196119

ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİ METİNLERİNDE BULUNMA HÂLİ EKİNİN AYRILMA İŞLEVİNDE KULLANILMASI ÜZERİNE

Eski Türkçeden günümüze işlek olarak kullanılan +DA bulunma hâli eki, bulunma hâli dışındaki işlevlerde de kullanılmıştır. Eski Türkçede ayrılma hâlini belirtmek için ayrı bir ek yoktur. +DA eki, Köktürkçe döneminde bulunma hâli ile birlikte ayrılma hâlini de karşılamıştır. Eski Uygur Türkçesi döneminde ise +DIn eki ortaya çıkmış ve ayrılma hâlini karşılamak için yaygın olarak bu biçim birim kullanılmıştır. Türk Dili Eski Türkçe döneminden sonra Kuzey-Batı Türkçesi ve Doğu Türkçesi olmak üzere iki ana kola ayrılmıştır. +DIn eki, Doğu Türkçesi olarak da adlandırılan Çağatay Türkçesinde kullanılmaya devam etmiştir. Batı Türkçesinde ise Kuzey Türkçesinin temsilcisi olan Kıpçak Türkçesinin etkisiyle +DAn şeklinde kullanılmıştır. Eski Türkçenin devamı mı, yeni bir yazı dili mi olduğu tartışılan Eski Anadolu Türkçesi dönemi, Anadolu'da Oğuz ağız özelliklerinin temelinde oluşturulmuş bir yazı dilidir. Bu dönemde, özellikle de ilk dönemde yazılan eserlerde Eski Türkçe unsurların Batı Türkçesi unsurlarıyla birlikte kullanıldığı görülmektedir. Eski Anadolu Türkçesiyle yazılan metinlerde +DA ekinin Eski Türkçedeki gibi ayrılma/çıkma işlevlerinde de kullanıldığı görülmüştür. Bu dönemde ve daha sonraki dönemlerde de hâl eklerinin farklı işlevlerde kullanıldığı görülmektedir. Eklerin tarihsel olarak işlevlerini görebilme ve değerlendirme çalışmalarının küçük bir kısmını oluşturan bu çalışmada, ekin Eski Anadolu Türkçesinde ayrılma hâli işleviyle beraber hangi işlevlerde kullanıldığı üzerine durulacaktır. Ekin farklı işlevlerini görebilmek için dönemin bazı eserleri taranmış ve bazı değerlendirmeler yapılmıştır

ON THE USE OF LOCATIVE CASE SUFFIX FOR ABLATIVE FUNCTION IN OLD ANATOLIAN TURKISH TEXTS

+DA locative case suffix, which has been used quite practical from Old Turkish to today, has been also used in different meanings besides locative case. In Old Turkish there was not an extra suffix to indicate ablative case. The suffix +DA were used for locative and ablative fonctions in Köktürkçe period. In Old Uyghur Turkish period, suffix +DIn emerged and was commonly used for ablative function. Turkish language ramified different two main branchs as NorthWestern Turkish and East Turkish. The suffix +DIn continued to being used in Chagatai Turkish, which is also named Eastern Turkish. In Western Turkish it was used as +Dan due to the effect of Kipchak, which is representative of North Turkish. Old Anatolian Turkish, which is discussed is it continuation of Old Turkish or is it a new written language, is a written language formed on the basis of Oguz dialect. In the text of this period, especially the early in, Old Turkish’s language features were used with Western Turkish features together. However, in Old Anatolian Turkish texts it is seen that the suffix +DA was used for ablative function. At this time and after periods, suffixes were used different functions. In this study, which is formed to research and peruse the suffixes functions as historically , it will be emphasized on in which functions the suffix was used in Old Anatolian Turkish together with ablative function

PDF

___

Akbaş, Nurcan (2007) Türkçede Başlangıçtan Bugüne Çıkma Hâli, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Aksu, Rabia (2006) Ahmed-i Dai Tercüme-i Tefsir-i Ebu’l-Leys-i Semerkandi Giriş-MetinDizin,(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Ayazlı, Özlem (2012) Altun Yaruk Sudur, Ankara: TDK Yayınları.
Barutçu Özönder, Sema (1998) Üç İtigsizler, Ankara: TDK Yayınları.
Buran, Ahmet (1996) Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hâl) Ekleri, Ankara: TDK Yayınları.
(1997) Keban, Baskil ve Ağın Yöresi Ağızları, Ankara: TDK Yayınları.
Çatıkkaş, M. Ata (2015) Şatranç-nâme-i Kebîr, İnceleme-Metin-Dizin, Ankara: TDK Yayınları.
Daşdemir, Muharrem (2000) Dede Korkut Kitabı’nın Söz Dizimi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Deny, Jean (2012) Türkçe Dil Bilgisi, çev. Ali Ulvi Elöne, Ercilasun, A. Bican (2014) Makaleler, haz. Ekrem Arkoğlu, Akçağ yay, Ankara.
Ergin, Muharrem (1997) Üniversiteler İçin Türk Dili, İstanbul: Bayrak Yayınları.
Firdevsî-i Rûmî, Süleyman-nâme-i Kebîr, Hazine 1525.
Gabaın, A. Von (2003) Eski Türkçenin Grameri, çev. Mehmet Akalın, Ankara: TDK Yayınları.
Gemalmaz, Efrasiyap (1995) Erzurum İli Ağızları I-II-III, Ankara: TDK Yayınları.
Hamilton, J.R. (2013) İyi ve Kötü Prens Öyküsü, çev. Vedat Köken, Ankara: TDK Yayınları.
Hatiboğlu, Vecihe (1974) Türkçedeki Eklerin Kökeni, Türk Dili Dergisi, c.XXIX, s.
Karaağaç, Günay (2012) Türkçenin Dil Bilgisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
Karabacak, Esra (2002) Bergamalı Kadri Müyessiretü’l-Ulūm, Ankara: TDK Yayınları.
Karahan, Leyla (1996) Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: TDK Yayınları.
Korkmaz, Zeynep (2009) Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları.
Küçük, Murat (2014) Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kur’an Tercümesi, Ankara: TDK Yayınları.
Sev, Gülsel (2007) Tarihî Türk Lehçelerinde Hâl Ekleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
Taş, İbrahim (2008) Yusuf ve Zeliha, İstanbul: TDAD Yayınları.
Tekin, Şinasi (1974) 1343 Tarihli Bir Eski Anadolu Türkçesi Metni ve Türk Dili Tarihinde ‘OlgaBolga’ Sorunu” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara: TDK Yayınları.
Tekin, Talat (2013) Irg Bitig, Ankara: TDK Yayınları.
Tekin, Talat (2003) "Orhun Türkçesinin Grameri", Türk Dili Araştırmaları Dergisi, S.9, İstanbul: TDK Yayınları.
Tekin, Talat (2010) Orhun Yazıtları, Ankara: .TDK Yayınları.
Timurtaş, F. Kadri. (2005) Eski Türkiye Türkçesi, Ankara: Akçağ Yayınları
Yavuz, Kemal (2000) Aşık Paşa Garipnâme, Ankara: TDK Yayınları.
Yıldız, Osman. (2008) Şeyyad Hamza Yusuf u Zeliha, Ankara: Akçağ Yayınları.