BELİĞ TEZKİRESİ’NDE ŞAİRLERİN ÖLÜMÜNÜN İFADE EDİLİŞİ

İsmail Belîğ H. 1079-M. 1668 yılında Bursa’da doğmuştur. Asıl adı İsmail olup Bursalı İsmail Belîğ olarak tanınmıştır. Dedesi, Seyyid Mehmed Şahin Emîrzade sanıyla bilinen Mantıcı Mescidi imamı İbrahim Efendi’dir. Devrinde şair, tarihçi ve bilim adamı olarak tanınan İsmail Belîğ, 10 Nisan 1729-22 Ramazan 1142 tarihinde Bursa’da ölmüştür. Bilindiği üzere Divan edebiyatındaki biyografik eserlerde yazarlar, şairlerin hayatını anlatırken şairlerin ölümünden sıradan bir şekilde bahsetmezler. İslamî inancın verdiği saikle ölümü şiirsel bir atmosfer ve söz sanatlarıyla anlatıp, okuyucunun zihninden ölümün soğuk ve esrarlı gelen yönünü silmeye ve okuyucunun hayal dünyasında ölümle ilgili hoş bir tesir bırakmaya çalışırlar. Bu çalışmada, İsmail Beliğ’in “Nuhbbetü’l–Âsâr li-Zeyli Zübdeti’l- Eş’âr” isimli tezkiresinde şairlerin ölümünü anlatırken kullandığı ifadeler ve söyleyiş tarzı incelenmiştir. Çalışmanın giriş kısmında ölüm kavramı ve akabinde İsmail Beliğ’in hayatı ve eserleri üzerinde durulmuş, ikinci ve çalışmanın esasını teşkil eden kısımda ise Beliğ Tezkiresi’ndeki ölüm ifadeleri ve söyleyiş tarzları ele alınmıştır. Son kısımda ise söz konusu tezkirede geçen ölüm ifadelerinin tam listesi sunulmuştur. İsmail Beliğ hayatını anlattığı şairlerin ölümünü ifade ederken; muhayyilesinin genişliğini, kelime hazinesinin zenginliğini gözler önüne sermiştir. Ayrıca, insanlar tarafından soğuk bir şekilde algılanan ölümün, yukarıdaki ifadelerle hoş bir nağmeye dönüştüğü ve yazarın ölümü şiir tadında, çeşitli söz sanatlarıyla anlattığı da müşahede edilmektedir. Vefatı anlatan ifadelerden ölümün soğukluğu hissedilmemektedir.

EXPRESSIONS OF THE POETS’ DEATHS IN COLLECTION OF BIOGRAPHIES (BELIG TEZKIRAH)

Ismail Belig was born in Bursa in 1668. His real name was Ismail and was known as Bursali Ismail Belig. His grandfather, İbrahim Efendi who is known as Seyyid Mehmed Şahin, is the imam (Muslim preacher) of Mantıcı Mosque. Ismail Belig, who was renowned as a poet, historian and scientist in his age, died in Bursa on April 10, 1729-22, Ramadan 1142. As it is known, in biographical works in Divan literature, writers do not express the death of poets ordinarily while addressing the lives of poets. They mention the death in a poetic atmosphere with verbal arts and they would like to clear away the cold and mysterious aspect of death and make a positive impression on the readers’ minds. In this study, the expressions and style used by Ismail Belig while describing the deaths of the poets in the collection of biographies entitled “Nuhbbetü’l–Âsâr li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr” were investigated. In the introduction part, the concept of death and subsequently Ismail Belig’s biography and his works are introduced. In the second and the central part, the expressions of death in Belig tezkirah are handled. In the last part of the study, a complete list of the expressions of death in the work is presented. Ismail Belig lays bare his extensive vocabulary and imagination. Furthermore, it is concluded that the death which perceived as cold by people, is transformed into a pleasant tune by the above expressions and the author describes death in poetry with a variety of verbal arts. It coldness of death is not felt from the expressions mention the death.

PDF

___

Abdulkadiroğlu, Abdulkerim, (1999). İsmail Beliğ, Nuhbetü’l-Âsâr li-Zeyli Zübteti’l Eş’âr, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları
Alpsoy, Said, (2012). Açıklamalı Kur’an-ı Kerim Meali, İstanbul: Dosteli Derneği Yay.
Aydın, Abdullah, (2013). “Asude Bahar Ülkesine Yolculuk Olan Ölümün Şair Biyografilerinde İfade Edilmesi”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/8, Summer, p. 161-188.
Aydın, Abdullah, (2017). “Şair Tezkirelerine Göre Osmanlı’nın Unvanlı Şehirleri”, HİKMET- Akademik Edebiyat Dergisi (Journal of Academic Literature), S. 8, Y. 3, Güz, s. 35-56.
Beyatlı, Yahya Kemal, (2014). Kendi Gök Kubbemiz, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yay.
Biltekin, Halit, (2003). Şeyhî Divanı İnceleme-Metin-Dizin, Ankara: Basılmamış Doktora Tezi.
Canım, Rıdvan (2000). Latifî, Tezkiretü’ş-Şuarâ ve Tabsıratu’n-Nuzemâ, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
Didin, Hâce Ahmet (2007). İngilizce ve Türkçe Kur’an-ı Kerim Meali, Ankara: Rayiha Yayıncılık.
Dilçin, Cem, (1983). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
Durmuş, Mustafa, (2012). “Ölümü Güzelleştiren Eda: Türkçe Şair Tezkireleri İle Şairnâmelerde Ölüme Bakış ve Ölümün İfade Biçimleri Üzerine”, Milli Folklor, Y. 24, S. 94, s. 105-122.
Gölpınarlı, Abdulbaki, (2005). Fuzûlî Dîvânı, İstanbul: İnkılap Yay.
Erdem, Sadık, (2013). Tezkire-i Şu’arâ-i Yümnî, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
Kayabaşı, Bekir, (1997). Kâfzâde Fâ’izî’nin Zübdetü’l-Eş’âr’ı, Malatya: Basılmamış Doktora Tezi.
Kaplan, Mahmut, (2012). “Güldeste-i Riyâz-ı İrfân’da Vefatlara Düşülen Notlar”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/1, Winter, p. 57-80.
Kısakürek, Necip Fazıl, (1998). Çile, İstanbul: Büyük Doğu Yay.
Kılıç Filiz, Aksoyak İ. Hakkı, Eyduran Aysun, Durmuş Mustafa, (2009). Şair Tezkireleri, Ankara: Grafiker Yay.
Kılıç, Filiz, (1998). XVII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler, Ankara: Akçağ Yay.
Mengi, Mine, (2014). Mesîhî Dîvânı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
Onay, Ahmet Talat, (2004). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, İstanbul: MEB Yay.
Öztürk, Murat, (2012). “Mâtemin Keyfini Çıkarmak: Klasik Türk Şiirinde Ölümlere Duyulan Sevinçler”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/1, Winter, p. 1803-1824.
Pala, İskender, (2011). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yay.
Parlatır, İsmail, (2001). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
Savran, Ömer, (2009). Klâsik Şiirimizde Ölüm Teması ve Ölümle İlgili Bazı Âdetler, Sosyal Bilimler Arastırmaları Dergisi. 2, (2009): 170-188
Sevinç, Fırat, (2014). “Beyanî Tezkiresi’nde Şairlerin Edebî Şahsiyetleri İle İlgili İfadeler”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/3, Winter, p. 1257-1276.
Solmaz, Süleyman, (2012). On altıncı Yüzyıl Tezkirelerinde Şairin Dünyası, Ankara: Akçağ Yay.
Solmaz, Süleyman, (2012b). “Hasan Çelebi Tezkiresi’nde Mekân Tasvir ve Tavsifleri”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/1, Winter, p. 1891-1904.
Tarancı, Cahit Sıtkı, (2005). Otuz Beş Yaş (Bütün Şiirleri), İstanbul: Can Yay.
Tarlan, Ali Nihat, (1992). Necatî Beg Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.
Tolasa, Harun, (2002). Sehî, Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Ankara: Akçağ Yay.
Yağmur, Selim, (2012). Yunus Emre Dîvânı, İstanbul: Dergâh Yay.
Yazar, İlyas, (2013). “Şair Tezkirelerinde Ölüm Bağlamında Dil ve Üslup Üzerine Bir İnceleme”, Celal Bayar Üni. Sosyal Bilimler Dergisi C. 11, S.1, Nisan, s. 457-466.
Yeniterzi, Emine, (1999). “Divan Şiirinde Ölüme Dair Bazı Hususlar”, SÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.