ARAP FETHİNDEN SELÇUKLU HÂKİMİYETİNE ARTVİN

VII. yüzyılın ortalarında Doğu Anadolu'ya giren Müslüman Arap orduları karşılaştıkları bölgesel güçlerle giriştikleri mücadelelerde büyük başarılar elde ettikten sonra kuzeye yönelerek Artvin ve çevresine kadar geldiler. Aynı yüzyılın sonlarına doğru bölgede hız kazanan Arap-Bizans mücadelesi sırasında Çoruh vadisi iki büyük güç arasında sınır olarak kabul edildi. Bütün şiddeti ile devam eden mücadelelere VIII. yüzyılın başlarından itibaren doğudan gelen Hazar kuvvetleri de katılıp Bizans-Hazar müttefik kuvvetleri olarak bölgedeki Arap hâkimiyetinin zayıflamasına neden oldu. 771-772 yılında Doğu Anadolu da çıkan Ermeni isyanı Araplar tarafından şiddetle bastırıldıktan sonra Bagratlı sülalesi Taron bölgesinden ayrılıp kuzeye doğru çekilerek Bizans'a komşu Çoruh boylarına ve Klarceti bölgesine yerleşti. Bagratlıların Artvin ve çevresine yaptıkları bu zorunlu göç, bölgede yeni bir dönemin başlamasına neden oldu. İberia coğrafyasında yeniden eski gücüne kavuşan Bagratlılar, Bizans-Arap mücadelesini farklı bir boyuta taşımış ve Arapların bölgeden yavaş yavaş çekilmesinin ardından İberia'daki hakim güç olarak Bizans ile yoğun mücadelelere girişmişlerdir. X. yüzyılın son çeyreğinde Bizans tahtına geçen II. Basileios'un gerek Armenia gerekse İberia'ya seferleri sonucunda bu iki bölge Bizans topraklarına katılmıştır. Ancak XI. yüzyılın ikinci çeyreğinde Anadolu'ya giren Selçuklu kuvvetleri hızla iç bölgelere doğru ilerledi ve yönlerini kuzeye çevirerek Çoruh vadisi ve Artvin'e kadar ulaştılar. Bu çalışmada, Artvin ve çevresinin VII. yüzyıldaki Arap fethinden XI. yüzyılda Selçuklu hâkimiyetine kadar geçen sürede meydana gelen siyasi ve askeri olaylar ele alınmıştır

ARTVİN FROM ARABIAN INVASION TO SELJUK DOMINANCE

Towards the end of the VII. century, the Muslim-Arabian armies changed their paths to the South after achieving success over regional forces and they reached Artvin and its surroundings. Towards the end of the same century, during the Arabian-Byzantine struggle, which has gathered pace in the region, the Coruh Valley was agreed to be the border between these two powers. As from the beginning of the VIII. century, The Khazar forces, coming from the East, joined to the struggles that had been continuing with all its severity and as a result weakened the Arabian domination in the region by helping the Byzantines. In the years 771-772, after the Armenian riot in Eastern Anatolia was suppressed violently by the Arabians, the Bagratlı family left the Taron region and settled in the Coruh River banks and the Klarceti Region by withdrawing to the North. This compulsory migration of Bagrats started a new era in the region. The Bagrats, gaining their old power in the Iberian region changed the fate of the ByzantineArabian struggle and they began struggling with the Byzantine power as the dominant force in the Iberia Region with the Arabians’ gradual withdraw from the region. In the last quarter of the X. century, these two region was annexed to the Byzantines as a result of the military expeditions of II. Basileios, to Armenia and Iberia. However, in the second quarter of the XI. century, the Seljuk forces that came into Anatolia flourished to the inner regions rapidly and arrived Coruh Valley and Artvin by going North. This study covers the diplomatic and military activities and events occured in Artvin and its surroundings from VII. century Arabian invasion to XI. century Seljuk dominance.

PDF

___

ALLEN, W.E.D., A History of The Georgian People, London 1932.

ARSLAN, Murat, Roma‟nın Büyük Düşmanı Mithradates VI Eupator, Odin Yayıncılık, Ġstanbul 2007.

ASOLĠK, Histoire Universielle,(Étienne Asolik de Tarôn), Traduite de L‟Arménien at Annotée, Par Frédéric Macler, Livre III, Paris 1917.

BALA Mirza, „„Gürcistan‟‟, Ġ. A., C.IV., Milli Eğitim Basım Evi, Ġstanbul 1987, s. 838.

BEDROSĠAN, Robert, Georgian Chronicle Juansher's Concise History of the Georgians, New York 1991.

BERDZENĠġVĠLĠ, Nikoloz – CanaĢia, Simon, Gürcistan Tarihi (Başlangıçtan 19. Yüzyıla Kadar,) (çev. Hayri Hayrioğlu), Sorun Yayınlar, Ġstanbul 2000.

BEYGU, Abdurrahim ġerif, Erzurum Tarihi, Abideleri, Kitâbeleri, Ġstanbul 1936.

BISHOP John Mamikonean's History of Taron, Venice, 1889 (Yovhannu Mamikoneni episkoposi Patmut'iwn Taronoy), (trans. Robert Bedrosian), New York 1985.

BROCKELMANN, Carl, İslam Ulusları ve Devletleri Tarihi, (çev. NeĢat Çağatay), TTK. Yay., Ankara 2002.

BROSSET, Marie F., Gürcistan Tarihi, (Eski Çağlardan 1212 yılına Kadar), (çev. Hrand D. Andreasyan), Not. ve Yay., Erdoğan Merçil, TTK. Yay., Ankara 2003.

CHAMICH, Father Michael, History of Armenian, From B.C. 2247 to the of Christ 1780 or 1299 of the Armenia Era, (trans. Johannes Avdall), Calcuta 1827.

Constantine Porphyrogenitus de Administrandon Imperio, Greek Ed. GY. Moravcsik, Eng Trans. R.J.H. Jenkins, Washington 1967.

ÇĠĞDEM, Süleyman, „„Urartu Krallığı‟nın Doğu Karadeniz İlişkilerinde Diauehi Ülkesinin Rolü‟‟, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 9, Sayı 1, Erzurum 2007.

DARKOT, Besim, “Erzurum”, Ġ. A., C.IV. M.E.B. Yay., Ġstanbul 1987, s. 341.

EBŨ CAFER Muhammed Bin Cerir‟üt-Taberi, Tarih-i Taberi, (neĢ. M.Faruk Gürtunca), C.III, Ġstanbul.

EĞĠLMEZ, SavaĢ, “Karin Bölgesi ve Thoedosiopolis‟in Kuruluşu”, Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı.33, Erzurum 2007. s.183-198.

el-BELAZURĠ, Fütühu‟l Büldan, (çev. Mustafa Fayda), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2002.

EMĠR, Osman, Prehistorik Dönemden Roma Dönemine Kadar Trabzon ve Çevresi, Serander Yay., Trabzon 2011.

FORSYTH, Jonh Harper, The Byzantine-Arap Chronicle (938-1034) of Yahya b.Sa‟id alAntaki, Vol. II, The University of Michingan 1977.

GARSOIAN, Nina A., Armenian between Byzantium and the Sasanians, London 1985.

GHEVOND, Badmutyan; Ghewond‟s History, (çev. Robert Bedrosian), New Jorsey 2006.

GHEWONDYAN, Aram Ter, The Arab Emirates in Bagratid Armenia, Erevan 1965, English Translation by N. G. Garsoian, Lisbon 1976. http://rbedrosian.com/Ref/Aeba/aebatoc.htm)

GROUSSET, René, Başlangıcından 1071‟e Ermenilerin Tarihi, (çev. Sosi Dalanoğlu), Aras Yayıncılık, Ġstanbul 2005.

HEWSEN, Robert H., The Geography of Ananias of Sirak (Asxarhac‟oyc‟), The Long and Short Recensions, Wiesbadan 1992.

HOLMES, Catherine, Basil II and The Governance of Empire ( 976-1025), Oxford 2005.

HONIGMANN, Ernst, Bizans Devletinin Doğu Sınırı, (çev. Fikret IĢıltan), Ġ.Ü.E.F. Yay., Ġstanbul 1970.

HUBSCHMANN, Heinrich, Die Altarmenischen Ortsnamen, Beirrejen Zur Historie Hen Topographic Armenies Orstamen, Amsterdam 1969.

ĠBNÜ‟L-ESĠR, El-Kâmil fi‟t-Tarih, C.III. Bahar Yayınları.

JENKINS, Romilly, Byzantium, The Imperial Centuries A.d. 610-1071, New York: Random House 1966

KAġGARLI, Mehlika Aktok, Anadolu‟da Ermenilerin Yerleşim Yerleri-Büyük ErmenistanBizans‟ın Ermeniler Verdiği Unvan Ve Payeler-Küropolates, Konsül, Prokonsül, Patris, Kont-Gibi Titrler, Armeno-Grek Bazileiler, X.Türk Tarih Kongresi, C.III. Ankara 1986, s.1087-1095.

KAEGI, Walter E., Bizans ve İlk İslam Fetihleri, (çev. Mehmet Özay), Ġstanbul 2000.

KIRZIOĞLU Fahrettin, Ani Şehri Tarihi (1018-1236), Ankara 1982.

KIRZIOĞLU Fahrettin, Artvin İl Yıllığı, 1973.

KIRZIOĞLU Fahrettin, Kars Tarihi, Ġstanbul 1953.

KIRZIOĞLU Fahrettin, Yukarı-Kür ve Çoruk Boyları‟nda Kıpçaklar, TTK. Yay., Ankara 1992.

KIEPERT, Heinrich, A Manual of Ancient Geography, Alm. trans. Macmilan and Co., London 1881.

KÖROĞLU, Kemalettin, Urartu Krallığının Kuzeye Yayılımı ve Qulha Ülkesinin Tarihi Coğrafyası, TTK Yay., Belleten, C.LXIV. Ankara 2000.

KRAKOS Gandzakets‟i, Krakos Gankzakets‟i‟s History of the Armenians, (trans. Robert Bedrosian), New York 1986.

KSENOPHON, Anabasis (Onbinlerin Dönüşü), (çev. Tanju Gökçöl), Ġstabul 1998.

LANG, David Marshall, Eski Halk ve Ülkeler, Gürcüler, (çev. NeĢenur Domaniç), Ceylan Yay., Ġstanbul 1997.

LASTIVERTLI ARISTAKES, Patmut‟iwn Aristakisi Lastiverte‟woy; Aristakes De Lastivert, Recıt Des Malheurs De La Natiom Armenienne, (trans. Karen Yüzbashıan), Bürksel 1973.

LASTIVERTLI ARISTAKES, Patmut‟iwn Aristakisi Lastiverte‟woy; Aristakes Lastivertc‟i‟s History, (trans. Robert Bedrosian), New York 1985.

LAURENT, Jean, L‟ Armenie, Entre Byzance Et „Islam Depuıs La Conquete Arabe, Paris 1919.

MANANDIAN, H. A. The Trade and Cities of Armenia in Relation to Ancient World Trade, Erevan, 1946, English Translation by N. G. Garsoian, Lisbon 1965.

M.DIAKONOFF, Igor– Kashai, S.M., Geographical Names According to Urartian Texts, Wiesbaden 1981.

MİKHAİL Psellos‟un Khronographia‟si, (çev. IĢın Demirkent), Ankara 1992.

MOVSES Khorenats, History of the Armenians, (trans. Robert W.Thomson), Londra 1980.

MÜVERRĠH VARDAN, Türk Fütuhatı Tarihi, (889-1269), (çev. Hrand D. Andreasyan), Ġ.Ü.E.F. Tarih Semineri Dergisi, C.I. Sayı:2, Ġstanbul 1937.

OSTROGORSKY, Georg, Bizans Devleti Tarihi, (çev. Fikret IĢıltan), TTK. Yay., Ankara 2006.

ÖZKUYUCU, Nadir, „„Hişam b. Abdülmelik‟‟, (724-743), Ġ.A., C.XVIII. s. 148-150.

PALABIYIK, M. Hanefi, “Klasik İslam Coğrafyacılarına Göre Erzurum”, Türk-Ġslam DüĢünce Tarihinde Erzurum Sempozyumu, Erzurum 2006.

PROCOPIUS, Buildings, Book VII, trans. H.B. Dewing- G.Downey, London.

RAPP, Stephan H., Studies in Medieval Georgian Historiography: Early Texts and Eurasian Contexts, Lovanıı in Aedibus Peeters 2003.

SAINT, M.J.-Martin, Memoires Historiques Et Geographiques Sur L‟Armenie, Paris 1818.

SARIÇAM, Ġbrahim, Emevi-Haşimi İlişkileri (İslam Öncesinden Abbasilere Kadar), Ankara 1997, s.265-280.

SEBEOS, Patmıtiwn Sebeosi Episkoposi Herakin; Sebeos History, (çev. Robert Bedrosian), New York 1985.

SINCLAIR, T.A., Eastern Turkey: An Architectural And Archaeological Survey, C.II., London 1989.

SKYLITZES, John, A Synopsis of Byzantine History, 811-I057, Introductıon, Text And Notes Translated By John Wortley, Cambridge Unıversıty Press 2011.

SMBAT Sparapet‟s Chronicle, (trans. Robert Bedrosian), Long Branch, New Jersey 2005.

SUNY, Ronald Grigor, The Making of the Georgian Nation, Indiana Universty Press 1994.

TELLĠOĞLU, Ġbrahim, XI-XIII. Yüzyıllarda Türk-Gürcü İlişkileri, Serander Yay., Trabzon 2009.

TEZCAN, Mehmet, „„Selçuklu Fethi Öncesi II. Basileios‟un İberia Seferleri (1021-22)

Sırasında Trabzon‟daki İkameti ve Bu Seferlerin Türk Fetihlerine Tesirleri‟‟, Uluslararası Trabzon ve Çevresi Kültür ve Tarih Sempozyumu Kültür ve Tarih Sempozyumu, 16-18 Mayıs 2006 Türk Ocakları Yay. Trabzon.

The Geographyby Claudius Ptolemy, (trans. and edt. by Edward Luther Stevenson), New York 1932, repr. 1991, 5. Kitap. B.12.

THOMSON Robert W., The Armenian History Attributed to Sebeos, translated, with notes; Sebeos History, Liverpool 1999.

THOMSON, Robert W., Rewritg Causcasian History, The Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chronicle, The Orginal Georgian Texts and The Armenian Adaptation, Oxford 1996.

TOUMANOFF, Cyril, Studies in Christian Caucasian History, Georgetown University Press, Washington 1963.

TOUMANOFF, Cyril, „„Armenia and Grorgia‟‟, The Cambridge Medieval History, vol. IV, The Byzantine Empire part I, Cambridge 1966.

TURAN, Osman, „„Babek‟‟ Ġ. A., C.II. M.E.B. Yay., Ġstanbul 1979, s.171-173.

URAS, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yay., Ġstanbul 1987.

URFALI MATEOS, Vekayi-Nâmesi (952-1336) ve Papaz Girgor‟un Zeyli (1136-162), (çev. Hrand D. Andreasyan), Not. Edouard Dulaurer, M. Halil Yinanç, TTK. Yay., Ankara 2000.

VASILIEV, A.A., Bizans İmparatorluğu Tarihi, C.I. (çev. Arif Müfid Mansel), Ankara 1943.

WAKHOUCHT, Tsarevitch, Description Geographique de la Georgian, (trans. M. Brosset), S.Petersbourg 1842.

YILDIZ, Hakkı Dursu, „„Abdülmelik b. Merân (685-705)‟‟ Ġ.A., C.I. s.266-270.