TEMÂŞÂ KAVRAMI VE FUZÛLÎ’DE GÜZELLİĞİN TEMÂŞÂ BOYUTU

Düşünme kısaca, bir sonuca, bir karara varmak amacıyla bilgileri toplamak, incelemek, karşılaştırmak ve aradaki ilgilerden yararlanarak yeni sonuçlar çıkarmak, bunların faydalılarını zararlılarından ayırmaktır. Düşünme, insana özgü bir eylem olmakla beraber düşünme tarzı insandan insana ve toplumdan topluma farklılık arz eder. Her insanın bir düşünme, fikir edinme tarzı olduğu gibi her toplumun da kendine has, bir düşünce tarzı vardır ve buna ulusal tefekkür tarzı denilir. Bu bağlamda Doğu insanının kendisine has düşünme tarzına, görme biçimine "temâşâ" adı verilir. Sözlüklerde düşünmek, bir şeyi seyretme anlamına gelen "temâşâ"yla maddenin gerçekliğinden sıyrılarak onun ardında yatan gerçekliğe ulaşma amaçlanır. Doğu'nun bu tarz bir düşünceye sahip olmasının temelinde Batı düşüncesinin temel özelliği olan maddeyi kutsama fikrine sahip olmaması yatar. Doğu insanı, varlığın hakîkatine ulaşmak istediğinde eşya ve maddedeki her türlü hususiyeti öze ulaşabilmek, manevi olana yükselmek için bir araç olarak kullanır. Maddenin bu şekilde araçsallaşması, arifane bakış açısının bir sonucudur. İslâm düşüncesinde eşyanın gerçekliği söz konusu olmadığından gerçekliği olmayan bir şeye saplanıp kalmak doğru olmadığı gibi her varlık, onu var eden yaratıcısından izler taşıdığından varlık ancak yaratıcısını haykıran bir işaret olabilir. Maddeyi temâşâ eden arif, bir vecd hâliyle bu işaretleri takip ederek maddeden sıyrılır ve onun gerçekliği ardında gizli olan hakîkate ulaşmayı hedefler. Fuzûlî'nin eserlerinde çok yoğun bir şekilde işlenen konuların başında gelen güzellik, varlıkta bulunan ve elde edilmek istenen varlıktaki salt ölçü, düzen ve mükemmellik değildir. Aksine güzellik varlığın üstünde yer alan ve ilahî gerçekliğin bir parçasıdır. Bu anlamda varlıkta ışıyan güzellik, aşkın olanın varlıktaki tezahürüdür ve şiirde keşfedilmeyi bekleyen bir temâşâ unsurudur. Şâirin amacı da bu güzelliği temellük etme, onu yüceltme olmayıp mutlak güzelliğin eşyada ışıyan tecellîlerinden hareketle onun künhüne varmaktır. Bu anlamda şâirin ele aldığı tüm güzellikler, bir temâşâ boyutuna sahip olup Allâh'ın güzelliğine ve mükemmelliğine bizi ulaştıracak birer araçtır. Bu çalışmamızda temâşâ kavramını ele alarak Klasik şiirin en büyük şâirlerinden biri olan Fuzûlî'nin güzelliğe nasıl baktığını ve güzelliğin onun elinde nasıl bir temâşâ objesine dönüştüğünü incelemeye çalışacağız

CONSEPT OF CONTEMPLATION AND BEAUTY DIMENSION OF CONTEMPLATION IN FUZÛLÎ

Thinking is shortly gathering, analysing, comparing data to reach a decision and making new deductions via making use of relationships among data and distinguishing the useful one from the harmful one. Although thinking is a human-specific act, way of thinking differs from person to person and from society to society. As each human has his own way of thinking and having an idea, each society has its own thinking system. This cast of mind is the way of thinking and the way of having an idea of a society or culture about an object and it may differ from a society to society. In this regard, eastern people have their own way of thinking and way of vision and it is called 'contemplation'. By contemplation which is defined as thinking, viewing something in dictionary, reaching the underlying reality of substance via eluding the reality of the substance is aimed. The real reason that the East doesn't have that way of thinking is because they don't have the idea of blessing the substance which is the basic feature of the Western thought. When the Eastern people want to reach the essence of the entity, they elude the substance via ignoring its material dimension and all kinds of specialties in objects and substances, and aim to reach the truth lies behind its reality. In Islamic thought, it isn't proper to follow blindly an entity that lacks truth and as it bears some traits from its creator, the entity could only be a sign which cries out its creator. The beauty which is an intensely studied leading subject in classical poetry is not a perfection, order, and proportion in the desired entity or existed in the entity but is handled as something beyond the entity and a part of divine truth as well. The beauty which is shined in the entity in this sense takes part in the poem as a contemplation factor. The aim of poet is not taking this beauty in possession and exalting this beauty. The aim is reaching the insight of the beauty with reference to the fragment of the absolute beauty. All of the beauties that take part in the Fuzûlî in this sense have a contemplation dimension and each of them is a tool which will transmit us to the beauty and perfection of God. In this study we will try to analyse how Fuzûlî one of the greatest poets of Classical poetry perceives the beauty and how the beauty is converted to a contemplation object in his hands.

___

  • Ahmed Gazali (2012), Sevânih’u-l Uşşak -Âşıkların Hâlleri- (çev. Turan Koç-Mehmet Çetinkaya), 1. Baskı, Hece Yayınları, Ankara.
  • Akalın, Şükrü Haluk (2011), Türkçe Sözlük, 11. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
  • Akarsu, Bedia (1998), Felsefe Terimleri Sözlüğü, 1. Baskı, İnkılap Yayınları, İstanbul.
  • Akbulut, Ömer Ö. (2012),“Türkiye’de Planlama Kültürü Üzerine Bir Deneme”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 35, Sayı: 1, Mart 2002.
  • Akgün, İbrahim (2013), Kuran Perspektifinde Tefekkür, 1. Uluslararası Iğdır Sempozyumu Bildiri Kitabı, Iğdır.
  • Alter, Cevad Memduh (1996), Sanat Felsefesi Üzerine, 1. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
  • Altıntaş, Hayrani (1985), İslâm Düşüncesinde Tasavvuf, A.Ü.İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XXVII, Ankara.
  • Araz, Rıfat (2008), “Âşık Veysel’in Şiirinde Dinî ve Tasavvufî Temayüller”, Berceste Aylık Kültür Sanat Edebiyat Dergisi, Şubat 2008, Yıl 7, Sayı 68.
  • Aristotale (2005), Nikomakhos’a Etik, (çev. Saffet Babür), 1.Baskı, Kebikeç Yayınları, Ankara.
  • Ayvazoğlu, Beşir (1997), Aşk Estetiği, 5. Baskı, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • Ayverdi, İlhan (2011), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Yayınları, İstanbul.
  • Bozkurt, Kenan (2015), Bâkî, Fuzûlî, Şeyhülislâm Yahyâ ve Nedîm Divanlarında Haz Kavramı, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/4 Winter 2015, p. 215-256, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/ TurkishStudies. 7812, ANKARA-TURKEY.
  • Brodbeck, Rabia Christine (2013), Hazret-i İnsan (çev. Ömer Mansur Çolakoğlu), 9. Baskı, Sûfî Kitap, İstanbul.
  • Cankurt, Hasan (2014), “Şeyhî’nin Gazellerine Tasavvufî Bakış”, Turkish Studies-International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014, p.321-349, ISSN: 1308-2140 Doi Number :http://dx.doi.org/ 10.7827/TurkishStudies.6409. ANKARA-TURKEY.
  • Cevizci, Ahmet (2008), Felsefe, Sentez Yayınları, 2. Baskı, Bursa.
  • Cevizci, Ahmet (2010), Paradigma Felsefe Sözlüğü, 7. Baskı, Paradigma Yayınları, İstanbul
  • Cevizci,Ahmet (2014), Felsefe Sözlüğü, 4. Baskı, Say Yayınları, İstanbul.
  • Ceylan, Semih (2011), “Tecellî” Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt:40. (DİA), TDV Yayınları, İstanbul.
  • Çapan, Pervin (2010), “Nazan Bekiroğlu’nun Lâ-Sonsuzluk Hecesi Romanında Âşık ve Mâşuk Üzerine”, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010, p.97-134, ISSN: 1308-2140, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/Turkish Studies.1553. ANKARA-TURKEY.
  • Doğan, Mehmet (2011), Büyük Türkçe Sözlük, 1. Baskı, Yazar Yayınları, Ankara.
  • Eco, Umberto (2006), Güzelliğin Tarihi (çev. A. Cevat Akkoyunlu), 2. Baskı Doğan Yayınları, İstanbul.
  • Eerkal, Abdulkadir (2014), “Hayretten Divaneliğe Divan Şiiri”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/12 Fall 2014, p.215-234, ISSN: 1308-2140, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7422. ANKARA-TURKEY.
  • El-Hakim, Suad (2005), İbnü’l-Arabî Sözlüğü, 1. Baskı, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
  • Fuzûlî (1950), Farsça Divan (ter. Ali Nihat Tarlan), 1. Baskı, MEB Yayınları, İstanbul.
  • Fuzûlî, (2012), Türkçe Divan, (haz. İsmail Parlatır)1. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara.
  • Fuzûlî (1996), Hadikâtü’s-Su’adâ (haz. Servet Bayoğlu), 2. Baskı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
  • Fuzûlî (2001), Rind u Zahid (ter. Hüseyin Ayan), 1. Baskı, MEB Yayınları, Ankara.
  • Fuzûlî (2008), Leylâ vü Mecnûn (haz.Hüseyin Ayan), 4. Baskı, Dergah Yayınları, İstanbul.
  • Fuzûlî (2016), Beng u Bâde (haz. Murat Kaymaz), 1. Baskı, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • Fuzûlî (1944), Enisü’l-Kalb (ter.S.Cafer Erkılıç), 1. Baskı, Hüsnütabiat Basımevi, İstanbul.
  • Gölpınarlı, Abdülbaki (1999), “Tabiat ve Divan Edebiyatı”(hz. Mehmet Kalpaklı), Osmanlı Divan Şiiri Metinleri, 1. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
  • Güler, Zülfü (2004), “Şeyh Galib Divanında Ayna Sembolü”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığ 2004, Cilt: 14, Sayı: 1.
  • Hücvirî (2010), Keşfü’l-Mahcûb (çev. Süleyman Uludağ), 3. Baskı, Dergah Yayınları, İstanbul.
  • Izutsu, Toshihiko (2010), İslam Mistik Düşüncesi Üzerine Makaleler (çev. Ramazan Ertürk), 3. Baskı, AnkaYay. İstanbul.
  • İbn Arabî ( 2013), Fusûsu’l-Hikem (haz. Hamza Kılıç), 2. Baskı, İnsan Yayınları, İstanbul.
  • İbn Arabî (2011), İlahî Aşk (çev. Mahmut Kanık), 1. Baskı, İnsan Yayınları, İstanbul.
  • İbn Hazm (2011), Güvercin Gerdanlığı (çev. Mahmut Kanık), 24. Baskı, İnsan Yayınları, İstanbul
  • Kara, Mustafa (1998), Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, 4. Baskı, Dergah Yayınları, İstanbul.
  • Kelâbâzî (1992), Doğuş Devrinde Tasavvuf (haz. Süleyman Uludağ), 1. Baskı, Dergah Yayınları, İstanbul.
  • Kutub, Muhammed (1997), Kuran Araştırmaları c.1. (çev. Bekir Karlığa-Beşir Eryarsoy), 1. Baskı, Seriyye Yayınları, İstanbul.
  • Latîfî (1999), Tezkiretü’ş-Şuarâ ve Tabsıratü’n-Nuzâma (haz. Mustafa İsen), 1 Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara.
  • Leaman, Oliver (2012), İslâm Estetiğine Giriş, 2. Baskı, Küre Yayınları, İstanbul.
  • Mahmûd-i Şebüsterî (2011), Gülşen-i Râz (çev. Abdülbaki Gölpınarlı), 1. Baskı, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
  • Nietzsche, Friedrich Milhelm (2003), Müziğin Ruhunda Tragedyanın Doğuşu, 3. Baskı, Say Yayınları, İstanbul.
  • Pürcevâdî, Naasrullah (1998), Can Esintisi (çev. Hicabi Kırlangıç), 1. Baskı, İnsan Yayınları, İstanbul.
  • Pürcevâdî, Nasrullah (2005), “Hüsn ve Melahat (Hafız’ın Şiirlerindeki Güzellik Kavramı Üzerine Bir İnceleme)” (çev. Ahmet Tanyıldız), Arayışlar –İnsan Bilimleri Araştırmaları, Yıl:7, Isparta 2005/13.
  • Söğüt, Engin (2007), İsmâil Hakkı Bursevî’nin Kenz-i Mahfi Risalesi Muhteva ve Tahlili (Yayınlanmamış YL Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı, İstanbul.
  • Şemseddin Samî (2012), Kâmûs-i Türkî (haz.R. Gündoğdu,N. Adıgüzel, E.F. Önal), İdeal Yayıncılık, İstanbul.
  • Tanpınar, Ahmet Hamdi (2013), Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergah Yayınları, İstanbul.
  • Tarlan, Ali Nihat (1998), Fuzûlî Divanının Şerhi, Akçağ Yayınları, Ankara.
  • Timuçin, Afşar (2004), Felsefe Sözlüğü, Bulut Yayınları, 5. Baskı, İstanbul.
  • Uludağ, Süleyman (1993), “Cilve”, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Cilt: 8, TDV Yayınları, İstanbul.
  • Yavuz, Hilmi (1996), Osmanlılık, Kültür, Kimlik, Boyut Kitapları, İstanbul 1996.
  • Yıldırm, Ali (2005), Antakyalı Münif‘in Benzer İki Gazelinin Düşündürdükleri, İlmi Araştırmalar, Sayı 21, İstanbul.
  • Yünügül, Suzan (2009), İhvân-ı Sâfâ ve İbn Sînâ’da Aşk-Güzellik İlişkisi (Yayınlanmamış YL Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Kayseri.