Bengü Taşların söz varlığı ile Türkiye Türkçesi ağızlarının söz varlığının karşılaştırılması

Türklük biliminin dünyada ilgi görüp yayılması esas olarak Moğolistan’da bulunan üç büyük Göktürk yazıtının (Köl Tigin, Bilge Kağan, Tonyukuk) keşfi ile başlamıştır. Türk kültürü hakkındaki ilk sağlam bilgiler bu metinlerin çözümlenmesiyle elde edilmiştir. Bu metinler özellikle Türk dilinin yapısını ve geçirdiği evreleri göstermesi bakımından da çok kıymetlidir. Bu nedenle yazıtların bulunuşundan günümüze konu ile ilgili yüzlerce çalışma yayımlanmıştır. Söz konusu bu çalışmamızda eski Türk yazıtlarının söz varlığı ile Türkiye Türkçesi ağızlarının söz varlığı karşılaştırılacaktır. Çalışma, Bengü Taşlar dönemi adı altında Göktürk yazıtları, Uygur yazıtları ve Yenisey yazıtları olmak üzere üç ana bengü taş dönemine ait olan kitabelerden oluşmaktadır. Çalışmanın Türkiye Türkçesi ağızları kısmı ise, Derleme Sözlüğü ve Türkiye Türkçesi ağızları hakkındaki müstakil araştırmalardan oluşacaktır. Sonraki aşamada ise bengü taşların söz varlığı ile Türkiye Türkçesi ağızlarının söz varlığı mukayese edilerek ortak unsurlar listeler halinde tespit edilecektir. Çalışmada amaç, bugün canlılığını koruyan Türkiye Türkçesi ağızları ile yaklaşık 1300 yıllık tarihi olan yazıtlardaki söz varlığının ortak unsurlarını ortaya koymak olacaktır. Böylece Türk dilinin ilk yazılı örnekleri ile Türkiye Türkçesi ağızlarının yaşayan en canlı sözcükleri karşılaştırılabilecektir.

Comparison of the lexis of Bengü Taş and Turkey Turkish dialects

Spread around the world are mainly interested in Turkology, in Mongolia saw three large Gokturk inscriptions (Kol Tegin, Bilge Khan, Tonyukuk) began with the discovery. The first solid information about the Turkish culture were obtained from the dissolution of these inscriptions. These texts, especially the structure of the Turkish language and is also very valuable in showing the phases. Therefore, discovery of inscriptions the next years, hundreds of articles and books written on this subject. In this study, vocabulary of Old Turkic Inscriptions and vocabulary of Turkey Turkish dialects will be compared. Our study is based on the Gokturk, Uigur and Yenissei inscriptions which is called three main monumental periods. When considering the presence of these inscriptions, the studies on this topic will be compared and so that determinations can be made more appropriate. On the section of Turkey Turkish dialects is depend on Derleme Sözlüğü and other studies which studied by different searchers. Then vocabulary of Old Turkic Inscriptions and Turkey Turkish dialects will be determined by comparing the common elements in lists. Aim of our study is showing the common elements between bengü taş’s vocabulary and Turkey Turkish dialects’s vocabulary. Thus, the first written examples of the Turkish language with the most vivid words can be compare living in Anatolian Turkish.

PDF

___

AÇIKGÖZ H. (1996). “Bilge Kağan Yazıtının Doğu Yüzünün İlk Satırında iki ediz kerekülüg mü Yoksa kidiz kerekülüg “Keçe Çadırlı” Mı Okunmalı?”, TDAY Belleten, s.1-10.
ADAMOVİÇ Milan (2004). “Otça borça”, (çev.: Erhan Aydın), Türk Dili, S.633, s.261-264.
AKSAN Doğan (1983). “Köktürkçenin Söz Varlığı Üzerine”, TDAY Belleten, s.17-21.
AKSAN Doğan (2000). En Eski Türkçenin İzlerinde-Orhun ve Yenisey Yazıtları Üzerinde Sözcükbilim, Anlambilim ve Biçembilim İncelemelerinin Aydınlattığı Gerçekler, İstanbul: Simurg Yayınları.
AKSOY Ömer Asım (2009). Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler, Ankara: TDK Yayınları. Ankara.
ALYILMAZ Cengiz (2001). “Bilge Tonyukuk Yazıtları Üzerine Birkaç Düzeltme”, TDAY Belleten, s.11-18.
ATA Aysu (2000). “Derleme Sözlüğü‟nde Geçen En Eski Türkçe Kelimeler I”, Türkoloji Dergisi, C.13, S.1, s.67-97.
ATA Aysu (2002). “Derleme Sözlüğü‟nde Geçen En Eski Türkçe Kelimeler II”, Türkoloji Dergisi, C.15, S.1, s.5-17.
AYDIN Erhan (2007). Şine Usu Yazıtı, Çorum: Karam Yayınları.
AYDIN Erhan (2008). Türk Runik Kaynakçası, Çorum: Karam Yayınları.
AYDIN Erhan (2009). “S.Gerard Clauson‟un Etimolojik Sözlüğünde Yenisey Yazıtlarıyla İlgili Veriler”, Turkish Studies, Volume 4/4, s.93-118.
AYDIN Erhan (2011). Uygur Kağanlığı Yazıtları, Konya: Kömen Yayınları.
BARUTÇU-ÖZÖNDER Sema (2006). “Çöyr Yazıtı”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, S.3, s.108-124.
BERTA Arpad (2010). Sözlerimi İyi Dinleyin…Türk ve Uygur Runik Yazıtlarının Karşılaştırmalı Yayını, (çev.: Emine Yılmaz), Ankara: TDK Yayınları.
BOZ Erdoğan (2002). Afyon Merkez Ağzı, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları.
BURAN Ahmet, İLHAN Nadir (2008). Elazığ Yöresi Söz Varlığı, Ankara: TDK Yayınları.
CAFEROĞLU Ahmet (1994a), Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme I, Ankara: TDK Yayınları.
CAFEROĞLU Ahmet (1994b), Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme II, Ankara: TDK Yayınları.
CAFEROĞLU Ahmet (1994c), Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, Ankara: TDK Yayınları.
CAFEROĞLU Ahmet (1994d), Anadolu Ağızlarından Toplamalar, Ankara: TDK Yayınları.
CAFEROĞLU Ahmet (1994e), Sivas ve Tokat İlleri Ağızlarından Toplamalar, Ankara: TDK Yayınları.
CAFEROĞLU Ahmet (1995a), Güneydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, Ankara: TDK Yayınları.
CAFEROĞLU Ahmet (1995b), Anadolu İlleri Ağızlarından Derlemeler, Ankara: TDK Yayınları.
CAFEROĞLU Ahmet (1995c), Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, Ankara: TDK Yayınları.
CLAUSON Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteen Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
DEMİR Necati (2001). Ordu İli ve Yöresi Ağızları, Ankara: TDK Yayınları.
ERCİLASUN Ahmet Bican (2005). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
ERDAL Marcel (1991). Old Turkic Word Formation: A Functional Approach To The Lexicon, Volume I-II, Wiesbaden: Otto Harrasowitz.
ERDAL Marcel (2010). “Ongin Yazıtı”, Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21.Yüzyıl Konulu 3.Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, s.363-372.
EREN Hasan (1990). “Sırça Köşkte I”, Türk Dili, S.457-458, s.1-67.
EREN Hasan (1993). “Sırça Köşkte III”, Türk Dili, S.499, s.1-81.
EREN Hasan (1995). “Sırça Köşkte IV”, Türk Dili, s.27-62.
ERGİN Muharrem (2005). Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
GABAIN Annemarie von (2004). Eski Türkçenin Grameri, Çev.: Mehmet Akalın, Ankara: TDK Yayınları.
GEMALMAZ Efrasiyap (1995). Erzurum İli Ağızları I-II-III, Ankara: TDK Yayınları.
GÜLENSOY Tuncer, BURAN Ahmet (1992). Tunceli Yöresi Ağızlarından Derlemeler, İstanbul:, Boğaziçi Yayınları.
GÜLENSOY Tuncer (1995). Türkçe Yer Adları Kılavuzu, Ankara: TDK Yayınları.
GÜLENSOY Tuncer, ALKAYA Ercan (2003). Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası, Ankara: Akçağ Yayınları.
GÜLSEVİN Gürer (2002). Uşak İli Ağızları, Ankara: TDK Yayınları.
GÜNŞEN Ahmet (2000). Kırşehir ve Yöresi Ağızları, Ankara: TDK Yayınları.
KALAY Emin (1998). Edirne İli Ağızları, Ankara: TDK Yayınları.
KORKMAZ Zeynep (1994a). Güney-Batı Anadolu Ağızları, Ankara: TDK Yayınları.
KORKMAZ Zeynep (1994b). Bartın ve Yöresi Ağızları, Ankara: TDK Yayınları.
KORMUŞIN Igor (1997). Tyurkskie Eniseyskie Epitafii, Tekstı i İssledovaniya, Moskva: Rossiskaya Akademiya Nauk.
MALOV Sergey (1951). Pamyatniki Drevnetyurksoy Pis’mennosti, Moskva: İzdatel‟stvo Akademiy Nauk SSSR.
MALOV Sergey (1952). Yeniseyskaya Pis’mennost’ Tyurkov, tekstı i perevodi, Moskva- Leningrad.
MERT Osman (2009). Ötüken Uygur Dönemi Yazıtlarından Tes, Tariat, Şine Us, Ankara: Belen Yayınları.
NADELYAEV V.M, NASILOV D.M, TENİŞEV E.R, ŞÇERBAK A.M. (1969). Drevnetyurskiy Slovar’, Leningrad: Akademiya Nauk SSSR.
OLCAY Selahattin (1995b). Doğu Trakya Yerli Ağzı, Ankara: TDK Yayınları.
ORKUN Hüseyin Namık (1994). Eski Türk Yazıtları, Ankara: TDK Yayınları.
ÖZÇELİK Sadettin (1997). Urfa Merkez Ağzı, Ankara: TDK Yayınları.
ÖZÇELİK Sadettin, BOZ Erdoğan (2001). Diyarbakır İli Çüngüş ve Çermiş Yöresi Ağzı, Ankara: TDK Yayınları.
ÖZTÜRK Jale (2009). Hatay Ağzı, Hatay: Karahan Kitabevi.
RYBATZKİ V. (1997). Die Tonyukuk-Inscrift, Szeged: Studia Uralo-Altaica.
SAĞIR Mukim (1995). Erzincan ve Yöresi Ağızları, Ankara: TDK Yayınları.
SERTKAYA Osman Fikri, KARCAVBAY Sartkoja (2001). “Hoyto Tamir (Moğolistan)‟dan Yeni Yazıtlar (Ön Neşir)”, TDAY Belleten, s.313-346.
SERTKAYA Osman Fikri (1995). Göktürk Tarihinin Meseleleri, Ankara: TKAE Yayınları.
SERTKAYA Osman Fikri (1998). “Die Runen-Inschrift von Çoyr”, Festschrift für Klaus Röhrborn Anlässlich Seines 60. Geburtstag / 60. Doğum Yılı Dolayısıyla Klaus Röhrborn Armağanı, s.349-361.
SERTKAYA Osman Fikri (2008). “Göktürk (Runik) Harfli Yazıtların Envanter, Alfabe ve Bibliyografya Problemleri Üzerine”, Dil Araştırmaları, S.2, s.349-361.
TEKİN Talat (1957a). “Köktürk Yazıtlarındaki Deyimler Üzerine I”, Türk Dili, C: VI, S.67, s.372- 374.
TEKİN Talat (1957b). “Köktürk Yazıtlarındaki Deyimler Üzerine II”, Türk Dili, C: VI, S.68, s.423-426.
TEKİN Talat (1995). “Elegest (Körtle Han) Yazıtı”, Türk Dilleri Araştırmaları: 5, s.19-32.
TEKİN Talat (1997a). Tunyukuk Yazıtı, Ankara: Simurg Yayınları.
TEKİN Talat (1997b). “The First Altınköl Inscription”, Turkic Languages 1/2, s.210-226.
TEKİN Talat (1998). “The Second Altınköl Inscription”, Türk Dilleri Araştırmaları: 8, s.5-14.
TEKİN Talat (1999). “Hemçik-Çirgakı Yazıtı”, Türk Dilleri Araştırmaları: 9, s. 5–15.
TEKİN Talat (2000). Orhon Türkçesi Grameri, Ankara: Sanat Kitabevi.
TEKİN Talat (2006). Orhon Yazıtları, Ankara: TDK Yayınları.
TEZCAN Semih (1976). “Tonyukuk Yazıtında Birkaç Düzeltme”, TDAY Belleten, s.173-181.
TRYJARSKI Edward (1995). “Asya ve Avrupa‟daki Runik Yazıların Anonimliği, Farklılığı ve Yayılımı”, çev.: Emine Gürsoy-Naskali, TDAY Belleten, s.43-49, 1995.
TURGUT Günay (2002). Rize İli Ağızları, Ankara: TDK Yayınları.
Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I-VI (2006). Ankara: TDK Yayınları.
USER Hatice Şirin (2006). “Eski Türkçede Bazı Unvanların Yapısı Üzerine”, Bilig, S.39, s.219- 238.
USER Hatice Şirin (2010). Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Konya: Kömen Yayınları.
YILDIRIM Faruk (2006). Adana ve Osmaniye İlleri Ağızları I-II, Ankara: TDK Yayınları.
YILDIZ Osman (2002). Isparta Merkez Ağzı, Isparta: Fakülte Kitabevi.