ARKETİPSEL ELEŞTİRİ BAĞLAMINDA TURGAY NAR’IN GİZLER ÇARŞISI OYUNU ÜZERİNE BİR İNCELEME

Carl Gustav Jung'un geliştirdiği Arketipsel Eleştiri Kuramı, imge ve resimlerden yola çıkarak karakterlerin psikolojik tahlillerini yapan bir kuramdır. Bu kuram, araştırmacılara ele alınan karakterleri, insan psikolojisinin derinliğinde yer alan "ortak bilinçaltı"nın beslediği ve birçok kültürde ortak algı yaratan mitolojik figürlerle karşılaştırma imkânı da verir. Jung, güçlü arketiplerin farklı kültürlerde farklı formlarla göründüğüne inanır. Bu arketipler, ancak güçlü bir deneyim ve tetiklenmeyle bulunduğu kültürden sıyrılarak ortaya çıkar. Eserlerini mitolojik unsurlar, masal kahramanları, grotesk unsurlarla besleyen Turgay Nar'ın Gizler Çarşısı adlı tiyatro metni, bu kuram bağlamında incelenmeyi hak eden bir metindir. Güçlü kurgusu ve psikolojik tahlil imkânı bakımından evrensel nitelikler taşıyan karakter yaratması esere çoğul okuma özelliği kazandırır. Yazar, bu oyun vasıtasıyla geleneksel teknikle yazılmış tiyatro tekniğinden farklı olarak sanat eseri vasıtasıyla, İktidar - Halk çatışmalarına yönelerek bir tepki tiyatrosu örneği de sergiler. Oyunda ele aldığı arketipler, toplumun duygusal hafızasına kazınan karakterler olup okuyucuya / seyirciye karşılaştırma ve geçmişi düşleme imkânı verir. Zor okunan ve sahnelenen bu metin, tiyatronun basit bir eğlence olmaktan çok insanı düşündüren ve toplumsal sorunlara da değinen yönüne işaret eder. Bu metinde Gizler Çarşısı oyununun ana karakterleri, Jung'un geliştirdiği Arketipsel Eleştiri Kuramı bağlamında incelenmeye çalışılmıştır

AN INVESTIGATION ON TURGAY NAR'S PLAY TITLED GIZLER ÇARŞISI WITHIN THE SCOPE OF ARCHETYPAL CRITICISM

Archetypal Criticism Theory developed by Carl Gustav Jung analyzes psychology of characters taking stand from images and pictures. This theory enables researchers to compare the characters with mythological figures, which lead to common sense in many cultures since they are fed by "common subconscious" in depth of human psychology. Jung believes that powerful archetypes have different forms in different cultures. These archetypes show up by distancing themselves from the given cultures through a powerful experience and triggering. The theatre text, Gizler Çarşısı of Turgay Nar, who feeds his works with mythological elements, fairy tale heroes, grotesque factors, deserves to be analyzed within the scope of this theory. Sound fiction and characters bearing universal features in terms of psychological analysis bring multi-reading feature to this work. The author presents an example of reaction theatre by heading towards Power-People conflicts through the work of art, which differs from traditional theatre technique. The archetypes in this play are the characters scraped the emotional memory of society and enable reader/audience to compare and imagine the past. Being hard to read and perform, this text presents theatre as an art, which makes people think more, and touches upon social problems rather than being a simple entertainment. This paper aims to analyze the main characters of the play titled Gizler Çarşısı within the scope of Archetypal Criticism Theory developed by Jung

PDF

___

Aycıl, Nil Ünlü, (2002) Tiyatroda Grotesk Anlatım ve Türk Oyun Yazarlığına Katkıları, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sahne Sanatları Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
Aycıl, Nil Ünlü, (2006), “Turgay Nar’ın Yapıtlarında Grotesk Beden/Dil Akışkanlığı”, Turgay Nar, Can Ateşinde Kanatlar(Mevlana), Mitos Boyut Yayınları, İstanbul.
Baudrillard, Jean, (2012), Kusursuz Cinayet, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
Bilen, Osman, (2007), Çağdaş Yorumbilim Kuramları, Şûle Yayınları, İstanbul.
Campbell, Joseph, (2010), Kahramanın Sonsuz Yolculuğu (Çev. Sabri Gürses), Kabalcı Yay. İstanbul.
Çalışlar, Aziz, (1993), Tiyatronun ABC’si, Say Yayınları, ABC Dizisi, Simavi Yayınları, İstanbul.
Emre, İsmet, (2009). “Yeni Türk Edebiyatının Psikolojik Kaynakları”, Turkish Studies, Winter 2009, Volume:4/1-I, s.319-355).
Ergün, Nurtaç, (2011), “Ölü Bir Deniz Romanına Psikanalitik Bir Yaklaşım”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (HÜTAD), 2011/1, S.14, s. 125
Ersoy, Elif, (2011), “Jung’un Arketip Kavramı”, Düşünüyorum (Anadolu Aydınlanma Vakfı Sosyal ve Kültürel Bülteni, Sayı: 17.
Ezici, Türel, (2009), “Gizler Çarşısı”, Sahne (Sahne Sanatları Dergisi), Kasım – Aralık 2009, Yıl: 5, Sayı: 35. Fordham, Frieda, (2008), Jung Psikolojisinin Ana Hatları, Say Yayınları, 7.Baskı, İstanbul.
Göksel, Nil, (2006), “Unutma, Parodi ve İroni”, Cogito, S:47/48, Yaz/Güz, s. 363.
Güner, Sibel Özlem, ‘Turgay Nar’la Oyun Yazarlığı ve Şairliği Üzerine Söyleşi’, Tiyatro Gazetesi, S. 27, Haziran 2013, s. 7
Horney, Karen, (1998), Kadının Ruhsal Yapısı, (Çeviren: Nilgün Şarman), Payel Yayınevi, İstanbul.
İçli, Ahmet, “ Ruh’un Kendine Yolculuğu: Arketipsel Sembolizm Bağlaminda Sihhat ü Maraz Üzerinde Bir İnceleme” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013, ANKARA-TURKEY p. 1017
Jameson, Fredric, (2008), Modernizm İdeolojisi, Metis Yayınları, İstanbul, 2008.
Jung, Carl Gustav, (2005), Dört Arketip, Metis Yayınları, İstanbul, , s. 22
Karacabey Çelik, Süreyya, (2007), “Beckett ve Estetik Şok”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, S.23, ISSN: 1300-1523.
Karagözlü, Volkan, (2012),“Arketipsel Sembolizm Bağlamında Mihr ü Vefâ Mesnevisinin İncelenmesi”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume, 7/1 , Turkey.
Keskin, Yıldırım, (2008), Tiyatronun İlkeleri, Doruk Yayınları, İstanbul.
Kocabay, Kalkan, Hasibe, (2004), “Tiyatro ve Gerçeklik İlişkisinde Belgesel Tiyatro”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi, Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi, 87-110, Sayı 5, İstanbul.
Nar, Turgay, (2010), Gizler Çarşısı, Mitos-Boyut Yayınları, İstanbul, s. 31.
Nar, Turgay, (2010),“Gizler Çarşısı Üzerine Küçük Tractatus”, Gizler Çarşısı, Mitos Boyut Yayınları, İstanbul
Pearson, Carol S., (2003), İçimizdeki Kahraman, Akaşa Yayınları, İstanbul, 2003, s. 45
Poole, Adrian, Trajedi, Dost Kültür Kitaplığı Yayınları, Ankara, 2013, s. 150-151
Seyidoğlu, Bilge, (1998), “Kültürel Bir Sembol: Yılan”, Folkloristik (Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı), Ankara.
Şener, Sevda, (2012), Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi, Dost Yayınları, Ankara, 2012, s. 167.
Tyson, Lois, (2014), “Psikanalitik Eleştiri” Çev. Uğur Turan, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi (Journal of History and Art Research), (ISSN: 2147-0626), Vol.3, No:3, Semptember,
Uğurlu, Seyit Battal, (2007) “Çağdaş Türk Edebiyatında Şahmeran İmgesi: Arketipsel Bir Yaklaşım”, 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), 10-15 Eylül 2007, Ankara, Bildiriler: Edebiyat Bilimi Sorunları ve Çözümleri, Cilt: 4, Ankara Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı, 1694).
Ulutaş, Nurullah, (2016), “Political Criticism in Turgay Nar’s Play Titled Gizler Çarşısı (Market of Secrets), İnternational Journal of Humanities and Management Sciences (IJHMS), Volume: 4, Issue:3, ISSN: 2320-4044 (Online), p.306-310.
Yılmaz, Osman, (2010), “Sanatın Arketipi Olarak Anne İmgesi”, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Aralık 2010, Cilt: 34, Sayı: 2