Konya yöresi el sanatlarında anlam yüklü motiflerin halk diline yansıması

Türk halk kültürü; tarih, inanç, dil, felsefe, sanat gibi maddimanevi kavramlar bütününü bünyesinde barındıran ve sürekli gelişim gösteren dinamik bir yapıya sahiptir. Bu sistem içinde sosyal ve kültürel iletişimi sağlayan dil; halkın yaşam biçiminde gelenek ve göreneklerden beslenerek, edebî zevk, düşünce ve anlatım gücüne ulaşan varlığı ile yöresel el sanatı çeşitlerinde de sembolik olarak yaşayan bir hazinedir. Türk el sanatları geçmişine bakıldığında Konya yöresi, tarihi birikimi ve kültürel yapısı ile önem taşımaktadır. Konya halk plastik sanatları içinde değerlendirilebilecek; örücülük ve işlemecilik alanlarında; doğum, evlenme ve ölüm gibi insan yaşamını şekillendiren üç ana dönemde halkın ortaya çıkardığı anlam yüklü motiflere ait zengin bir söz varlığı bulunmaktadır. Halk kültürü ürünü olan bu kelime hazinesi, toplumsal yaşamda uyum sağlayıcı, birlikteliği pekiştirici, dayanışmayı arttırıcı özelliklerini sürdürerek, kadınların kendi aralarındaki iletişimde geleneği devam ettiren kültür taşıyıcıları olarak görev yapmaktadırlar. Yapılan çalışma ile bu zengin söz varlığı içinde sadece motife bağlı gelişim gösteren örneklerden bir kısmının belgelenerek Türk kültür tarihi veri tabanında bir katkı sağlaması amaçlanmıştır.

Handicrafts motifs’ reflection in folksay in Konya region

Turkish folk culture which incorporates material and spiritual concepts like history, belief, language, philosophy, art which continually has a continually developing dynamic structure. Language which enables social and cultural communication within this structure is a living treasure which feeds on customs and traditions of the people’s lifestyle and reaches to literary relish, thinking and eloquence and which symbolically lives in varieties local handicrafts. When Turkish handicraft history is reviewed, Konya region stands out with its rich accumulation and cultural structure. Knitting and embroidery which can be regarded among Konya folk plastic arts includes a rich vocabulary about the motifs which people coined with regard to three main periods shaping human life; birth, marriage and death. This vocabulary treasure preserving its functions as consolidator of harmony, unity and solidarity in the society is a product of folklore and functions as transmitters of culture which maintain tradition in communication only among women. This study aims to document some of samples in this rich vocabulary which were coined in relation to motifs and thus contribute to database on Turkish cultural history.

PDF

___

ACIPAYAMLI, Orhan, Halkbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara Üniversitesi Basımevi,1978.
AKSAN, Doğan, Türkçenin Sözvarlığı, Engin Yay., Ankara, 1996.
ALTUN, Gülizar, “Konya Meram İlçesi Karadiğin Kasabası’nda Kanaviçe İşlemeler”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 11, Konya, 2004, s. 55-66.
ALTUN, Gülizar, Nas, Emine, Sönmez, Kezban, “Bazı El Sanatları Çevresinde Kümelenen ve Kadınların Kullandığı Yöresel Terimlerden Örnekler”, Bir Bilim Kategorisi Olarak ‘Kadın’, Edebiyat, Dil, Kültür Çalışmalarında ‘Kadın’ Sempozyumu, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Alman Dili Eğitimi A.B.D., Eskişehir, 29-Nisan/2-Mayıs 2008.
ALTUN Gülizar, Nas, Emine, “Anadolu Geleneksel El Sanatları Çevresinde Gelişen ve Kadınların Kullandığı Yöresel Terimlerden Örnekler”, Sakarya Üniversitesi Uluslararası Katılımlı Disiplinlerarası Kadın Çalışmaları Kongresi, Aydın, 5–6–7 Mart 2009, s. 129-138.
ARTUN, Erman, “Ortak Türk Folklorunun Küreselleşen Dünyaya Tanıtılması, Ortak Türk Geçmişinden Ortak Türk Geleceğine III. Uluslararası Folklor Konferansı, 2005, Azerbaycan, s. 160-167.
BARIŞTA, H. Örcün, “XX. Yüzyıl Türk Oyalarında Seçilen Belli Başlı Konular, Gözlenen Estetik Değerler ve Plastik Özellikler”, Milletlerarası Türk Folkloru ve Halk Edebiyatında Yeni Görüşler I, Ankara, Güven Matbaası, 1985, s. 231-243.
BARIŞTA, H. Örcün, Cumhuriyet Dönemi Türk Halk İşlemeciliği Desen ve Terminolojisinden Örnekler, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 2001.
CEYHAN, Ayşe, Konya Yöresine Ait Namaz Başörtüsü İğne Oyaları, Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi El Sanatları Eğitimi Bölümü Çiçek-Örgü-Dokuma A.S.D., (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Konya, 1996.
DURUYÜREK, Neslihan, Konya Evlerinde Bulunan Kanaviçe İşlemeler, Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi El Sanatları Eğitimi Bölümü El ve makine Nakışları A.S.D., (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Konya, 1997.
ERBEK, Mine, Çatalhöyük’ten Günümüze Anadolu Motifleri, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 2002.
ERDOĞMUŞ, Tülay, Konya Ili Karapınar Ilçesi El Örgüsü Yün Çoraplar, Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi El Sanatları Eğitimi Bölümü Çiçek-Örgü-Dokuma A.S.D., (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Konya, 1998.
ERÖZ, Günindi, Aysel, “Türk Atasözleri ve Deyimlerinde Kadına Yönelik Toplumsal Cinsiyet Rolleri”, Gazi Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 6, Bahar, 2010, Ankara, s. 167-181.
GÜNGÖR, Erol, Dünden Bugünden Tarih-Kültür ve Milliyetçilik, 2007, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
HAYBATÖZ, Ayşen, Konya Evlerinde Bulunan Kanaviçe İşlemeleri Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi El Sanatları Eğitimi Bölümü El ve makine Nakışları A.S.D., (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Konya, 1995.
KAHRAMAN, Yasemin, Konya İli Karapınar İlçesi El Örgüsü Bezemeli Çoraplar, Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi El Sanatları Eğitimi Bölümü Çiçek-Örgü-Dokuma A.S.D., (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Konya, 2000.
KAL, Emine, Konya Evlerinde Bulunan İğne Oyalı Çemberler ve Desenleri, Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi El Sanatları Eğitimi Bölümü Çiçek-Örgü-Dokuma A.S.D., (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Konya, 1996.
KORKMAZ, Esat, Simgeler Sözlüğü, Anahtar Yay., İstanbul, 2010.
NAS, Emine, “Anadolu Giyim Kuşamında Önemli Bir Süslenme Unsuru Olan İğne Oyaları ve Konya İli Merkezinde Bulunan İğne Oyalarında Görülen Bitkisel Motifler”, Halk Kültüründe Giyim - Kuşam ve Süslenme Uluslararası Sempozyumu, 15 –17 Aralık, Eskişehir, 2006, s. 256.
OĞUZ, M. Öcal, “Ulusal Kalıtın Küreselleştirilmesi ve Türk El Sanatları”, Milli Folklor, Cilt: 7, Yıl: 14, Sayı: 54, Yaz, 2002, Geleneksel Yayıncılık, Ankara, s. 5-10.
ÖLMEZ, F., Nurhan, “Tekstillerde Renkler Üzerine Simgesel ve Alegorik Bir Değerlendirme”, Türk Sanatları Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1, Cilt: 1, Süleyman Demirel Üniversitesi Yay., Isparta, 2010, s.17-24.
ÖNGE, Ergül, “Konya İğne Oyaları”, Kültür ve Sanat Dergisi, Sayı: 9, Ankara, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., Ankara, 1991, s. 78-81.
ÖRNEK, Nuran, Konya Yöresi Mekik Oyaları, Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi El Sanatları Eğitimi Bölümü Çiçek-Örgü-Dokuma A.S.D., (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Konya,1995.
ÖRNEK, Sedat, Veyis, Türk Halkbilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1995.
ÖZÇELIK, Birgül, Konya Yöresinde Bulunan Dolama Tenteneleri, Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi El Sanatları Eğitimi Bölümü El ve makine Nakışları A.S.D., (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Konya, 1996.
PARMAK, Melek, Konya Ili Doğanhisar Ilçesinde Bulunan El Örgüsü Çoraplar, Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi El Sanatları Eğitimi Bölümü Çiçek-Örgü-Dokuma A.S.D., (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Konya, 1996.
ŞAHİN, Hatice, Terimlerin Genel Dile Yansımasına Dair Bazı Gözlemler”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 20, Erciyes Üniversitesi Yay., Kayseri, 2006, s. 123- 129.
TANYOL, Cahit, Sosyolojik Açıdan Din, Ahlak, Laiklik ve Politika Üzerine Diyaloglar, İstanbul, 1970.
TANSUĞ, Sabiha, “Anadolu Baş Süslemelerinde Çiçeklerin Dili”, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Cilt: V, Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yay., Ankara, 1983, s. 238-241.
UÇAR, Fatma, Konya Boncuk Oyaları, Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi El Sanatları Eğitimi Bölümü Çiçek-Örgü-Dokuma A.S.D., (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Konya, 1995.
USLU, Güldeniz, Konya Ili Ilgın Ilçesi El Örgüsü Çorapları, Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi El Sanatları Eğitimi Bölümü Çiçek-Örgü-Dokuma A.S.D., (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Konya, 1999.
YILDIRIM, Nilüfer, “Sembolik Bir Dil Hazinesi: Halk Anlatıları”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/8, Fall, 2009, Erzincan, s. 2383-2403.
YÖNDEMLİ, Fuat, Tarih Öncesinden Günümüze Yılan, Ankara, 2004.