DERLEME SÖZLÜĞÜ’NDE ÇOCUK DİLİNE AİT ADLANDIRMALAR

İlk örneklerine Türkçenin ilk sözlüğü Dîvânu Lugâti't-Türk'te rastladığımız çocuk dili, çocuğun dil kazanım sürecinde seslendirme güçlüğü nedeni ile bazı nesneleri kendine özgü adlandırması (bübü 'yumurta', tata 'yemek', tıktık 'saat', namna 'yemek'), bazı sözcükleri bozması (buva 'su', dudu 'su', moma 'mama', depte 'leblebi', hevis 'herif', ökte 'öfke'), yansıma seslerle yeni sözcükler türetmesi (d?hd?h, pepe), çevresindeki ebeveyn vb. kendisi için önerdiği veya basitleştirerek sunduğu yeni sözcükleri benimsemesi (bülük, hapıcık, kıh olmak), yaşıtlarının kullanmış olduğu sözcüklerden etkilenmesi (halli) şeklinde tanımlanabilir. Şimdiye kadar anadili edinimi ve dilbilim çerçevesinde değerlendirilmiş olan bu konu ağızlar kapsamında ele alınmamış ve üzerinde durulmamıştır. Türkiye Türkçesi ağızları ile onun etki sahasındaki ağızların söz varlığına dayalı olarak hazırlanmış Derleme Sözlüğü'nde açıklamasında "çocuk dili" ifadesine yer verilen maddelerin incelendiği bu çalışmada çocuk dili kavramı tartışılmış, yetişkinler tarafından derlenmiş çocuk diline özgü bu kullanımlar kelime bilgisine dayalı olarak isim, eylem ve ünlem olmak üzere üç başlık altında yapı ve anlam yönünden değerlendirilmiştir. Yapı yönünden isimlerin çok az bir kısmı bir ve üç hecelidir. Çoğunlukla iki heceli sözcüklerden oluşmuşlardır. Genellikle somut yapıdadırlar ve bunlar daha çok çocuğun günlük hayatta bedensel ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik adlandırmalardır. İsimleri yine çocuğun günlük hayatında kullanmış olduğu türemiş ve birleşik yapıdaki eylemler ve az sayıda ünlem izlemektedir. Çalışmada Derleme Sözlüğü dışında karşılaştırma yapma imkânı sağlamak için ağızlarla ilgili kitap türündeki eserlerden de yararlanılmıştır

NAMING RELATED TO NURSERY LANGUAGE IN THE DICTIONARY OF COMPILATION

Nursery language whose archetype we find in the first Turkish dictionary Dîvânu Lugâti’t Türk can be defined as, due to the difficulty a child has in the language acquisition process, the child’s naming some objects idiosyncratically (bübü ‘yumurta’, tata ‘yemek’, tıktık ‘saat’, namna ‘yemek’), his/her breaking some words (buva ‘su’, dudu ‘su’, moma ‘mama’, depte ‘leblebi’, hevis ‘herif’, ökte ‘öfke’), his/her deriving new words with onomatopoeia voices (dāhdāh, pepe), his/her adopting new words that are suggested or presented as simplified by parents or other people (bülük, hapıcık, kıh olmak), his/her getting influenced by words the peers use (halli). This topic which has been evaluated in the context of first language acquisition and linguistics has not been dealt within the scope of dialects. In this study in which the articles ranking the phrase “nursery language” in the Dictionary of Compilation prepared based on Turkey Turkish dialects and the vocabulary in its scope, the concept of nursery language has been discussed, and these usages, peculiar to nursery language and compiled by adults, have been evaluated in terms of structure and meaning under three headings as noun, verb and exclamation based on vocabulary. Few of nouns are structurally one- or three-syllabic. They are mostly composed of two syllables. They are usually in concrete structure and this naming is rather for meeting the child’s daily physical needs. The nouns are followed by few derivative and compound exclamations and verbs the child use in daily life. In this study, along with the Dictionary of Compilation, we have benefited from other works in book forms about dialects in order to be able to make a better comparison

PDF

___

Ağılönü, Z. H. (1988). “Türk Dili Öğretiminde Okul Öncesi Eğitiminin Önemi.”, Türk Dilinin Öğretimi Toplantısı, 1-3 Ekim 1986, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, s. 119-124
Akca, H. (2012). Ankara İli Ağızları, TKAE Yayınları, Ankara.
Atalay, B. (çev.) (1999). Divanü lügati-t-Türk Dizini, C.IV, TDK Yayınları, Ankara.
Buran, A. (1997). Keban, Baskil ve Ağın Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara.
Buran, A., İlhan, N. (2008). Elazığ Yöresi Söz Varlığı, TDK Yayınları, Ankara.
Caferoğlu, A. (1944). Sivas ve Tokat İlleri Ağızlarından Toplamalar, TDK C.I, II, İstanbul.
Caferoğlu, A. (1946). Kuzey-Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, İstanbul.
Caferoğlu, A. (1994). Anadolu Ağızlarından Toplamalar, TDK Yayınları, Ankara.
Caferoğlu, A. (1995). Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, TDK Yayınları, Ankara.
Edip, K. (1991). Urfa Ağzı, TDK Yayınları, Ankara.
Gemalmaz, E. (1995). Erzurum İli Ağızları, TDK Yayınları, C.III, Ankara.
Güleryüz, H. (2003). Yaratıcı Çocuk Edebiyatı, Ankara: Pegem Yayıncılık.
Günay, T. (2003). Rize İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük), TDK Yayınları, Ankara.
Gürkan, T. (1988). “Çocuğun Dil Gelişim ve Eğitiminde Ailenin Rolü”, Türk Dilinin Öğretimi Toplantısı, 1-3 Ekim 1986, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, s.27-41.
İlhan, N. (2005). “Çocukların Dil Edinimi, Gelişimi ve Dile Katkıları”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:13, Bişkek, s.155-160.
İmer, K., Kocaman, A., Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Oğuzkan, F. (1981). Eğitim Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
Özbey, Ç. (2008). Çocuk Eğitiminde Yapılan Hatalar, İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
Pars, V. B., Cırıtlı, H., Enç, M., Oğuzkan, T. (1970). Eğitim Psikolojsi, İstanbul: MEB Yayınları.
Sağır, M. (1995). Erzincan ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metin-Sözlük), TDK Yayınları, Ankara.
San, S. Ö. (1990). Gümüşhane Kültür Araştırmaları ve Yöre Ağızları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Sarıca, N. (2007). “Çocuk Dilinde İyelik İlişkisi: Fransızca ve Türkçe Üzerine Bir Karşılaştırma”, Türk Dili, C.XCIII, S.664, Ankara, s.339-347.
Sarıca, N. (2013). “Fransızca Öğrenirken Tekerlemeler ve Saymacalar”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/10 Fall, s.611-617.
Sarıca, N. (2014). “Ana Dili Ediniminde Bireysel Eşleştirme (Idiosyncrasie) ve İkinci Dil Öğreniminde Dilden Dile Aktarım”, International Journal of Language Academy, Volume 2/4, Winter, s.554-563.
TÜRKÇE SÖZLÜK (2010). 11. Baskı, TDK Yayınları, Ankara.
TÜRKİYE’DE HALK AĞZINDAN DERLEME SÖZLÜĞÜ (2009). C.I-VI, Ankara: TDK Yayınları.
Ülker, T., Yılmaz, N., Kazancı, Ş., Doğru, E. (2011). Gümüşhane Halk Kültürü, Gümüşhane KültürSanat Kulübü, C.6, Gümüşhane.
http://turkoloji.cu.edu.tr/derleme/soz_list.ph