KURBANÎ HİKÂYESİNİN TÜRKİYE’DEKİ YAZILI METİNLERİ ÜZERİNE BİR MUKAYESE

Halk hikâyeleri sözlü kültür ortamında yaratılmış olmakla birlikte yazının yaygınlaşması ve baskı tekniklerinin gelişmesiyle zaman içinde yazılı ortama aktarılmıştır. Kurbanî hikâyesi böylesi bir süreçle günümüze ulaşmış halk hikâyelerinden biridir. Hikâye, XVI yüzyıl Azerbaycan sahasında yaşamış Âşık Kurbanî’ye aittir. Her ne kadar Azerbaycan sahasında ortaya çıksa da Kurbanî hikâyesi Türkiye’de de bilinen hikâyelerdendir. Hikâyenin Türkiye’de hem sözlü ortamdan derlenmiş hem de yazıya geçirilmiş örnekleri mevcuttur. Sözlü ve yazılı metinlerin varlığı Kurbanî’yi Azerbaycan ile Türkiye sahasının ortak âşığı olarak kabul etmemize imkân tanımaktadır. Türkiye’de sözlü ortamlarda anlatılan Kurbanî hikâyesinin varyantları Doğu Anadolu bölgesinden derlenmiştir. Çalışmada bu metinler hakkında bilgi verilmekle birlikte daha çok hikâyenin yazılı örnekleri üzerinde durulmuştur. Sözlü aktarımın zayıflamasıyla dinlemenin yerini okumanın almaya başladığı bir süreçte halk hikâyeleri önce el yazması, baskı tekniklerinin gelişmesiyle taş basması, nihayetinde de matbu kitaplar olarak kültür tarihindeki yerini almıştır. Bu bağlamda Türkiye sahasında tespit edilen Kurbanî hikâyesinin el yazması bir metni, taş basması iki metini ile M. Zeki Korgunal tarafından yeni harflerle yayımlanan metini çalışmaya konu edilmiştir. Yazılı metinler olarak adlandırdığımız bu metinler tanıtılarak epizotları karşılaştırılmış; Kurbanî hikâyesinin birer varyantı sayılabilecek metinlerin dil ve üslup farklılaşmalarına değinilmiştir. Ayrıca konu bütünlüğü sağlamak ve Türkiye sahası yazılı metinlerle karşılaştırma yapabilme düşüncesiyle Âşık Kurbanî’nin hayatı, şiirleri ve hikâyesinin Azerbaycan sahası versiyonları kısaca ele alınmıştır.

A COMPARISON ON TEXTS OF KURBANI'S STORY IN TURKEY

Although folk tales have been created in oral culture atmosphere, they were converted into writing through the spread of literature and the development of printing techniques. The story of Kurbani is one of the folk tales that has kept through such a process. The story belongs to Âşık Kurbanî who lived in Azerbaijan in XVI century. The Kurbani story arised in Azerbaijan but this story is known in Turkey. The oral and written variants of this story is available in Turkey. The presence of theese texts, of course in Turkey and Azerbaijan makes it possible for us to accept the Kurbani as a joint minstrel. Variants of verbally told Kurbanî story was compiled from Eastern Anatolia region in Turkey. In this study, although some information is given about these texts, the written examples of the story are emphasized. With the weakening of the verbal transmission, readers have replaced instead of the audience. In this process, folk stories first became manuscripts; secondly, by the development of printing techniques it turned into lithography, and eventually turned into printed books and took its place in the history of culture. In this context, a text of Kurbanî's story, two texts of lithography and the text of M. Z. Korgunal, which was published in new letters, were studied. In the article, these texts were introduced and their episodes were compared; language and style differentiation. Also considering the totality of the subject; Kurbanî's life, poems and Azerbaijan versions of his story are briefly discussed.

PDF

___

Abbaslı, Tariyel (2016). Qurbaninin Poetik İrsi (Monoqrafya), Bakı: Orxan Neşriyyat.
Ahundov, Ehliman, T. Ferzaliyev, İ. Abbasov (1985). Azerbaycan Âşıkları ve El Şairleri-I (Haz. S. Sakaoğlu, A.B. Alptekin, E. Şimşek), İstanbul: Halk Kültürü Yayınları.
Ahundova, Sevinç (2001). Bir Azerî Destanı: Kurbanî (Giriş-Metin-Tercüne-Dizin), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Ü., Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Alptekin, Ali Berat (1996). Halk Hikayelerinin Motif Yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları.
Alptekin, Ali Berat (1999). “Azerbaycan ve Türkiye’de Tanınan Ortak Âşıklar”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 7, 33-42.
Altun, I., (2014). “Halk Hikâyelerindeki Olay ve Düşünce Aktarımlarında Digression’dan Yararlanma”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3, Winter 2014, p. 111-122, ANKARA-TURKEY
Azerbaycan Folkloru Külliyatı (2010). Dastanlar. Bakı: AMEA Folklor İnstutu Yayını, 3-107.
Birdoğan, Nejat (1973). “Saz Şairleri: Kurbanî”, Türk Folklor Araştırmaları, C.14, No: 284, 6671-6678.
Boratav, Pertev Naili (1946). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. Ankara: Milli Eğitim Yay.
Caferoğlu, Ahmet (1948). “Terekeme Ağzı İle Hudutboyu Şairlerimizden Kurbanî ve Şiirleri”, Türk Dili Ve Edebiyatı Dergisi, C. III, Sayı. 1-2, s. 87-106.
Dadaşzade, Araz (1972). Qurbani 55 Şiir. Bakı: Gençlik Neşriyatı.
Duymaz, Ali (2016), “Sözün Yazılaşması Yazının Sözleşmesi: Cönkler”, Millî Folklor, 111, 14-27.
Efendiyev, Paşa (1992). Azerbaycan Şifahi Xalk Edebiyyatı. Bakı: Maarif Neşriyyatı.
Erol, Mehmet (2018). “Kurbanî ile Perüzat Hikâyesinin Çorum Yazma Varyantı Üzerine Bir Değerlendirme”, Asia Minor Sudies, 12, 240-259.
Gültekin, Sunay (1974). Iğdır Ağızları Üzerine Bir İnceleme, Mezuniyet Tezi, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, 26-27.
Güneş, Asena Gülsüm (2013). Kurbanî Hikâyesi Üzerine Bir İnceleme, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kaya, Sami (1976). Erciş’ten Derlenmiş Hikâye ve Masallar, Mezuniyet Tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, 40-55.
Kazımov, Qezenfer (2006). Qurbani Eserleri, Bakı: Şarq-Qerb.
Korgunal, M. Zeki (1935). Âşık Kurbanî, İstanbul: Beyazıd Bozkurt Matbaası.
Köktürk, Şahin (1990). Kurbanî ve Peri Hikâyesi Üzerine Bir Araştırma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun 19 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Menzuri, Abdülkerim (1990). Âşık Kurbanî ve Peri Hanım, Tebriz: İnşarâtı Yârân.
Mümtaz, Salman (1927). El Şairleri. Bakü: Azer Neşr Matbaası.
Oğuz, M. Öcal (1993). “Azerbaycan Âşıklık Geleneği ve Dirili Kurbanı”, Milli Folklor, 20, 35–39.
Paşayev, Sednik (1989). Azerbaycan Folkloru ve Aşıq Yaradıcılığı, Bakı: ADU Neşriyyatı.
Qaraxanlı, M. İbadi (2010). Âşıq Qurbani Şerler, Tebriz: Neşr-i Axtar.
Ong, Walter J. (2014). Sözlü ve Yazılı Kültür: Sözün Teknolojileşmesi (Çev. S. P. Banon), İstanbul: Metis Yayınları.
Seferova, Zülfiyye (2011). “Azerbaycan Aşık Şiirinin Üslup Özellikleri”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi (Azerbaycan Özel Sayısı-II), 130-135.
Shamsizadehmaleki, Maliheh (2014). Urmiye Âşıklık Geleneği ve Âşık Garip Hikâyesi İncelemesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Ün., Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Taşlıova, M. Mete (2006). “Elektronik Cönk Kavramı ve Türk Halkbilimi'nin Değeri Bilinmeyen Kaynakları”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Güz, Sayı 5, 89-112.
Tehmasib, Mehemmdehüseyn, E. Axundov (2005). Azerbaycan Dastanları I., Bakı: Lider Neşriyat.
Tehmasib, Mehemmdehüseyn (2011). Seçilmiş Eserleri II Azerbaycan Xalq Dastanları Orta Esrler (Haz. K. Abdullayev), Bakı: Slavyan Üniversiteti.
Tepeköylü, İ., (2016). “Halk Edebiyatı Anlatı Türlerinin Uygulamalı Halk Bilimi Bağlamında Türk Sinemasındaki İzdüşümleri”, Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 11/4 Winter 2016, p.1001-1014, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. Hayati Akyol Armağanı), www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9420, ANKARA-TURKEY
Türkmen, Fikret vd. (2011), Âşık Lütfi Hayatı, Sanatı ve Hikâyeleri, Kars: Kars Valiliği Yayınları.
Ülkütaşır, M. Şakir (1940). “Aşık Kurbanî’nin Üç Manzumesi”, Halkbilgisi Haberleri Mecmuası, C.10, Sayı 109, s. 8-11.