKLAL MÜCADELESİNİN İLK ADIMLARINI ATTIĞI SAMSUN, HAVZA VE AMASYA’DAKİ İCRAATLARI

İngilizlerin Karadeniz Bölgesinde asayişi sağlayamaması halinde bölgeyi işgal edecekleri tehdidi üzerine hükümet, Mustafa Kemal Paşa’yı 9. Ordu Müfettişi olarak bölgeye göndermeye karar verir. 16 Mayıs 1919’da İstanbul’dan hareket eden Mustafa Kemal Paşa, 18 Mayıs 1919 günü Sinop’a gelir. Sinop’ta şehrin ileri gelenleriyleriyle görüşürken, müstakbel bir mukavemet için hazırlıklı olmaları hususunda uyarıcı sözler. İstiklal mücadlesinin ilk adımını Sinop’ta atan Mustafa Kemal Paşa, aynı gün akşamüzeri Sinop’tan ayrılır ve 19 Mayıs’ta Samsun’a ulaşır. Samsun’a ulaştığı 19 Mayıs’tan itibaren Mustafa Kemal Paşa’nın icraatlarından rahatsız olan İngilizler, onun İstanbul’a geri çağırılması için hükümet üzerinde baskı yapmaya başlar. Samsun’da kendisini güvende hissetmeyen Mustafa Kemal Paşa, 25 Mayıs’ta Havza’ya geçer ve çalışmalarına orada devam eder. 28 Mayıs’ta İzmir, Manisa ve Aydın’ın işgali haberini alan Mustafa Kemal Paşa, Havza Genelgesini yayınlar. İstanbul’a dönmesi yönünde baskılar artınca 12 Haziran 1919 tarihinde, uzun süreden beri tasarladıklarının hayata geçirebileceği bir yer olarak gördüğü Amasya’ya geçer. Amasyalılar tarafından coşkulu bir şekilde karşılanan Mustafa Kemal Paşa’nın talebi doğrultusunda 14 Haziran’da Amasya Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti kurulur, 20 Haziran’da büyük bir katılımla İzmir’in işgalini telin mitingi düzenlenir. Mustafa Kemal Paşa’nın davetine icabet eden Ali Fuat Paşa ve Rauf Bey 19 Haziran’da Amasya’ya gelir. Ali Fuat, Rauf Bey, Mustafa Kemal Paşa ve telgrafla olumlu görüş bildiren komutanların da onayları ile 21/22 Haziran 1919 tarihinde Amasya Tamimi ilan edilir. Böylece İstiklal Mücadelesi filen başlamış olur.

MUSTAFA KEMAL PASHA'S STABILITY IN THE FIRST STEPS OF SAMSUN, HAVZA AND AMASYA

Upon the threat of British occupation of the Black Sea region, the government decided to send Mustafa Kemal Pasha as the 9th Army Inspector. Mustafa Kemal Pasha, who departed from Istanbul on May 16, 1919, he came to Sinop on 18 May 1919. In Sinop, when talking to the elders of the city, they should be prepared for a future strength. Mustafa Kemal Pasha, who took the first step of the struggle for independence in Sinop, he leaves Sinop on the same day and reaches Samsun on 19 May. After the arrival of Samsun on May 19, the British are uncomfortable with the actions of Mustafa Kemal Pasha, and he begins to put pressure on the government to be called back to Istanbul. Mustafa Kemal Pasha, who does not feel safe in Samsun, passes to Havza on 25 May and continues his work there. Mustafa Kemal Pasha, who received the news of the occupation of İzmir, Manisa and Aydın on May 28, published the Havza Circular. On the 12th of June 1919, when the pressures to return to Istanbul increased, it passed to Amasya, which he had long seen as a place where his designs could be realized. In line with the request of Mustafa Kemal Pasha, who was met with enthusiasm by Amasya, on June 14, Amasya Defense-of-Law National Association was established. On September 19, Ali Fuat Pasha and Rauf Bey came to Amasya. Ali Fuat, Rauf Bey, Mustafa Kemal Pasha and the telegraph with the approval of the commanders of the affirmative 21/22 June 1919 Amasya Tamimi is declared. Thus, the Independence Struggle started.

___

  • ATASE, İSH, K: 14, G: 98, Şube: 1, 24. 05. 1335, No: 3014.
  • ATASE, İSH, K:14, G: 66, Şube: 1, 07.05.335.
  • BOA, DH. KMS, D: 53-1, G: 43, B: 2, Babıâli Hariciye Nezareti, Mühimme Kalemi No:16208-574, 9 Haziran 1335.
  • BOA, DH. KMS, D: 53-1, G: 43, B: 2, Dahiliye Nezareti Kalemi Mahsus Müdüriyeti, Evrak No: 574, 9 Haziran 1335.
  • BOA, DH. ŞFR, D: 99, V. Adedi: 1, V. No: 375, Babıâli Dahiliye Nezareti, Kalemi Mahsus Müdüriyeti, No: 5744, 28 Mayıs 1335.
  • BOA, DH. ŞFR, D: 99, V. Adedi: 1, V. No: 385, Babıâli Daire-i Sadaret, Umur-u Mühimme Kalemi, 27 Mayıs 1335.
  • BOA, DH. ŞFR, D: 99, V. Adedi: 1, V. No: 387, Babıâli Sadaret-i Uzma, Umur-u Mühimme Kalemi, 29 Mayıs 1335.
  • BOA, DH. ŞFR, D: 99, V. No: 137, 12 Mayıs 1335.
  • BOA, DH. ŞFR, D: 99, V. No: 175, Babıâli Dahiliye Nezareti, Kalem-i Mahsus No: 5537, 13 Mayıs 1335.
  • BOA, DH. ŞFR, D: 99, V. No: 238, Babıâli Dahiliye Nezareti, Kalemi Mahsus No: 5653, 21 Mayıs 335.
  • BOA, DH. ŞFR, D: 99, V. No: 305, Babıâli Daire-i Sadaret, Umur-u Mühimme Kalemi, 24 Mayıs 335.
  • BOA, DH. ŞFR, D:99, V. Adedi: 1, V. No: 319, Babıâli Dahiliye Nezareti, Kalemi Mahsus No: 5665, 24 Mayıs 1335.
  • BOA, DH. ŞFR, D:99, V:231, Babıâli Dahiliye Nezareti İdare-i Umûmîye-i Dahiliye Dairesi, Umûm No: 76/265, 18 Mayıs 1335.
  • BOA, DH-İ UM, D: 19-6, V: 1-70, Babıâli Sadareti Uzma, Umur-ı Mihimme Kalemi No: 342984/703, 18 Mayıs 1335.
  • BOA, DH-İ UM, D: 19-6, V: 1-70, Erkân-ı Harbiye-i Umûmîye, Şube: 1, No: 2690, 06.05.335.
  • BOA, DH-İ UM, D:19-6, V: 1-70, Babıâli Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi, 19 Mayıs 1335.
  • BOA, DH-İ UM, D:19-6, V: 1-70, Dahiliye Nezareti, Tevzi No: 118/41, 17 Mayıs 1335.
  • BOA, DUİT, D: 158, G: 73, Harbiye Nezareti Muamelatı Zatiye Müdüriyeti, 30 Nisan 1335. BOA, DUİT, D: 163, G: 31, B: 5, Babıâli Meclis-i Mahsus, No: 214, 8 Temmuz 335.
  • BOA, DUİT, D: 163, G: 31, B: 5, İrade-i Seniyye, 8 Temmuz 1335.
  • BOA, MV, D: 216, G: 54, B: 1, Meclis-i Vükela Kararı, Sıra No: 317, 23 Haziran 1335.
  • Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, (2005), (Bugünkü Dilde), Yayına Haz. Ali Sevim, İzzet Öztoprak, Mehmet Akif Tural, AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
  • Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk (1916-1922), (2003), (Proje Yöneticisi: Yusuf Sarınay), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
  • HTVD, S. I, (1952 Eylül), Genelkurmay Başkanlığı Basım Evi, Ankara.
  • HTVD, S. IV, (1953 Haziran), E. U. Basımevi, Ankara.
  • HTVD, S. VI, (1953 Aralık), E.U. Basımevi, Ankara.
  • İrade-i Milliye, 14 Eylül 1335 (1919), No: 1, s. 4.
  • Milli Egemenlik Belgeleri, (2015 Ağustos), (Derleyen: Sefer Yazıcı), TBMM Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı Yay., TBMM Basımevi, Ankara.
  • TV, 5 Mayıs 1335 (1919), No: 3540.
  • Akşin, S., (1986), “Amasya Toplantısı ve Amasya Kararlarının Mahiyeti”, I. Milli Mücadele’de Amasya Sempozyumu 20-22 Mayıs 1986 Amasya, Eser Matbaası, Samsun, 1986.
  • Akşin, S., (1998), İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, C. I, T. İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
  • Aktaş, R. N., (1973), Atatürk’ün Bağımsızlık Savaşı Nasıl Hazırlandı, Varlık Yayınevi, İstanbul.
  • Arıburnu, K., (1997), Sivas Kongresi: Samsun’dan Ankara’ya Kadar Olaylar ve Anılar, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
  • Atatürk, M. K., (2000), Nutuk, C. I-III, MEB Yayınları, İstanbul.
  • Atatürk, M. K., (2006), Nutuk 1919-1927, (Haz.: Zeynep Korkmaz), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
  • Aybars, E., (2002), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Ercan Kitabevi, İzmir.
  • Aydemir, Ş. S., (1967), Tek Adam (1919-1922), Remzi Kitapevi, İstanbul.
  • Aydemir, Ş. S., (1999), Tek Adam Mustafa Kemal 1919-1922, C. 2, Remzi Kitabevi, İstanbul.
  • Aydın, M. K., (2014), “Atatürk’ün Amasya Gezileri”, Turkish Studies, Volume 9/4, Spring, Ankara.
  • Aydoğan, E., (2000), Samsun’dan Erzurum’a Mustafa Kemal, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
  • Ayışığı, M., (1997), Mareşal Ahmet İzzet Paşa (Askerî ve Siyasi Hayatı), TTK Yayınları, Ankara.
  • Bayar, C., (1997), Ben De Yazdım (Milli Mücadeleye Gidiş), C.VIII, Sabah Kitapları, İstanbul.
  • Borak, S., (2004), Atatürk’ün İstanbul’daki Çalışmaları (1899-16 Mayıs 1919), Kırmızı Beyaz Yayınları, Ankara.
  • Demiray, A., (1981), “Mustafa Kemal ve Amasya”, Yeni Tanin, 22 Haziran.
  • Gerede, H., (2003), Hüsrev Gerede’nin Anıları, (Haz. Sami Önal), 4. Baskı, Literatür Yayınları, İstanbul.
  • Jaeschke, G., (1989), Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi (30 Ekim 1918- 11 Ekim 1922), TTK Basımevi, Ankara.
  • Jaeschke, G., (1991), Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri, Çeviren: Cemal Köprülü, TTK Basımevi, Ankara.
  • Karabekir, K., (1993), İstiklal Harbimiz, C. I, (Sadeleştiren: Faruk Özerengin), Emre Yayınları,
  • Kılıç, M., (2004), Amasya Genelgesi ve Protokolü, T.C. Amasya Valiliği, Amasya.
  • Kılıç P. İ., (2011), “Samsun Ve Çevresinde Pontus Çetelerinin Faaliyetleri Ve Hükümetin Uygulamaları”, Turkish Studies, Volume 6/2 Spring, Ankara.
  • Kınross, L., (2006), Atatürk, (Bir Milletin Yeniden Doğuşu), (Çeviren: Necdet Sander), Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul.
  • Kutay, C., (1977), Kurtuluş Savaşı’nın Maneviyat Ordusu, Yelken Matbaası, İstanbul.
  • Kutay, C., (1986), “Amasya Protokolündeki Gizli Madde”, 67. Yılında Amasya Tamimi, (Haz.: Hüseyin Menç), Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, Amasya.
  • Menç, H., (1992), Milli Mücadele Yıllarında Amasya Portreler-Belgeler, Ankara.
  • Özdemir, H., (2004), Amasya Belgelerini Yeniden Okumak, Amasya Valiliği, Amasya.
  • Özkaya, Y., (2002), “Mustafa Kemal Paşa Anadolu’da”, (Milli Mücadele Tarihi Makaleler), (Haz: Berna Türkdoğan), ATAM Yayınları, Ankara.
  • Paruşev, P., (1981), Atatürk, (Türkçesi: Naime Yılmaer), Cem Yayınevi, İstanbul.
  • Peker, N., (1955), İstiklal Savaşının Vesika ve Resimleri (1918- 1923), Gün Basımevi, İstanbul.
  • Sarıhan, Z., (1993), Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. I, TTK Basımevi, Ankara.
  • Savaş, M., (1997), “Mustafa Kemal-Amasya Ve İki Din Adamı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Atatürk Yolu Dergisi, S.19, C.V, Ankara.
  • Sonyel, S., (1995), Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika I, TTK Yayınları, Ankara.
  • Susoy, Ş., (2008), Milli Mücadele Yıllarında Amasya, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
  • Tansel, S., (1991), Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, C.I-II, MEB Yayınları, İstanbul.
  • Taşdemir, S., (2005), Türkiye Cumhuriyeti’nin Doğum Belgesi: Amasya Tamimi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S.63, No:21, Ankara.
  • Türkmen, Z., (2001), Mütareke Döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920), TTK Yayınları, Ankara.
  • Türkmen, Z., (2010), Mütarekeden Milli Mücadeleye Mustafa Kemal Paşa (1918-1919), Bengi Yayınları, İstanbul.
  • Uluğ, H. H., (1952), “İstiklal Savaşında Sinop”, Vakit Gazetesi, 3 Eylül.
  • Ülkütaşır, M. Ş., (1966), “Atatürk Samsun ve Havza’da”, Türk Kültürü, Y. 5, S. 49, Kasım.
  • Yalçın, E. S. ve Koca S., (2005), Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’ya Geçişi, Berikan Yayınları, Ankara.
  • Yavuz, Ü., (1999), Atatürk, İmparatorluktan Milli Devlete, TTK Yayınları, Ankara.
  • Yazıcı, N., (1989), Milli Mücadelede Pontusçu Faaliyetler, A.Ü. Basımevi, Ankara.
  • Zeyrek, Ş., (1989), “Amasya Mülâkatı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, V/14, Ankara.
  • Zürcher, E., (2010), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.