EDEBİYATIMIZDA MANZUM MENÂKIBNÂME TÜRÜNÜN BİLİNEN SON ÖRNEĞİ: ÂŞIK MOLLA RAHÎM’İN “ABDÜLKÂDİR-İ GEYLÂNÎ HAZRETLERİ” ADLI ESERİ

İslâmî Türk edebiyatındaki dinî-edebî türlerin çoğu dilin hem öğreticilik fonksiyonu hem de estetik yaşantı uyandırma fonksiyonu ile kaleme alınmış eserlerden oluşur. Bu türlerden biri de edebiyat yanında din, tasavvuf, tarih ve folklor açısından da önemli olan menâkıbnâmelerdir. Mensur, manzum, mensur-manzum karışık hâlde kaleme alınmış olan bu türdeki eserler başta dinî-tasavvufî şahsiyetler olmak üzere çeşitli meslek gruplarına ait kişiler ile bunların aileleri hakkında yazılmış biyografik eserlerdir. Bu eserlerde, şahısların hayat hikâyelerine, kerâmetlerine, başlarından geçen önemli olaylara ve zaman zaman da ruhî-fizikî özelliklerine (hilye) yer verilmiştir. Edebiyatımızdaki manzum menakıbnâmelerin sayısı otuzun üzerindedir. Bu tür eserin bilinen son örneği Abdülkâdir-i Geylânî Hazretleri adlı mesnevîsiyle Âşık Molla Rahîm’e aittir. Bu çalışma, XX. yüzyılın ortalarında kaleme alınan bu menâkıbnâme üzerinde bir değerlendirme yapmak için kaleme alınmıştır. Çalışma giriş ve onu takip eden üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde menâkıbnâme türünün tanımı, gelişimi ve öneminden bahsedilmiş; birinci bölümde edebiyatımızdaki manzum menâkıbnâmeler hakkında bilgi verilmiş; ikinci bölümde Abdülkâdir-i Geylânî ile ilgili yazılmış menkıbelerden söz edilmiş; üçüncü bölümde ise Abdülkâdir-i Geylânî Hazretleri adlı eser müellifi, yazılış sebebi, dil ve üslup özellikleri, şekil ve muhteva özellikleri bakımından incelenmiştir. Çalışmayla, diğer manzum örneklerinden farklı olarak hece ölçüsüyle kaleme alınan bir menâkıbnâmeyi konuyla ilgilenen araştırmacılara ve Abdülkâdir-i Geylânî’nin hayatını ve kerâmetlerini farklı bir üslupla okumak isteyenlere tanıtmak amaçlanmıştır.

THE LAST KNOWN EXAMPLE OF VERSE MENAQIPNAME IN OUR LITERATURE: THE WORK NAMED “ABDÜLKADİR-İ GEYLANİ HAZRETLERİ” OF AŞIK MOLLA RAHİM

Most of the religious-literary genres in Islamic Turkish literature consist of the works written with both the teaching function and the function of evoking aesthetic experience of the language. One of these species is menâkıbnâmeler which is important in terms of literature, religion, mysticism, history and folklore. This type of works written prose, verse, prose-verse mixed are biographical works written about the religious-sufistic personalities, people belonging to various occupational groups and their families. These works include life stories, miracles, important events and sometimes spiritual-physical features (hilye) of the persons. The number of verse menaqıpnames in our literature is over thirty. The last known example of this work belongs to Aşık Molla Rahim with his mesnevi named Abdulkadir Geylani Hazretleri. This study has been written in order to make an evaluation on this menaqıpname written in the middle of the 20th century. The study consists of the tntroduction and the three sections following its. In the introduction, the definition, development and importance of menaqıpnames have been mentioned. In the first chapter, information about verse menaqıpnames in our literature is given. In the third chapter, the the work named “Abdülkadir Geylani Hazretleri” is examined in terms of author, reason of writing, language and style features, shape and content properties. In this study, it is aimed to introduce the menaqıpname written by syllabic meter unlike the other poem samples to the researchers interested in the subject and the people who want to read the life story and miracles of Abdülkadir-i Geylani with the different style.

PDF

___

Akkuş, M. (1991). Menâkıb-ı Sultan Süleyman [Risâle-i Pâdişâh-Nâme], Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Akpınar, Ş. (2006). “Kemâl Ahmed Dede ve Tercüme-i Menâkıb-ı Mevlânâ’sı”, Selçuk Üniversitesi SBE. Dergisi, 16, 35-43.
Aksoy, H. (2005). “Şemseddin Sivâsî, Hayatı, Şahsiyeti, Tarikatı, Eserleri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9/2, 1-46.
Albayrak, Y. (2010). “Âşık Molla Rahim (Ks)”, Zuhûr, 27, 16-17.
Asa, M. (2003). “Bir 16. Yüzyıl Portresi Beşiktaşlı Yahya Efendi”, Journal of Turkish Studies/Türklük Bilgisi Araştırmaları, 27/1, 131-160.
Âşık Molla Rahîm (1985). Âşık Molla Rahim’in Eşsiz ve Coşkun Şiirleri, Konya: Ocak Matbaası.
Aydoğdu, M. (2014). Muhyî’nin Manzum İbtidâ-Nâme Tercümesi (İnceleme-Metin), Süleyman Demirel Üniversitesi SBE. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta.
Bilgin, O. (1992). Mustafa Müdâmî/Dîvânçe Ve Menâkıb-Nâme-i Emir Sultan, İstanbul.
Değirmençay, V. (2009). “Sultan Veled”, DİA, C. 37, İstanbul: TDV Yayınları, s. 521-522.
Dörtbudak, M. V. (2004). “Manisalı Mehmed Senâyî Çelebî ve Risâle-i Menâkıb-ı Emîr Sultân (Keşif-Nâme) Adlı Eseri”, Bursa’da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü-3, Bursa: Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları, s. 205-218.
Eliaçık, M. (1997). Şemsüddîn-i Sîvâsî'nîn Menâkıb-ı İmâm-ı Azam (Manzum) Mesnevîsi (İnceleme- Metin), Erciyes Üniversitesi SBE. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
Eliaçık, M. (2001). Ahmed Remzî Dede-Bergüzâr, Ankara: Bilge Yayınları.
Ersoylu, H. (2001). Menâkıb-ı Mevlânâ, Ankara: TDK Yayınları.
Erünsal, İ. E., Ocak, A. Y. (1995). Elvan Çelebi-Menâbu’l-Kudsiyye Fî Menâsıbi’l-Ünsiyye (Baba İlyas-ı Horasânî Ve Sülâlesinin Menkabevî Tarihi), Ankara: TTK Yayınları.
Gölpınarlı, A., Sungurbey, İ. (1966). Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin, İstanbul: Eti Yayınları.
Güneş, M. (2010). Menâkıb-ı Şeyh San’ânî, İstanbul: H Yayınları.
Gürgendereli, M. (2007). Mostarlı Ziyâ’î/Şeyh-i San’ân Mesnevisi, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Güzel, N. M. (2009). Fevzi Efendinin Menakıb-ı Ahmed Ziyaeddin Eserinin Araştırılması (İnceleme- Metin), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Karabey, T., Şığva, B., Babür Y. (2015). Vâhidî/Hâce-i Cihân Ve Netîce-i Cân (İnceleme-Tenkitli Metin), Ankara: Akçağ Yayınları.
Kartal, A. (2009). “Kerâmât-ı Ahi Evran Mesnevîsi Üzerine Notlar”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2, 323-342.
Kaya, H. (2013). Menâkıb-I Dervîş Hâkî, İzmir: Tibyan Yayınları.
Kiremitçi, F. (2013). “19. Yüzyıl Klasik Şairlerimizden Muhammed Şerîfî’nin Dürr-i Manzûm Adlı Menakıpnamesi”, Turkish Studies-International Periodical for The Languages, Literature And History of Turkish or Turkic, Volume 8/4 Spring 2013, p. 969-1032, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: 10.7827/TurkishStudies.4917, ANKARA-TURKEY.
Kiremitçi, F. (2017). Hilye-i Sâdât (Nakş-Bendî Silsilesinin Manzûm Menâkıb ve Şemâli) (İnceleme- Metin-Tıpkıbasım-Dizin), İstanbul: Kesit Yayınları.
Kurtoğlu, O. (2011). “Ali Nihânî’nin Manzum Hacı Bektaş-ı Velî Velâyetnâmesi ve Velâyetnâmedeki Hacı Bektaş-ı Velî Medhiyeleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 57, 29- 56.
Kurtoğlu, O. (2015). Yozgatlı Nihânî/Velâyet-Nâme-i Hâcı Bektaş-ı Velî, Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
Merhan, A. (2004). “Ahi Evran ve Şair Gülşehrî”, Ahilik Araştırma Dergisi (AHAD), 1/1, 93-103.
Mermutlu, M. S. (2014). “Menâkıb-ı Abdü’l-Kâdir”, E-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 11, 113- 155.
Noyan, B. (1996). Hacı Bektâş-ı Velî Manzum Vilâyetnâmesi, İstanbul: Can Yayınları.
Odabaşı, S. (1998). “Didiği Sultan Menâkıbnâmesi’nin Konyalı Seyyid Mustafa Rüşdi Tarafından Yapılan Manzum Tercümesi”, Yeni İpek Yolu Dergisi, Özel Sayı, 365-403.
Pala, İ. (1998). Ansiklopedik Divan Şiir Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Yayınları.
Sarıçiçek, R. (2016). “Menâkıb-ı Kemâl Ümmî ve Bolu”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 17, 283-348.
Savran, Ö. (2009). “Sabâyî Ve Üveys-Nâmesi”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature And History of Turkish or Turkic, Volume 4/7 Fall 2009, p. 478-537, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: 10.7827/TurkishStudies.917, ANKARA-TURKEY.
Seratlı, T. G. (2006). Gümüşhaneli Ahmed Ziyâeddin Hazretlerinin Menkıbeleri ve Menakıb-ı Hüsniye, Konya: Vuslat Vakfı Yayınları.
Seyyid Sırrı Ali (1992). Tuhfe-i Rûmî/Kâdirîler Âsitânesinin Manzûm Târihçesi. M. S. Kaçalin (Yay. Haz.), İstanbul: Âsitâne Yayınları.
Şahin, H. (2002). “Koyun Baba”, DİA, C. 26, İstanbul: TDV Yayınları, s. 229-230.
Tan, B. (2014). “Manzum Bir Menkıbe: Hikâye-i Şâh Hamîd”, Turkish Studies-International Periodical for The Languages, Literature And History of Turkish or Turkic, Volume 9/3 Winter 2014, p. 1395-1426, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: 10.7827/TurkishStudies.5963, ANKARA-TURKEY.
Tatcı, M. (2008). Niyâzî-i Kadîm/Hallâc-ı Mansûr Menâkıbnâmesi, İstanbul: H Yayınları.
Tatcı, M. ve Kurnaz, C. (2000). Giritli Şeyh Mustafa’nın Şehadeti (Manzûm Bir Menâkıpnâme), Ankara: Bizim Büro Yayınları.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1986). “Menâkıbnâme”, C. 6, İstanbul: Dergâh Yayınları, s. 254- 255.
Uludağ, S., “Abdülkâdir-i Geylânî”, DİA, C. 1, TDV Yay., İstanbul 1988, s. 234-239.
Ürün, A. K. (2015). Geçmişten Günümüze Yunak, Konya: Aybil Yayınları.
Yıldız, A. (2012). Ahmed Sûzî Divânı, Sivas: Buruciye Yayınları.
Yılmaz, H. (1999). “Bilinmeyen Bir Koyunbaba Menâkıbnâmesi Üzerine”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 11, 21-52.