19486

KUTADGU BİLİG’İN KAHİRE NÜSHASI ÜZERİNE NOTLAR I

Kutadgu Bilig hakkında günümüze değin birçok araştırma ve monografi çalışması hazırlanmış, ancak bu araştırmaların çok az bir kısmı eserin metni ve nüshaları ile ilgili olmuştur. Reşit Rahmeti Arat"ın (1900-1964) esere ömrünün yarısını vakfedip ortaya mükemmel bir neşir ve tercüme koymuş olması ile Arat"ın ilmî otoritesi, KB"nin metin sorunlarına mesafeli yaklaşılmasında temel sebep olmuştur. Reşit Rahmeti Arat"ın metin neşri üzerine en dikkate değer ve doğrudan yapılan tespitler, Robert Dankoff"a aittir. Dankoff, Arat"ın en büyük hatasını, üç yazmaya da eşit olarak değer verip asıl metni ortaya koymada herhangi bir prensiple hareket etmeden keyfî bir uygulama tatbik etmesinde görür. Dankoff, Arat"ın tespitlerini de dikkate alarak metnin nüshalarının teşekkül şemasını hazırlamış ve eserin nüshalarının 6 aşamalık bir süreçten geçtiğini ileri sürmüştür. Buna göre, Fergana nüshası ile Kahire nüshasına kaynaklık eden, ama elimize ulaşmayan X nüshası, üçüncü evrede oluşan Ana nüshaya (Archetype) dayanmaktadır. Kahire ve Viyana nüshası doğrudan aynı kaynağa gitmez, Viyana nüshası Kahire nüshasının neşet ettiği kaynaktan (X nüshası) değil, Kahire nüshasının neşet ettiği kaynaktan gelen ve elimize ulaşmayan bir Y nüshasına dayanır. Viyana nüshasının 1439"a, Kahire nüshasının 1367 öncesine ve Fergana nüshasının da muhtemelen XIII. yüzyıla ait olduğuna bakılırsa, elimizdeki üç nüshanın da Y?suf ??? ??cib"in kaleminden çıkmadığını veya onun müşahedesi altında yazılmadığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu nedenle, KB metin neşri çalışmaları ilk olarak bütün nüshaların ayrıntılı edisyon çalışmalarının hazırlanması ile başlamalıydı. Her nüshanın ihtiva ettiği özellikler tespit edildikten sonra "müellifin elinden çıkan asıl nüsha" ile ilgili ,,asıl metin" oluşturma işi başlamalıdır

NOTES ON CAIRO MANUSCRIPT OF QUTADGU BİLİG I

A lot of research has been done and monographies have been written regarding Qutadgu Bilig, however, only few of these were about its text and manuscripts. Because Reşit Rahmeti Arat spent half of his life on this work and published a perfect translation and due to his scholarly authority, Turcologists handled the textual problems of QB tentatively. It was Robert Dankoff who studied Reşit Rahmeti Arat‟s publication and did remarkable and direct comments on it. Dankoff thinks that Arat‟s biggest mistake was to esteem three manuscripts equally and acting with arbitrary attitude without a principle while introducing the main text. Dankoff took Arat‟s evaluations into cosideration and prepared the organization schemas of the manuscripts and suggested that the manuscripts went through a six step process. According to this schema, the lost X manuscript, the source of Cairo and Vienna manuscripts, is based upon the Archtype, which was formed in the third phase. Cairo and Vienna manuscripts do not directly come from the same root. Vienna manuscript does not come from the root which Cairo manuscript is based upon (X manuscript). It is based upon a Y manuscript, which is missing and comes from the source that Cairo manuscript is based upon. Considering the fact that Vienna manuscript was written in 1439, Cairo manuscript was written before 1367 and Fergana manuscript was probably written in XIII. Century, we can clearly say that these three manuscripts were not written by Yūsuf Ḫāṣ Ḥācib or under his supervision. Therefore, research on Qutadgu Bilig text manuscripts should have started with the detailed edition of all manuscripts. After detecting the features of each manuscript, researchers should start forming the „main text’ about ‘the text which was written by the author himself’

PDF

___

AL–TURK, Gulhan (2006). Et–Tuḥfetü’z–Zekiyye Fi’l–Luġati’t–Türkiyye Üzerine Bir Dil İncelemesi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı. (YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi)

ARAT, ReĢit Rahmeti (1959). Kutadgu Bilig II, Tercüme, Ankara: TTK Yayınları.

ARAT, ReĢit Rahmeti (1979). Kutadgu Bilig III, Ġndeks, Ġndeksi NeĢre Hazırlayanlar: Kemal ERASLAN, Osman Fikri SERTKAYA, Nuri YÜCE, Ġstanbul: TKAE Yayınları.

ARAT, ReĢit Rahmeti (1991). Kutadgu Bilig I, Metin, 3. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.

ATA, Aysu (2007). “Türk Dilinde Esma–yı Hüsna”, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri 2000, C. I, TDK Yayınları, Ankara: 131–153.

ATEġ, Ahmed (1949). “[Yusuf Has Hâcib]: Kutadgu Bilig. [NeĢreden] ReĢid Rahmeti Arat.

Ġstanbul 1947 = T.D.K. yayınlarından, c. II. 29.”, TTK Belleten, C. 13/49–50–51–52, Ankara: 157–163. (Tanıtma)

AYVERDĠ, Semiha (2011). Kubbealtı Lugatı, Asırlar Boyu Tarihî Seyri Ġçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, 3 Cilt, 4. Baskı, Ġstanbul: Kubbealtı NeĢriyatı.

BARTHOLD, W[ilhelm] (1979). “Tâcîkî” Maddesi, İslam Ansiklopedisi, C. 11, SUĞD–TARĠKA, 2. BasılıĢ, Millî Eğitim Basımevi, Ġstanbul: 617b.

CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre–Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.

DANKOFF, Robert (1979a). “Textual Problems in Kutadgu Bilig”, Journal of Turkish Studies, Vol. 3, Harvard: 89–99.

DANKOFF, Robert (1979b). “REġĠD RAHMETĠ ARAT. Kutadgu Bilig III: Ġndeks. (Ġndeksi NeĢre Hazırlayanlar: Kemal Eraslan–Osman Fikri Sertkaya–Nuri Yüce). Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yayınları: 47, Seri: IV, Sayı: A 12. Ġstanbul – 1979, XV + 565 pp. 500 TL.”, Journal of Turkish Studies, Vol. 3, Harvard: 461–464. (Tenkit–Critica)

DANKOFF, Robert (1982–1985). Mahmut el–KāĢġ arī. Compendium of the Turkic Dialects (Divānü Lugati’t–Türk), Edited and Translated with Introduction and Indices, in collaboration with James KELLY, Part I, Harvard University 1982; Part II, Harvard University 1984; Part III, Harvard University 1985.

DANKOFF, Robert (1983). Yusuf Khass HAJĠB. Wisdom of Royal Glory (Kutadgu Bilig): A Turko–Islamic Mirror for Princes, Translated with an Introduction and Notes, Chicago and London: University of Chicago Press.

ECKMANN, János (1976). Middle Turkic Glosses of the Rylands Interlinear Koran Translation, Budapest: Bibliotheca Orientalis Hungarica.

ECKMANN, János (1988). Çağatayca El Kitabı, [Çev.] Günay KARAAĞAÇ, Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.

ERCĠLASUN, Ahmet B[ican] (1984). Kutadgu Bilig Grameri, Fiil, Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.

ERDAL, Marcel (1986). “Kutadgu Bilig‟de DeğiĢken Ekler ve Kelimeler”, V. Milletler Arası Türkoloji Kongresi, Tebliğler (Ġstanbul 23–28 Eylül 1985), I. Türk Dili, C. I, Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, Ġstanbul: 89–94.

ERDAL, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation, a functional approach to the lexicon, Vol. I– II, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.

ERDAL, Marcel (2004). A Grammar of Old Turkic, Leiden–Boston: Brill.

ERDAL, Marcel (2011). “Kutadgu Bilig Metni”, Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri (26–27 Ekim 2009), Haz. Musa DUMAN, TDK Yayınları, Ankara: 201–208.

ERSOYLU, Halil (1992). “Kutadgu Bilig‟de Ġki Ayrı Biçimde TranskripsiyonlanmıĢ Arapça ve Farsça Kökenli Kelimelerin BirleĢtirilmesi”, TDAY 1987, Ankara: 165–172.

GABAIN, Annemarie von (1988). Eski Türkçenin Grameri, Çev. Mehmet AKALIN, Ankara: TDK Yayınları.

GÜRSOY–NASKALĠ, Emine (1992). “Kutadgu Bilig: Clauson‟s Observations on the Origin of Extant Mss”, Altaic Religious Beliefs and Practices, Proceedings of the 33rd Meeting of the Permanent International Altaistic Conference, Budapest June 24–29, 1990, Edited by Géza Bethlenfalvy, Ágnes Birtalan, Alice Sárkozi, Judit Vinkovics, Research Group for Altaic Studies, Hungarian Academy of Sciences, Budapest: 157–160.

HACIEMĠNOĞLU, Necmettin (1996). Karahanlı Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.

HACIEMĠNOĞLU, Necmettin (2000). Kutb’un Hüsrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri, Ankara: TDK Yayınları.

HACĠB, Yusuf Has (1993). Kutadgu Bilig (Kahire Nüshası), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

KAYA, Ceval (1994). Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin, Ankara: TDK Yayınları.

Kur’an Yolu, Türkçe Meal ve Tefsir (2007). [Haz.] Hayrettin KARAMAN, Mustafa ÇAĞRICI, Ġbrahim Kâfi DÖNMEZ, Sadrettin GÜMÜġ, C. I–IV, 3. Baskı, Ankara: Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Yayınları.

Kutadgu Bilig Tıpkıbasım I (1942). Viyana Nüshası, Ġstanbul: Alâeddin Kıral Basımevi.

Kutadgu Bilig Tıpkıbasım II (1942). Fergana Nüshası, Ġstanbul: Alâeddin Kıral Basımevi.

Kutadgu Bilig Tıpkıbasım III (1943). Mısır Nüshası, Ġstanbul: Alâeddin Kıral Basımevi.

LE COQ, Albert von (1922). Türkische Manichaica aus Chotscho III, Nebst einem christlichen Bruchstück aus Bulayïq, Abhandlungen der Preußischen Akademie der Wissenschaften, Phil.–hist.Klasse, Nr. 2, Berlin.

LI, Yong–Sŏ ng (2004). Türk Dillerinde Sontakılar, Ġstanbul: Simurg Yayınları. MAHDUM, Abid Nazar (2011). “Kutadgu Bilig‟de Vezin ve Kafiye Kullanımı Üzerine”, Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri (26–27 Ekim 2009), Haz. Musa DUMAN, TDK Yayınları, Ankara: 379–390.

Nehcü’l–Ferādīs (1995). UĢtmaḫ larnıng Açuq Yolı, Cennetlerin Açık Yolu, I Metin, II Tıpkıbasım, Tıpkıbasım ve Çevriyazı: János ECKMANN, Yayınlayanlar: Semih TEZCAN, Hamza ZÜLFĠKAR, Ankara: TDK Yayınları.

Nehcü’l–Ferādīs (1998). UĢtmaḫ larnıng Açuḳ Yolı, Cennetlerin Açık Yolu, III Dizin–Sözlük, [Haz.] Aysu ATA, Ankara: TDK Yayınları.

PERRY, John R. (2005). A Tajik Persian Reference Grammar, Leiden–Boston: Brill.

PRITSAK, Omelyan (1977). “Kara–Hanlılar” Maddesi, İslam Ansiklopedisi, C. 6, ḲĀ‟ĀN– KVAṬṬA, 2. BasılıĢ, Millî Eğitim Basımevi, Ġstanbul: 251a–273a.

RADLOFF, W[ilhelm] (1891). Das Kutatku Bilig des Jusuf Chass–Hadschib aus Bälasagun, Theil I, der Text in Transscription, St. Petersburg: Imprimé par ordre de l‟Académie Impériale des sciences.

RADLOFF, W[ilhelm] (1898). “Über eine in Kairo aufgefundene zweite Handschrift des Kudatku Bilik”, İzv’stiya İmperatorskoy Akademiy Nauk (Bulletin de l‟Académie Impériale des Sciences de St. Pétersburg), Série V, Tom. IX/4, St. Pétersburg: 309–319.

RADLOFF, W[ilhelm] (1910). Das Kutatku Bilig des Jusuf Chass–Hadschib aus Bälasagun, Theil II, Text und Übersetzung nach den Handschriften von Wien und Kairo, St. Petersburg: Imprimé par ordre de l‟Académie Impériale des sciences.

RÖHRBORN, Klaus (2010). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, Neubearbeitung, I. Verben, Band 1: ab– – äzüglä–, Stuttgart: Franz Steiner Verlag.

SCHWARZ, Henry G. (1992). An Uyghur–English Dictionary, Washington: Western Washington University.

SHIMIN, Geng (1991). “Notes on an Ancient Uighur Official Decree Issued to a Manichaean Monastery”, Central Asiatic Journal, Vol. 35/3–4, Wiesbaden: 209–230.

STEINGASS, F[rancis] [Joseph] (1892). A Comprehensive Persian–English Dictionary, Including the Arabic Words and Phrases to be Met with in Persian Literature, London: Routledge & K. Paul. [New Print: Beirut Lebanon 1998]

TEZCAN, Semih (1981). “Kutadgu Bilig Dizini Üzerine”, TTK Belleten, C. XLV/2, S. 178, Ankara: 23–78.

TEZCAN, Semih (2011). “Kutadgu Bilig‟de Yeni Düzeltmeler”, Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri (26–27 Ekim 2009), Haz. Musa DUMAN, TDK Yayınları, Ankara: 523–534.

TĠKEN, Kamil (2004). Eski Türkiye Türkçesinde Edatlar, Bağlaçlar, Ünlemler ve Zarf Fiiller, Ankara: TDK Yayınları.

TĠMURTAġ, Faruk Kadri (1981). Eski Türkiye Türkçesi, XV. Yüzyıl, Gramer–Metin–Sözlük, 2. Baskı, Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi Yayınları.

Türkçe Sözlük (2005). Haz. ġükrü Haluk AKALIN, Recep TOPARLI, Nevzat GÖZAYDIN,

Hamza ZÜLFĠKAR, Mustafa ARGUNġAH, Nurettin DEMĠR, Belgin Tezcan AKSU, Beyza GÜLTEKĠN, C. I–II, 10. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.

Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, 12 Cilt, II. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1993.

WEHR, Hans (1976). Dictionary of Modern Written Arabic, Editör: J. Milton COWAN, 3. Edition, New York: Spoken Language Services.

WILKENS, Jens (2007). Das Buch von der Sündentilgung, Edition des alttürkisch–buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig, Turnhout (Belgien): Berliner Turfantexte 25.

XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (1996). C. I–VIII, 2. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.

YUDAHIN, K. K. (1994). Kırgız Sözlüğü, Çev. Abdullah TAYMAS, C. I–II, 3. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.