CANAN ASLAN, BİLGE NUR DOĞAN GÜLDENOĞLU, İlke ALTUNTAŞ

TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDAKİ SÖZ SANATLARIYLA İLGİLİ SORULAR VE ETKİNLİKLER ÜZERİNE BİR İNCELEME

Çocukların yazınsal nitelikli metinleri daha iyi anlayabilmeleri, duygu ve düşüncelerini daha etkili ve güzel anlatabilmeleri için Türkçe derslerinde anlama ve anlatma çalışmaları içinde çocuklara dilin önemli olanaklarından olan söz sanatlarının da etkili ve işlevsel biçimde öğretilmesi, öğrencinin yaş ve gelişim özellikleriyle koşut biçimde özellikle bu sanatların metne kattığı anlamları sezdirici çalışmaların yaptırılması gerekmektedir. Bu bağlamda derste en çok kullanılan ve doğası gereği içinde daha çok yazınsal metnin bulunduğu Türkçe ders kitaplarındaki söz sanatlarıyla ilgili sorular ve etkinlikler de nitelikli ve öğretimin amacına uygun hazırlanmalıdır. Bu araştırmanın genel amacı, ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki söz sanatlarıyla ilgili soruların ve etkinliklerin sıklığını, sınıf düzeyi yükseldikçe nicelik ve nitelik açısından aşamalı bir gelişme gösterip göstermediğini, amaca uygun ve işlevsel hazırlanıp hazırlanmadığını belirlemek ve bu sanatların kitaplardaki metinlerin anlaşılmasındaki yeterliğini tartışmaktır. Çalışmanın veri kaynağını, 2017-2018 eğitim-öğretim yılında MEB tarafından yayımlanan ortaokul 5.-8. sınıf Türkçe ders kitapları oluşturmaktadır. Veriler doküman incelemesi yöntemiyle toplanmış, içerik çözümlemesi tekniğiyle çözümlenmiştir. Çalışmada çözümleme ünitesi olarak “söz sanatları” konusu alınmıştır. Çözümlemeye ve sayıma, yalnızca kitaplarda yer alan sorular ve etkinlikler alındığından bağlam birimi olarak “soru” ve “etkinlik” seçilmiştir. Çalışmanın güvenirliği % 94 çıkmış; bu değerin alan uzmanlarınca kabul edilen %70’in üzerinde olması nedeniyle kitapların güvenilir bir biçimde çözümlendiği sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmanın sonucunda kitaplarda Türkçe Öğretim Programındaki kazanımlarla koşut olarak benzetme, kişileştirme, abartma, mecaz, konuşturma ve karşıtlık sanatlarına yönelik soru ve etkinliklerin olduğu görülmüştür. Ancak metinlerde programda olmayan ve kitaplarda soru ve etkinlikler yoluyla üzerinde bir çalışmanın yapılmamasına karşın farklı sanatların olduğu da görülmüştür. Soru ve etkinliklerin sıklıklarının sınıf düzeyine göre toplamlarına bakıldığında, kitaplarda aşamalı bir gelişmenin olduğu ancak kitaplardaki soru ve etkinlikler her bir söz sanatı açısından ayrı ayrı değerlendirildiğinde, sayısal açıdan aşamalı bir gelişmenin olmadığı görülmüştür. Ayrıca soruların ve etkinliklerin önemli bir bölümünün öğretimin amacına uygun hazırlanmadığı, daha çok verilen metin içinden söz sanatlarını tanıyıp buldurmaya yönelik çalışmaların yapıldığı görülmüştür. Bu sanatların metne ne kattığını duyumsatmaya, metin açısından anlamını ve önemini fark ettirmeye, estetik dili sezdirmeye dönük az sayıda soru ve etkinlik olduğu görülmüştür. Bu çalışmanın sonuçlarına uygun olarak Türkçe ders kitaplarında öğretimin amacına uygun olarak bu nitelikteki soruların daha çok sayıda olması önerilebilir. Ayrıca çocukların iletilerini anlayabilmeleri ve metinlerle etkileşime geçebilmeleri açısından metinlerde geçen ancak programda yer bulmayan ve kitaplarda üzerinde herhangi bir çalışma yapılmayan öteki söz sanatlarının anlaşılmasına dönük çalışmaların da yapılması gerektiği bu çalışma kapsamında getirilen bir diğer öneridir.

A REVIEW ON QUESTIONS AND ACTIVITIES RELATED TO RHETORIC IN TURKISH TEXTBOOKS

In order to better understand literary texts, express their feelings and thoughts more effectively and beautifully, and comprehend the important vocabulary are important opportunities for children in Turkish lessons. Also, teaching the meaning of these arts, especially in parallel with the age and developmental characteristics, studies should be carried out. In this context, the questions and activities related to the arts in Turkish textbooks, which are the most widely used and more textual texts in nature, should also be qualified and prepared for the purpose of teaching. The general purpose of this study is to determine whether the frequency of questions and activities related to the arts in secondary school Turkish textbooks is progressively improved in terms of quantity and quality as the grade level increases, whether they are prepared for purpose and function and to discuss their competence in understanding the texts in books. The investigated Turkish textbook, in this study, was published by Ministry of National Education in 2017-2018 academic year. Data were collected through document analysis method and analyzed by content analysis technique. In the study, “speech arts” was taken as the analysis unit. As questions and activities are taken only in the books, the question and the activity as the context unit has been selected. The value of inter-rater reliability was 94% among coders. This concluded that the books were reliably coded since the agreement amounth was over 70%. The findings of the study showed that there are questions and activities related to the art of simile, personification, exaggeration, metaphor, speech and contrast in the books in Turkish Curriculum. However, despite the fact that there was no study on questions and activities in the text which were not included in the program, there were different arts. Looking at the totals of the frequency of the questions and activities according to the grade level, it was seen that there was a gradual development in the books, but when the questions and activities in the books were evaluated separately for each art of speech, there was no gradual development in terms of numerical progress. In addition, it was seen that a significant part of the questions and activities were not prepared for the purpose of teaching, and studies were carried out in order to get to know the words from the given text. It was seen that there were few questions and activities aimed at sensing what these arts added to the text, to make sense of their meaning and importance in terms of text, and to make the aesthetic language sense. In accordance with the results of this study, it can be suggested that there should be more questions in Turkish textbooks for the purpose of teaching. In addition, conducting research to understand the messages of the children and making them being able to interact with texts can be suggested.

PDF

___

Akkuş, R. (2011). Türkçe Dersinde Simgesel Dil Öğretiminin İlköğretim Öğrencilerinin Benzetme, Kişileştirme ve Deyim Kullanımına Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi.
Aksan, D. (2013). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Aslan, C. (2006). Yazınsal Nitelikli Çocuk Kitaplarının Çocuğun Okuduğunu Anlama ve Yazılı Anlatım Becerilerine Etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Aslan, C. ve Polat, D. (2008). Content Analysis on Primary Education Turkish Course Books from the point of Acquiring Critical Thinking Skills. Issues on Education and Research (Edited by G. T. Papanikos). (I)1,147-160.
Aslan, C. ve Güneyli, A. (2009). Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmen Adaylarının Öğretim Ortamlarında Karşılaştıkları Sorunlara Yönelik Görüşleri. I. Uluslararası Türkçe Eğitimi ve Öğretimi Sempozyumu Bildirileri Kitabı (Editör: A. İnce ve V. Sultanzede). Doğu Akdeniz Üniversitesi Yayınları, 85-108.
Aslan, C. (2011). A Study of the Questions Asked by Mother Tongue Teachers in Examinations in Terms of Developing High Level Thinking Skills (Anadili Öğretmenlerinin Sınavlarda Sordukları Soruların Üst Düzey Düşünme Becerilerini Geliştirmesi Bakımından İncelenmesi). (Eds.: G. Leyla Uzun and Ü. Bozkurt) Theoretical and Applied Researches on Turkish Language Teaching (Türkçenin Eğitimi – Öğretiminde Kuramsal ve Uygulamalı Araştırmalar), p. 431-444, Essen: Die Blaue Eule.
Aslan, C. ve Doğu, Y. (2015). Öğrencilerin Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarındaki Metinlere İlişkin Görüşleri. Akademik Araştırmalar Dergisi, (17)67, 1-30.
Bilgin, M. (2006). Anlamdan Anlatıma Türkçemiz. Ankara: Anı Yayıncılık.
Coşar, S. (2005). Ortaöğretim Birinci Sınıfta Türk Dili ve Edebiyatı Dersinde Edebi Sanatlar ve Öğretimi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çalışkan, N. (2013). Kavramsal Anahtar Modeli ile Metafor ve Deyim Öğretimi. BİLİG (64), 95-122.
Çınar, B. ve Karahan, L. (2009). Reklam Dilinde Kullanılan Edebî Sanatlar. Turkish Studies. (4)8, 891- 916.
Çotuksöken, Y. (2012). Türkçe Dil ve Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Papatya Yayınları.
Dalyan, Ş. (2010). Reklam Sloganlarında Söz Sanatları Çevirisi ve Çevirmen Yaklaşımları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Dilçin, C. (2005). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Girmen, P. (2007). İlköğretim Öğrencilerinin Konuşma ve Yazma Sürecinde Metaforlardan Yararlanma Durumları. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
Gönel, H. (2011). Nükte ve Nüktenin Aracı Olan Edebî Sanatlar. Turkish Studies. (6)4, 163-182.
Güzel, G. ve Sarar Kuzu, T. (2016). An Analysis of Vocabulary Teaching In Turkish Courses In Terms of Creative Language Acquisition. TOJET: The Turkish Online Journal of Educational Technology, Special Issue for IETC, ITEC, IDEC, ITICAM 2016, 66-73.
Kaplan, R. (2012). İlköğretim 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarında Yer Alan Şiirlerdeki Anlam Olaylarının İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
Kaplan, K. (2010). İlköğretim 6, 7, 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Edebî Sanatların Metni Anlama ve Anlatmadaki Yeri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Külekçi, N. (1995). Açıklamalar ve Örneklerle Edebi Sanatlar. Ankara: Akçağ Yayını.
Onan, B. (2013). Dil Eğitiminin Temel Kavramları. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Sağlam, M. Y. (2001). Atasözleri ve Deyimlerde İmgelem. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (18)1, 45-51.
Saraç, M. A. Y. (2007). Klasik Edebiyat Bilgisi Belâgat. İstanbul: 3F Yayını.
Taşdemir, E. (2016). 5.-8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarında Yakın ve Uzak Bağdaştırmalar ve Türkçe Öğretmeni Adaylarının Bağdaştırma Algıları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Tavşancıl, E. ve Aslan, E. (2001). Sözel, Yazılı ve Diğer Materyaller için İçerik Analizi ve Uygulama Örnekleri. Epsilon Yayınevi, İstanbul.
Ustaoğlu, F. G. (2015). Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarında Metafor. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi,
Yaman, B. (2013). 6., 7. ve 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarında Mecazlı Söyleyişler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
Yangil, M.K. ve Kerimoğlu, C. (2014). Bilmecelerin Eğitimdeki Yeri ve Önemi. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi. (4)2, 341-354.
Ağın Haykır, H., Kaplan, H., Kıryar, A. Tarakcı, R. ve Üstün, E. (2017) 5. Sınıf Türkçe Ders Kitabı. Ankara: MEB Yayını.
Sümer, F. K., Muştu, G. ve Şengül, S. (2017) 6. Sınıf Türkçe Ders Kitabı. Ankara: MEB Yayını.
Sümer, F. K., Muştu, G. ve Şengül, S. (2017) 6. Sınıf Öğrenci Çalışma Kitabı. Ankara: MEB Yayını.
Yıldırım, R. (2017) 7. Sınıf Türkçe Ders Kitabı. Ankara: Ez-De Yayıncılık.
Yıldırım, R. (2017) 7. Sınıf Öğrenci Çalışma Kitabı. Ankara: Ez-De Yayıncılık.
Arhan, S., Başar, S. ve Demirel, T. (2017) 8. Sınıf Türkçe Ders Kitabı. Ankara: MEB Yayını.
Arhan, S., Başar, S. ve Demirel, T. (2017) 8. Sınıf Öğrenci Çalışma Kitabı. Ankara: MEB Yayını.