17. YÜZYILDA AŞİRET GELENEKLERİNİN ŞER’İ HUKUKTAKİ YERİNE DAİR DİYARBEKİR MAHKEMESİ'NDEN BİR ÖRNEK: KAN DAVALARINDA SULH AMACIYLA KIZ VERME ÂDETİ VE AŞİRETLİ TOPLUMLAR HAKKINDA BAZI DEĞERLENDİRMELER

Bu çalışma, 17. yüzyılda Amid Mahkemesi'nde ele alınan bir "katl" davasında davacı aileye diyet olarak verilen bir takım çiftlik hayvanı, kümes hayvanı ve gündelik kullanım eşyaları arasında zikredilmiş, "berdel usulü"yle gelin giden Zarife adlı kadının davası esas alınarak kaleme alınmıştır. Hasımlar arasında berdel evliliği usulüyle kurulacak akrabalığın muhtemel kan davalarını engelleyeceği düşünülmüş olmalıdır. Bunu mahkemeye sunan ise sulh aracısı kişilerdir ki bunlar hukuki terminolojide "muslihûn-i müslimûn" olarak ifade edilmiştir. Davada, suçlu yerine, ailesinden bir kadın cezalandırılmıştır ve hasım aileye gelin olarak verilmiştir. Bu hususu ise "töre" denilen "sözlü hukuk"un Şer'i hukukta yer bulmasına bağlamak mümkündür. Bundan dolayı araştırmada ele alınan kavramlardan biri töredir. Birden fazla hukukun geçerli olmasından dolayı, sistemi "çoklu hukuk" olarak kabul etmek mümkündür. Aşiret hukukunun yani törenin mahkemede çözüm olarak kabul edilmesi zorunlu olarak aşiretli toplumlar hakkında bazı değerlendirmelere sebep olmaktadır. Bu bağlamda, aşiret yapılarının kaynaklardan takibine girişilmiş, inceleme döneminde ve bu döneme yakın tarihlerde Doğu ve Batı toplumlarında dikkate değer benzerlikle üzerine bazı görüşler sunulmuştur. Çalışma, kan davalarının çözümü için bir başvuru metodu olan berdel usulünü de kapsamaktadır. Çalışmada dikkat çekilen diğer bir problematik mahkemenin verdiği kararın içeriğidir. Mahkemenin kararı, İslam Hukuku'nun ve Evrensel Hukuk’un temel prensiplerinden olan "suçun şahsiliği" ilkesiyle çelişmektedir. Bireysel bir suçun cezası suçlu yerine suçlunun yakınlarından birine ödettirilmiştir.

A SAMPLE FROM DIYARBEKIR COURT ABOUT THE PLACE OF TRIBE TRADITION IN SHARIA IN 17. CENTURY; THE TRADITION OF GIVING A GIRL IN MARRIAGE FOR THE PEACE IN THE BLOOD FEUD AND SOME OF EVALUATIONS ABOUT THE SOCIETIES WITH THE TRIBE

A set of livestocks, fowls and daily usage items which were given as a blood money to the complainant family in the case of “murder” which was considered in Amid Court in 17. century were mentioned and the case of woman whose name is Zarife and who got married with the bride exchange method was written as the base in this study. The relationship which would be established between the hostiles with the bride exchange method might have been thought to prevent the possible blood feuds. The people who presented it to the court are the peace-intermediary people so that they are stated as “muslihun-i muslimun” in the legal terminology. In the case, instead of guilty, a woman from her family was punished and given to the hostile family as a bride. It is possible to associate this manner with another manner that “the verbal law” which is named as “morals” takes place in “the sharia”. Thus, one of the concepts which is considered in the research is the morals. As more than one law is valid, it is possible to accept the system as “The multiple law”. The acceptancy of tribe law, namely morals, as a solution causes some evaluations about the socities with a tribe by necessity. In this context, the tribe structures were followed from the sources, some opinions were given on the significant similarities in the east and west societies on the recent history of the period. The study includes the bride exchange method as a application method for the solution of blood feuds. Another problematic point in the study is the content of the verdict of the court. The court’s decision contradicts with the principle of “the privity of guilty” which is one of the main principles in Islam Law and the universal law. The punishment of a personal crime was made someone of the guilty person’s relations pay instead of the criminal one.

___

  • DŞS (Diyarbekir Şeri'yye Sicili), 316-24-127, 19 Cemaziyelahir 1065.
  • DŞS, 316-24-128, 20 Zilkade 1065.
  • DAD (Diyarbekir Ahkam Defteri), 1-75-3, Evail-i Zilkade 1158.
  • Adal, Erhan, (1985), Hukukun Temel İlkeleri, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
  • Bayraktutan, Serap Haklı, (2003), Ceza Muhakemesi Hukukunda Kanunyolu Olarak Temyiz, Basılmamış Yüksek Lisans tezi, Ankara.
  • Bloch, Marc, (2014), Feodal Toplum, (Türkçesi: Melek Fırat), Islık Yayınları, İstanbul.
  • Bodur, T., (2007), Çeşitli Boyutlarıyla Kan Davası ve Namus Cinayetleri, Marmara Üniversitesi SBE, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. (14. sayfadaki bilgi, T. Karakök, a.g.m., s. 18'den alınmıştır.)
  • Bozkurt, İbrahim, (2003), Tarih Boyunca Aşiretçilik ve Şanlıurfa Aşiretleri Tarihi, İmaj Ofset, Şanlıurfa.
  • Bruinessen, Martin van, (2010), Ağa, Şeyh, Devlet, (çeviren: Banu Yalkut) İletişim Yayınları, İstanbul.
  • Centel, N.- Zafer, H., (2003), Ceza Muhakemesi Hukuku, İstanbul. (Bayraktutan, 2003; 25'ten naklen kullanılmıştır.)
  • Çetintürk, Salahaddin, (1943), Osmanlı İmparatorluğunda Yürük Sınıfı ve Hukuki Statüleri, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi II, no. 1; ss. 107-116.
  • Diamond, Jared, (2010), Çelik Mikrop Tüfek, (Çeviri: Ülker İnce), TÜBİTAK, Ankara.
  • Demir, Ömer - Acar, Mustafa, (2005), Sosyal Bilimler Sözlüğü, Adres Yayınları, Ankara. (Karakök, 2011; 20'den naklen kullanılmıştır.)
  • Ekinci, Mehmet Rezan, (2017), Osmanlı Devleti Döneminde Milli Aşireti XVIII. -XIX. YY., Fırat Üniversitesi SBE, Basılmamış doktora tezi, Elazığ.
  • Esirgen, Seda Örsten, (Bahar 2011), Osmanlı Devleti'nde Medeni Kanun Tartışmaları: Mecelle mi, Fransız Medeni Kanunu mu?, OTAM, C. 29.
  • Gemi, Ahmet, (2011), Berdel: Kürt Kadınının Kaderle İmtihanı, Uluslararası Kürt Kadın Kongresi Kitabı, Editör: Vahit Tane-Kemal Varol, Hakkari Üniversitesi Yayıncılık, Hakkari.
  • Gökalp, Ziya, (2007), Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler, (Sadeleştiren: Yalçın Toker), Toker Yayınları, İstanbul.
  • Gündüz, Tufan, (2010), Anadolu'da Türkmen Aşiretleri, "Bozulus Türkmenleri 1540-1640", Yeditepe Yayınları, İstanbul.
  • Güvenç, Bozkurt, (1992), Kültür ve İnsan, İstanbul. (Karakök, 2011; 18'den naklen kullanılmıştır.)
  • Halaçoğlu, Yusuf, (2007), Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, TTK, Ankara.
  • Halaçoğlu, Yusuf, (2006), Aşiret, DİA, C. 4, İstanbul.
  • Hamidullah, Muhammed, (Temmuz-Aralık 2008), İslam Hukuku'nda Örf ve Âdet" (Tercüme: Zahit Aksu), Hikmet Yurdu, Yıl:1 sayı:2, ss.. 153-177.
  • Harari, Yuval Noah,(2015), Hayvanlardan Tanrılara; Sapiens, İnsan Türünün Kısa Bir Tarihi, (Türkçesi: Ertuğrul Genç), Kolektif Kitap, İstanbul.
  • İbn Haldun, (2009), Mukaddime I-II, Hazırlayan: Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları, İstanbul.
  • İlhan, Mehdi, (2000), Amid (Diyarbakır), TTK, Ankara.
  • İnalcık, Halil, (2004), Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C. 1, 1300-1600, Eren Yayıncılık, Ankara.
  • Karakök, Tunay, (2011), Töre Unsuru Olarak Kadın/Kürt Kadını, Uluslararası Kürt Kadın Kongresi Kitabı, Editör: Vahit Tane-Kemal Varol, Hakkari Üniversitesi Yayıncılık, Hakkari.
  • Özoğuz, Kayıhan, (1975), Nüfus Hacmi ve Artışı Üzerine Çağlar Boyu Süregelen Tartışmalara Toplu Bir Bakış, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt 32, Sayı 1-4.
  • Oktay, Berrin Yılmaz, (2003), Geleneklerin Ardındaki Ölümler: Töre Cinayetleri, Kadın Araştırmaları Dergisi, sayı: 8. (Karakök, 2011; 20'den naklen kullanılmıştır.)
  • Şerefhan Bitlisi (2013), Şerefname, I-II, (Farsça’dan Çeviren: Abdullah Yeğin), Nubihar Yayınları, İstanbul.
  • Tezcan, Mahmut, (1999), Ülkemizde Töre ya da Namus Cinayetleri, Töre Cinayetleri, Ankara, T.C. Başbakanlık Kadın Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü. (Karakök, 2011;18'den naklen kullanılmıştır.)
  • Timur, Taner, (1979), Kuruluş ve Yükseliş Döneminde Osmanlı Toplumsal Düzeni, Turhan Kitabevi, Ankara.
  • Üner, Mehmet Emin, (2012), Aşirette Sosyal Yapı, Ömerli-Ömeran ve Çevresi Sempozyumu Bildirileri Kitabı, (ed: Ercan Gümüş-Veysel Gürhan), Kent Yayınları, İstanbul, s.102- 113.
  • Vargün, B., Ortadoğu Teknik Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi ve Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Öğrencileri Arasında Bir Kültür Değeri Olarak Bekâret Kavramının Sosyal Antropolojik Açıdan İncelenmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2002 (Karakök, 2011; 17'den naklen kullanılmıştır).
  • Yücel, Müslüm, (2006), Berdel, Kesit Yayınları, İstanbul. (Gemi, 2011;14'ten naklen kullanılmıştır.)