TÜRKİYE TÜRKÇESİNİN AĞIZ ATLASI NASIL TASARLANMALIDIR?

Ağız atlası, bir dilin veya lehçesinin konuşulduğu coğrafyadaki sesbilgisi, biçimbilgisi, sözdizimi ve/veya sözvarlığı gibi çeşitli dilbilgisel ve sözlüksel düzeylerdeki farklılaşmaları birtakım simge, sembol veya renklendirmelerle, eş zamanlı olarak temsilî biçimde gösteren haritalar bütünüdür. Bu haritalar üzerinden dildeki varyantlaşmaların bölgelere göre durumu ve dilbilgisel/sözlüksel özelliklerin yine bölgelere göre dağılımları gözlemlenebilir; bu sayede ağızlar arasındaki farklılıklar ve etkileşimler ortaya konulup ağız sınırları ana hatlarıyla belirlenebilir. Ağız haritaları ve atlasları; coğrafî, siyasî, ekonomik, etno-kültürel ve sosyal faktörlerin dildeki varyantlaşmalara ne derece etki ettiğine dair ipuçları da sunabilir. Bu yönüyle, ilgili faaliyetler, başka disiplinler için ham veriler sağlayabilir ve bu veriler farklı çalışmalar kapsamında çeşitli yönleriyle yorumlanıp kullanılabilir. Diyalektoloji disiplininin bir uzantısı olarak başlayan, ancak günümüzde coğrafî dilbilim (geolinguistics) kapsamında ele alınan ağız atlaslarının hazırlanması süreci genel olarak filoloji ve dilbilim ile ilişkili olmakla birlikte, özellikle içerisinde bulunduğumuz yüzyıl içerisinde coğrafya, kartografi, bilişim, istatistik gibi birbirinden farklı disiplinlerle de bir arada çalışmayı gerektirir. Bunun yanı sıra, günümüzdeki teknolojik gelişmeler göz önünde bulundurulduğunda, hazırlanacak bir ağız atlasının dijital, çevrimiçi ve etkileşimli olarak tasarlanmasının bir zorunluluk hâlini aldığı söylenebilir. Zira dijital (dinamik) bir atlas, basılı (durağan) bir atlasın aksine ağız ve harita verilerini sınıflandırma, sınırlandırma, sıralama gibi işlemlerin yapılmasına izin vermekte, çok yönlü karşılaştırmalara imkân tanımakta ve yayımdan sonra dahi içerisindeki verileri düzeltme, ekleme, silme gibi olanaklar sunmaktadır. Tüm bunların yanı sıra dijital ağız atlasları, basılı atlasların aksine baskı, dağıtım gibi gider kalemleri noktasında da avantajlar sağlamakta, genel ağ üzerinden dünyanın hemen her noktasından kullanılma imkânı sundukları için erişilebilirlik yönüyle de öne çıkmaktadır. Bu çalışmada, günümüzün teknolojik gelişmeleri gözetilerek, bilişim altyapısının kullanılmasıyla Türkiye Türkçesinin dijital-çevrimiçi ağız atlasının nasıl hazırlanabileceğine dair hususlara değinilecek, ayrıca mevcut dijital ağız atlaslarıyla ilgili kısa bilgiler aktarılıp eksiksiz bir dijital/etkileşimli atlasın hangi bileşenleri içermesi gerektiğine temas edilecektir

PDF

___

Aksan, Doğan (2007). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Boz, Erdoğan (2008). Ağız Atlasları. Turkish Studies 3 (3), 152-166.

Boz, Erdoğan ve Semra Günay Aktaş (2013). Eskişehir İli Dil Atlası Çalışmaları (Yerli ve Göçmen Ağızları). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14, 59-72.

Buran, Ahmet (2009). Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun Dil Atlası. Biyografi.net: İstanbul.

Buran, Ahmet (2010). Türkiye Türkçesi Ağız Atlasının Önündeki Sorunlar. Diyalektolog 1, 15-20.

Chambers, Jack K. ve Peter Trudgill (2004). Dialectology. Cambridge: Cambridge University Press.

Çalışkan, Nihal (2013). Ağız Atlaslarının Hazırlanışında Süreç, Yöntem ve Teknikler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 2 (3), 75-82.

Demir, Nurettin (2002). Ağız Terimi Üzerine. Türkbilig 4, 105-116.

Durmuş, Oğuzhan (2011). Çuvaş Türkçesinin Ağız Atlası Üzerine. Türkbilig 21, 113-148.

Embleton, Sheila, Dorin Uritescu ve Eric Wheeler (2008). Lessons from Digitizing a Dialect Atlas.

International Conference on Linguistic, Literary and Ethnolinguistic Communication in the New European Context, Iasi, Académie roumaine, Institut de Philologie roumaine Al. Philippide, September 2008.

Gemalmaz, Efrasiyap (1989). Ağız Bilimi Araştırmaları Üzerine Genellemeler. Halil Fikret Alasya'ya Armağan. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 149-159.

Gülensoy, Tuncer ve Ercan Alkaya (2011). Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası, 3. baskı. Ankara: Akçağ Yayınları.

Gülsevin, Gürer (2013). Türkiye Türkçesi Ağız Atlaslarında Kullanılacak Ölçütler Hakkında. Bengü Beläk, Ahmet Bican Ercilasun Armağanı (ed. Bülent Gül). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 101-107.

Gülsevin, Gürer (2015). "Azərbaycan Dilinin Naxçıvan Dialektoji Atlası" Hakkında. Türk Dünyası, Dil ve Edebiyat Dergisi 40.

Herrgen, Joachim (2010). The Digital Wenker Atlas (www.diwa.info): An Online Research Tool for Modern Dialectology. Dialectologia I, 89-95.

İlker, Ayşe (2014). Türkiye Türkçesi Ağız Atlası Hazırlanırken "Zamirler, Edatlar ve Zarflar" Nasıl Değerlendirilmelidir?. Prof. Dr. Mehmet Özmen Armağanı (ed. Nurettin Demir ve Faruk Yıldırım). Adana: Çukurova Üniversitesi Yayınları, 161-172.

Karahan, Leyla (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Karahan, Leyla (1999a). Azerbaycan Diyalektoloji Atlası Hakkında. Türk Dili 567, 185-189.

Karahan, Leyla (1999b). Ağız Araştırmaları Alanında Yapılması Gereken Çalışmalar. Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 24-28.

Kayra, Erol (1991). Lehçe Bilimi ve Dil Haritaları. Türk Dili 478, 299-306.

Korkmaz, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Korkmaz, Zeynep (1995) Anadolu Ağızları Üzerindeki Araştırmaların Bugünkü Durumu ve Karşılaştığı Sorunlar. Türk Dili Üzerine Araştırmalar 2, 143-172.

McDavid, Raven I., Virginia G. McDavid, William A. Kretzschmar, Theodore K. Lerud ve Martha Ratliff (1986). Inside a Linguistic Atlas. Proceedings of the American Philosophical Society 130, 390-405.

Öçalan, Muharrem (2006). Ağız Araştırmalarında Bilişim Teknolojilerinin Kullanılması ve Ağız Tezleri için Yenilik Önerileri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20, 169-188.

van der Merwe, Izak J. ve Johannes H. van der Merwe (2006). Linguistic Atlas of South Africa: Language in Space and Time. Stellenbosch: Sun Press.