Bir Tarih Kaynağı Olarak Kur’an’da “Fi Sebîlillah” Kavramı ve Tarihi Çerçevesi

Hz. Peygamber’in ve ona inanan müminlerin İslamı yaşama ve tebliği uğrunda verdikleri her türlü mücadele, Kur’an-ı Kerim’de “fî sebîlillah” tabiri ile sıfatlandırılmıştır. Diğer temel kaynaklarda olduğu gibi İslam tarihi kaynaklarında da yaygın bir şekilde kullanılan bu ifade, daha ziyade Müslümanların Müslüman olmayanlarla ilişkilerindeki temel nitelikleri tanımlamıştır. Bu durum siyer kaynaklarına da önemli ölçüde yansımış, ayrıca ilk Müslümanların düşünce dünyasını etkilemiştir. Bu makalede, siyerin temel kaynaklarından biri olan Kur’an-ı Kerim’den hareketle “fî sebîlillah” kavramının siyerdeki yansımaları araştırılmıştır. “Fî sebîlillah” ifadesi üzerine, özellikle tefsir ve fıkıh alanında yoğunlaşan çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Ancak tespit edilebildiği kadarıyla konu siyer açısından ele alınmamıştır. Araştırmada öncelikle Kur’an’daki “fî sebîlillah” tabirinin yer aldığı ayetler tespit edilmiştir. Tekikler neticesinde on bir ayrı kavram ve kelimenin, “fî sebîlillah” tabiri ile birlikte kullanıldığı belirlenmiştir. Bu kavram ve kelimelerin dört ana konuya indirgenebileceği anlaşılmış ve bu şekilde başlıklandırılmıştır. Araştırma neticesinde “fî sebîlillah” tabirinin cihad, gazve ve seriyye gibi savaşa dönük yönlerinin olduğu gibi Müslümanların gayrimüslimlerle ilişkilerine istikamet veren niteliklerinin de olduğu görülmüştür. Bu tabir aynı zamanda Müslümanların davranışlarının ilkelerini de ortaya koymuştur. Çalışmada, Müslümanların düşmana karşı mali kaynak oluşturmada bir yöntem olarak infakta bulunmalarının “fi sebîlillah” tabiri ile teşvik edildiği görülmüştür. Bu süreçlerdeki her türlü çabanın kıymetini “fî sebîlillah” tabiri nitelemiştir.

As a Source of History the Term "Fi Sebilillah" and Its Historical Frame in the Quran

The struggle of the Prophet and the believers for the sake of Islam is adjectived "fi sabilillah" in the Quran. This phrase, which is widely used in Islamic historical sources, describes the basic characteristics of Muslims' relations with non-Muslims. This situation had a significant impact on the Islamic sources as well as the thought of the first Muslims. In this article, the reflections of the concept of “fi sabilillah” in sirah, starting from the Quran, which is one of the main sources of sirah, has been investigated. Studies on the term fi sabilillah, especially in the field of tafsir and fiqh, have been conducted. However, as far as we can determine, this issue has not been handled in terms of sirah. In the research, firstly the verses about “fi sabilillah” in the Quran were determined. Eleven different concepts and words are used together with the term “fi sabilillah”. It has been seen that these concepts and words can be reduced to four titles and titled. As a result of the research, it was seen that the term “fi sabilillah” is oriented towards war, such as jihad, gazve, and seriyya, and has features that give direction relations with non-Muslims. This term also determined the principles of the behavior of Muslims. In the study, it has been observed that Muslims' donation as a method of creating financial resources against the enemy is explained with the term fi sabilillah. The term “fî sabilillah” describes the value of every effort in these processes.

PDF

___

Acar, C. (2014a). Risalet dönemi savaşlarının başlamasında Mekke döneminde müslümanlara yönelik saldırıların rolü. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 43-68.
Acar, C. (2014b). Anahatlarıyla cahiliye toplumunda savaş sebepleri = An outline of the reasons for war in the jahiliyyah society. İlahiyat Araştırmaları Dergisi = Journal of Divinity Studies, 1, 93-114.
Aktaş, B. (2015). Tevbe suresi 60. ayet bağlamında zekâtın sarf yerleri. Diyanet İlmi Dergi, 2, 67- 86.
Albayrak, H. (2013). Zekât verilecek yerler bağlamında fî sebîlillah, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Çakan, İ. L. (1988). Abdullah b. Cahş. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt. 1, ss. 88-90). TDV Yayınları.
Çakırtaş, M. (2020). The term qatl in the Qurʾān as a source of history and ıts historical framework, ULUM, 3(1), 93-110.
Çetinkaya, Ş. (2019). Cihâd ve kıtâl ayetlerinde te’kîd, Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(2), 121-140.
Dinçoğlu, H. (2015). Kur’an’da “sebîlullah” kavramı, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Diyârbekrî, K. H. b. M. (b.t.). Târîhu’l-hamîs fî ahvâli enfesi nefîs: Cilt. 2. Daru’s-Sadır.
Elik, H. (2006). el-Kital fî sebîlillah ve tedaiyatuhu ke şea’irin islamiyyin. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 31(2), 119-132.
Fîrûzâbâdî, M. M. b. Y. (1991). el-Kâmûsü’l-Muhît. Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabî.
Halebî, E. F. N. A. b. İ. (2008a). İnsânü’l-ʿuyûn fî sîreti’l-emîni’l-meʾmûn: Cilt. 1. Darü’l-Kütübi’lİlmiyye.
Halebî, E. F. N. A. b. İ. (2008b). İnsânü’l-ʿuyûn fî sîreti’l-emîni’l-meʾmûn: Cilt. 2. Darü’l-Kütübi’lİlmiyye.
Halebî, E. F. N. A. b. İ. (2008c). İnsânü’l-ʿuyûn fî sîreti’l-emîni’l-meʾmûn: Cilt. 3. Darü’l-Kütübi’lİlmiyye.
İbn Habib, E. M. B. H b. Ö. (1996). el-Muḳtefâ min sîreti’l-Muṣṭafâ. Daru’l-Hadis.
İbn İshak, M. b. İ. b. Y. (1978). Siretü İbn İshak. Daru’l-Fikr.
İbn-i Manzûr, E. F. C. M. b. M. (1999). Lisânu’l-’Arab. Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
İbn Hişâm, E. M. C. A. b. H. (1992a). es-Sîretü’n-nebeviyye: Cilt. 1. Daru’l- Hayr.
İbn Hişâm, E. M. C. A. b. H. (1992b). es-Sîretü’n-nebeviyye: Cilt. 2. Daru’l- Hayr.
İbn Hişâm, E. M. C. A. b. H. (1992c). es-Sîretü’n-nebeviyye : Cilt. 3. Daru’l- Hayr.
İbn Hişâm, E. M. C. A. b. H. (1992d). es-Sîretü’n-nebeviyye: Cilt. 4. Daru’l- Hayr.
Köse, M. (2004). “Fî sebîlillâh” kavramının zekât açısından tahlili. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21, 107-134.
Mustafa, İ., Zeyyat, A. H. & Abdulkâdir, H. vd. (1992). el- Mu’cemu’l-vasît. Çağrı Yayınları.
Taberî, E. C. M. b. C. (1967a). Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk: Cilt. 2. Darü’t-Turas.
Taberî, E. C. M. b. C. (1967b). Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk: Cilt. 3. Darü’t-Turas.
Ünsal, H. (2020). İmam Mâtürîdî’nin te’vîlâtü’l-Ḳur’ân’ında cihad ve kitâl ayetlerinin yorumu, Eskiyeni, (40), 259-281. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.667743
Özel, A. (1993). Cihad. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt. 7, ss. 531-534). TDV Yayınları.
Vâkıdî, E. A. M. b. Ö. (1989a). Kitabu’l-Megâzi: Cilt. 1. Daru’l-a’lemî.
Vâkıdî, E. A. M. b. Ö. (1989b). Kitabu’l-Megâzi: Cilt. 2. Daru’l-a’lemî.
Vâkıdî, E. A. M. b. Ö. (1989c). Kitabu’l-Megâzi: Cilt. 3. Daru’l-a’lemî.
Yaman, A. (2009). Savaş. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt. 36, ss. 189-194). TDV Yayınları.
Yaşaroğlu, M. K. (2007). Nur Suresi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt. 33, ss. 247-248). TDV Yayınları.
Yıldız, İ. (2015). Kur’ân’da sebîlüllah kavramı. Emin Yayınları.
Zemahşerî, C. E. K. M. b. U. (2016). el- Keşşâf: Cilt 1. Kültür Bakanlığı Yayınları.