Müzelerde Risk Yönetimi: Uluslararası Yaklaşımlar

Müzelerin en temel işlevlerinden birisi korumadır. Tarihsel süreç içinde müzelerin koruma çalışmalarının kapsamı genişlemiş ve 1980’lerin sonundan itibaren müzelerde risk yönetimi konusu gündeme gelmiştir. Farklı sektörlerde uygulanan risk yönetimi yaklaşımı; kurumların zarar azaltma ve baş edebilme kapasitesini artırmayı hedefleyen bir çalışmadır. II. Dünya Savaşı sonrasında kültür mirası alanında ilk defa UNESCO tarafından kullanılan risk yönetimi kavramı, sadece müzelerde değil, tarihi çevrelerden anıtlara, arkeolojik alanlardan kütüphane veya arşivlere kadar farklı yaklaşımlarla uygulanmaktadır. Bu bağlamda müzeler koleksiyonları ile ön planda olup, toplumun ve gelişiminin hizmetinde eserleri toplamakta, korumakta, sergilemekte, araştırma yapmakta ve toplumla iletişim kurmaktadır. Risk yönetimi çalışmalarında, koleksiyonların yanı sıra, müze binası, personel ve ziyaretçi de göz önünde bulundurulmaktadır. Bu bağlamda uluslararası literatürde müzelere yönelik riskler; fiziksel kuvvet, yangın, su, hırsızlık, hatalı bağıl nem ve sıcaklık değerleri, morötesi ve görünür ışınımlar, kirlilik, biyolojik etkinlik ve ihmal olarak sınıflandırılmaktadır. 21. yüzyılda tüm dünyada ön plana çıkan iklim değişikliği, terör saldırıları ve salgın hastalıklar da müzelere yönelik riskler arasında yer almaktadır. Müzelerde risk yönetimi alanında yoğun bir şekilde çalışan Kanada Konservasyon Enstitüsü (CCI), Uluslararası Kültür Varlıklarını Koruma ve Restorasyon Çalışmaları Merkezi (ICCROM), Hollanda Kültür Mirası Ajansı (RCE) ve Belgrad’taki Konservasyon Merkez Enstitüsü (CIK) tarafından geliştirilen risk yönetimi yaklaşımı, risk yönetimi aşamalarının da temelini teşkil etmektedir. Söz konusu aşamalar şunlardır; durum değerlendirmesi, risklerin belirlenmesi, risk analizi, risklerin değerlendirilmesi, uygulama ve izleme. Bu çerçevede makalenin amacı; risk yönetimi yaklaşımının müzelere uygulanabilirliğini tartışmaktır. Bu amaç çerçevesinde makalenin ana araştırma sorusu: CCI, ICCROM, RCE ve CIK tarafından geliştirilen risk yönetimi yaklaşımı farklı ölçekteki müzeler için uygulanabilir nitelikte midir? Makalenin kapsamı müzelerde risk yönetimi konusundaki uluslararası tartışmalarla sınırlıdır. Makalede, risk yönetimi kavramının tanımı; uluslararası kurumların müzelerde risk yönetimiyle ilgili çalışmaları ve yaklaşımları; müzelere yönelik riskler ve risk yönetiminin aşamaları hakkında bilgi verilmektedir. Makalenin sonuç bölümünde, risk yönetimi yaklaşımının müzelerde uygulanabilirliği değerlendirilmekte ve öneriler sunulmaktadır. Elde edilen bulgulara göre, risk yönetimi yaklaşımı küçük ölçekli müzelerde uygulanabilir niteliktedir. Söz konusu yaklaşımın orta ve büyük ölçekli müzeler için geliştirilmesi gerekmektedir. Risk yönetimi yaklaşımının doğru bir şekilde uygulanabilmesi için risk yönetimi politikalarının hazırlanmasına; müzelerde risk yönetimi ile ilgili eğitimlerin, tüm ön lisans, lisans ve lisansüstü düzeydeki eğitim müfredatlarında ders olarak yaygınlaştırılmasına ve bu alanda uzmanların yetiştirilmesine ihtiyaç vardır.

Risk Management in Museums: International Approaches

One of the most basic functions of museums is conservation. In the historical process, the scope of the conservation work of museums has expanded and risk management in museums has came to the fore by the end of the 1980s. Risk management approach, which is applied in different sectors, is a study aiming to increase the loss reduction and coping capacity of institutions. The concept of risk management, which was used by the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) for the first time in the field of cultural heritage after the World War II, is applied not only in museums, but also in historical environments, monuments, archaeological sites, libraries or archives with different approaches. In this regard, museums are prominent with their collections, and they acquire, conserve, exhibit, research and communicate in the service of society and its development. Besides collections, museum building, staff and visitors are also be considered in risk management work. In this context, risks to museums in international literature are classified as follows; physical forces, fire, water, criminals, incorrect relative humidity and temperature, light and UV, pollutants, pests and dissociation. In the 21st century, climate change, terrorist attacks and epidemics, which come to the fore all over the world, are also among the risks to museums. The risk management approach, developed by the Canadian Conservation Institute (CCI), the International Centre for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property (ICCROM), the Netherlands Cultural Heritage Agency (RCE), the Central Institute for Conservation in Belgrade (CIK), which work extensively in the field of risk management in museums, also forms the risk management steps. These steps are as follows; understanding the context, risk identification, risk analysis, risk evaluation, treat and monitoring. In this framework the aim of the article is to discuss the applicability of the risk management approach to museums. For this purpose, the main research question of this article is as follows; Is the risk management approach developed by CCI, ICCROM, RCE and CIK applicable to museums of different scales? The scope of the article is limited with international debates to risk management in museums. In the article, information about the definition of the concept of risk management; risk management work and approaches of the international institutions; risk to museums and risk management steps are given. In the conclusion part of the article, the applicability of the risk management approach in museums is evaluated and recommendations are presented. According to the findings, the risk management approach is applicable only in small-scale museums. This approach needs to be developed for medium and large-scale museums. In order to apply risk management approach in a more accurate way, there is a need to prepare risk management policies, disseminate the training of the risk management in museums as a course in all associate, undergraduate and graduate level education curricula and train experts in this field.

PDF

___

AFAD. (t.y.). Açıklamalı afet yönetimi terimleri sözlüğü. https://www.afad.gov.tr/aciklamali-afetyonetimi-terimleri-sozlugu
Ashley-Smith, J. (1997). Risk analysis. S. Bradley (Ed.), The interface between science and conservation (ss. 123-132). British Museum.
Ashley-Smith, J. (1999). Risk assessment for object conservation. Butterworth-Heinemann.
Baer, N. S. (1991). Assessment and management of risks to cultural property. C. Sabbioni, A.I. Sors ve N.S. Baer (Eds.), Science, technology and European cultural heritage: Proceedings of the European symposium (ss. 27-36). Butterworth-Heinemann Publishers.
Blueshield International. (t.y.). About us. https://blueshield.ge/?page_id=5081&lang=en
Bogdanos, M. (2005). The Casualties of war: The truth about the Iraq Museum. American Journal of Archaeology, 109, 477-526.
Bumbaru, D. (2008). Risks and (World) heritage: Some background. C. Menegazzi (Ed.), International workshop on disaster risk reduction at world heritage properties proceedings (ss. 26-33).
Candee, M. E. & Casagrande, R. (Der.) (1993). PREP: Planning for response and emergency preparedness: A disaster preparedness/recovery resource manual. Texas Association of Museums.
Desmaris, F. (2016). Protecting cultural heritage at risk: An international public service mission for ICOM. B. L. Murphy (Ed.), Museums, ethics and cultural heritage (ss. 103-112). Routledge.
Ertürk, N. (2018). Müzelerde risklere hazırlık. Yerel Kimlik, 55, 26-31.
Ertürk, N. (2019). Dünya miras alanlarında afet risklerinin yönetimi: UNESCO’nun çalışmaları. Z.
G. Ünal & N. Ertürk (Eds.), Kültür varlıklarına yönelik afet risklerinin yönetimi (ss. 26- 39). İstanbul Tarihi Alanları Alan Başkanlığı.
Giraldi, J. (1994). The Uffizi: A year after. Contemporary Review, 265, 148-151.
ICCROMa. (t.y.). Fire in heritage collections – National Museum, Brazil. https://www.iccrom.org/news/fires-heritage-collections-national-museum-brazil
ICCROMb. (t.y.) ICCROM programme on disaster and risk management: A background paper. https://www.iccrom.org/sites/default/files/ICCROM%20Strategy%20Disaster%20Risk%20 Management.pdf
ICCROMc. (t.y.). Risk management for preventive conservation. https://www.iccrom.org/section/preventive-conservation/risk-management-preventiveconservation
ICOM. (2017). ICOM code of ethics for museums. https://icom.museum/wpcontent/uploads/2018/07/ICOM-code-En-web.pdf
ICOM. (t.y.). Committee’s directory. https://icom.museum/en/network/committeesdirectory/?type=137
ICOM-CC. (2008). Terminology to charactarize the conservation of tangible cultural heritage. http://www.icom-cc.org/242/about/terminology-for-conservation/#.YCpa0ukzYdV
ICOMOS. (t.y.). The Blue Shield. https://www.icomos.org/en/get-involved/inform-us/heritagealert/heritage-at-risk-reports-2
Isabella Stewart Gardner Museum. (t.y.). The theft. https://www.gardnermuseum.org/about/theftstory
Menegazzi, C. (2004). Museum emergency programme: Origin, past events and future developments. C. Menegazzi (Ed.), Cultural heritage disaster preparedness and response (ss. 21-33). ICOM.
Michalski, S. & Pedersoli, J. L. (2016). ABC method: A risk management approach to the preservation of cultural heritage. Canadian Conservation Institute ve ICCROM.
Pedersoli, J. L., Antomarchi, C. & Michalski, S. (2016). A guide to tisk management to cultural heritage. Canadian Conservation Institute.
Pennock, H. (2010). Vandalism. W. Hekman (Ed.), Handbook on emergency procedures (ss. 8-10). ICOM ve ICMS.
Petersen, K. M. (2006). Disaster preparedness and recovery for museums: A business recovery model. An applied research project submitted to the department of political science, Texas State University. https://pdfs.semanticscholar.org/2b81/5c2269b1c750b6e2f1a9a4aaf65146e587c7.pdf?_ga= 2.127218564.825388939.1593938588-1998829670.1593938588
Stovel, H. (1998). Risk preparedness: A management manual for world cultural heritage. ICCROM.
UNESCO. (t.y.). Reducing disaster risk at world heritage properties. https://whc.unesco.org/en/disaster-risk-reduction/
UNISDR. (2009). UNISDR terminology on disaster risk reduction. https://www.preventionweb.net/files/7817_UNISDRTerminologyEnglish.pdf
Waller, R. R. (2003). Cultural property risk analysis model: Development and application to preventive conservation at the Canadian Museum of Nature. Acta Universitatis Gothoburgensis.
Waller, R. R. & Shelton, S. Y. (1989). Risk management strategies applied to the development of pragmatic solutions to collection storage problems. SPNHC 4th annual meeting, programme and abstracts (s. 32).