ŞEYH MEHMED MUHYİDDİN ÜFTÂDE’NİN ŞATHİYYÂTA YAKLAŞIMI: YOĞUN TASAVVUFÎ TECRÜBELERİ İFADE ETME PROBLEMİNE KATKILARI

Tasavvuf terminolojsinde şatahât şeklinde özel bir ıstılahlakarşılanan paradoksal ifadeler; “sekr” ve “fenâ” gibi nihâî tasavvufîtecrübelerin tezahürü olması sebebiyle herkesin kolayca anlayabileceğitarzda ifade edilemezler. Bu tür yoğun tasavvufî tecrübeler esnasında sûfîiç dünyasındaki mânevî taşkınlık sebebiyle bu paradoksal sözleri söyler.Bu sebeple bu sözler tasavvufi tecrübenin mahiyetine âşinâ olmayanlarcagarip karşılanır ve şiddetli bir tenkide tabi tutulur. Aslında sufiler defarklı tecrübeleri ve bakış açıları sebebiyle şatahat hakkında ittifakhalinde değildirler. Sahv ehli sufiler şatahâtı genellikle tasavvufi yolunhenüz başında zuhur eden bir hal olarak görürler ve bu tür sözlereihtiyatla yaklaşırlar. Sekr ehli sufiler ise bu tür sözleri mutlak tevhidinve nihâî tasavvufî tecrübelerin tezâhürü olarak kabul ederler.Makalemizde, XVI. Yüzyıl dini-tasavvufi hayatında merkezi figürlerdenolan Şeyh Mehmed Muhyiddin Üftade’nin (d. 988/1580), şatahathakkındaki kanaatlerini değerlendirmeye çalışacağız. Dolayısıyla onunyoğun tasavvufî tecrübeleri ifade etme problemine katkılarını ele almayaçalışacağız. Tıpkı diğer sufilerde olduğu gibi Üftade’nin bu husustakikanaati hakkında net bir şey söyleyebilmek için farklı açılardandeğerlendirmelere ihtiyaç vardır. Zira Üftade bizatihi yoğun tasavvufîtecrübeler yaşamakla beraber şer’î sınırları muhafaza hususunda hassasve bu yönüyle de sürekli temkin dilini kullanan bir şahsiyettir. ŞeyhÜftâde’nin Vâkıât isimli eserindeki ifadeleri bu bağlamda önemlidir.Çünkü bu eser, Üftade’nin müridi olan ve intisap ettiği tarihten itibarenüç yıl süren seyr u sülûku boyunca mürşidi Üftâde’nin sözlerini Arapçaolarak kaydeden Aziz Mahmud Hudâyî (d. 1038/1628) tarafından oluşturulmuştur. Bu sebeple bu makalemizi söz konusu bu eserekseninde kaleme almış olduk.

THE APPROACH OF SHEIKH MEHMED MUHYIDDIN UFTÂDA TO SHATHIYYA: HIS CONTRIBUTIONS TO THE PROBLEM OF EXPRESSING INTENSE MYSTICAL EXPERIENCES

Paradoxical expressions which are conceptualized with a special term in the form of “shatahât” in sufi terminology cannot be expressed in a manner that everyone can easily agree due to the fact that it is a manifestation of the ultimate mystic experiences such as “spiritual intoxication” (sakr) and “annihilation” (fana). During such intense mystical experiences, sufi says these paradoxical words because of the spiritual exuberance in his inner world. For this reason, these words are considered strange by those unfamiliar with the nature of sufistic experience and are subjected to a severe criticism by them. In fact, the sufis are not in consensus about “shatahât” because of their different experiences and perspectives. Sufis who living in “awakening state” (sahv) see “shatahat” as a state that appears just at the beginning of the sufi path and they approach such statements with caution. On the other hand, sufis who living in “spiritual intoxication” (sakr) accept such words as manifestations of absolute “oneness” (tawhid) and ultimate mystical experiences. In this article, we will try to evaluate the views of Sheikh Mehmed Muhyiddin Uftada (d. 988/1580), who one of the central figures in XVI. century Ottoman religious-sufistic life, about “shatahat”. Therefore, we will try to address his contributions to the problem of expressing intense mystical experiences. Just like the other Sufis, different points of view are needed to make a clear statement about Uftada's opinion on this subject. Because, as well as having intense sufistic experiences, Uftada is a very sensitive person in terms of preserving Sharia boundaries and therefore he uses constantly a cautious language in this respect. The statements of Sheikh Uftâda in his work entitled Wakıât are important in this regard. Because the work was formed by disciple of Uftada, Aziz Mahmud Hudâyî (d. 1038/1628), who recorded the words of his master in Arabic during his three-year sufistic training under the supervision of his master Uftâda. Therefore, we have written this article on the axis of this work.

PDF

___

Akyel, Salih-Şimşek, Zülküf. (2014). “Klasik Kaynaklara Göre XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Meydana Gelen Kızılbaş Ayaklanmaları”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Yıl 7, Sayı XIX.
Attâr, Feridüddîn. (1984). Tezkiretü’l-Evliyâ, çev. Süleyman Uludağ, Bursa: İlim ve Kültür Yay.
Bahadıroğlu, Mustafa. (2003). Vâkıât-ı Hüdâyî’nin Tahlil ve Tahkiki (I. Cild), (Basılmamış Doktora tezi), Bursa: UÜSBE
Bedevî, Abdurrahman. (1978). Şatahâtu’s-Sûfiyye, Kuveyt: Vekâletü’l-Matbûa.
Câmî, Abdurrahmân. (1995). Nefehâtü’l-Üns, Evliyâ Menkıbeleri, tercüme ve şerh: Lâmiî Çelebi, haz: Süleyman Uludağ-Mustafa Kara, İstanbul: Marifet Yay.
Cürcânî, Seyyid Şerif. (1306 h.). et-Ta’rîfât, Kahire: Matbaatü’l-Hayriyye.
Çakmaklıoğlu, M. Mustafa. (2005). “Hallâc’ın “Ene’l-Hakk” Sözü Bağlamında Mevlânâ’nın Şatahât Yorumu”, Tasavvuf, İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 sayı: 15.
Demirci, Mehmet. (2000). “Gazâlî’nin Şathiyelere Bakışı”, İslâmî Araştırmalar-Gazâli Özel Sayısı, c. XIII, sayı: 3-4.
Eflâkî, Ahmet, (1995). Ariflerin Menkıbeleri çev., Tahsin Yazıcı, İstanbul: MEB. Yay.
Gazâlî, Ebu Hamid Muhammed. (1994a). Mişkâtü’l-Envâr, çev. Süleyman Ateş, İstanbul: Bedir Yay.
Gazâlî, Ebu Hamid Muhammed. (1983). İhyau Ulûmiddîn, Beyrut: Dârü’l-Mârife.
Gazâlî, Ebu Hamid Muhammed. (1994b). el-Munkızu mine’d-Dalâl, çev. Hilmi Güngör, İstanbul: MEB. Yay.
Hakîm, Suâd. (1981). el-Mu’cemü’s-Sûfî, el-Hikme fî Hudûdi’l-Kelime, Beyrut: Dendere Li’t-Tıbâa ve’n-Neşr.
Haksever, Ahmet Cahid. (2004). “Varoluşsal Kendinden Geçme ve Yansımaları: İmam-I Rabbânî’nin Şathiyye Anlayışı Örneği”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004/1, c. III, sayı: 5.
Hallâc, Hüseyin b. Mansur. (1913). Kitâbu’t-Tavâsîn, nşr. Louis Massignon, Paris: Librairie Paul Geuthner.
Hallâc, Hüseyin b. Mansur. (1957). Ahbâru Hallâc, ed. Louis Massignon, Paris: Librairie Philosophique J. Vrin.
Hatib Bağdâdî, Ebubekir Ahmed b. Ali. (1931). Târîhu Bağdâd, nşr., Muhammed Emin el- Hânecî, Kahire: Mektebetü’l-Hânecî.
Hucvirî, Ali b. Osman Cüllabî. (1982). Keşfu’l-Mahcûb, Haz: Süleyman Uludağ, Hakikat Bilgisi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
Hüdâyî, Azîz Mahmûd. (2003). Vâkıât (I. cild), thk. Mustafa Bahadıroğlu, Vâkıât-ı Hüdâyî’nin Tahlil ve Tahkiki (I. Cild) Basılmamış Doktora Tezi içinde, Bursa: UÜSBE.
İbn Arabî, Muhyiddin. (1999). el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, haz: Ahmed Şemseddin, Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
İbn Haldun, Abdurrahman b. Ebu Bekr. (1970). Mukaddime, çev. Zâkir Kadiri Ugan, İstanbul: MEB. Yay.
Koca, Ferhat. (2002). “Osmanlılar Dönemi Fıkıh-Tasavvuf İlişkisi: Fakılar ile Sofular Mücadelesinin Tarihi Serüveni”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, I.
Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdulkerim b Hevâzin, (2001). er-Risaletü’l-Kuşeyriyye, haz. Halil Mansur, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Lorry, Pierre. (1998). “The Symbolism of Letters and Language in The Work of Ibn Arabi”, Journal of The Muhyiddin Ibn ‘Arabi Society, Oxford.
Massignon, Louis, (1997). Essay on the Origins of the Technical Language of Islamic Mysticism, çev. Benjamin Clark, İndiana: University of Notre Dame Press.
Serrâc, Ebû Nasr Abdullah b. Ali et-Tûsî. (1914). Kitâbu’l-Luma’ fi’t-Tasavvuf, thk., Reynold A. Nicholson, Leiden: E. J. Brill.
Sipehsâlâr, Feridun b. Ahmed. (2004). Sipehsâlâr Risalesi, Osmanlıca’ya çev., Avni Konuk, haz., Tahir Galip Seratlı, İstanbul: Elest Yay.
Şebusterî, Mahmud. (1988). Gülşen-i Râz, çev: Abdülbaki Gölpınarlı, İstanbul: MEB. Yay.
Tâdılî, Ebu Yakub Yusuf b. Yahya İbnü’z-Zeyyat. (1984). et-Teşevvüf ilâ Ricâli’t-Tasavvuf, thk. Ahmed Tevfik, Rabat: Menşûrâtü Külliyyeti’l-Âdâb.
Tehânevî, Muhammed Ali, (1996). Keşşâfu Istılâhâtı’l-Fünûn ve’l-Ulûm, thk. Ali Dahrûc, Beyrut: Mektebetü Lübnân.
Underhill, Eveleyn, (1960). Mysticism, A Study in the Nature and Development of Man’s Spirutual Consciousness, London: Methuen & Co Ltd.
Üftâde, Mehmed Muhyiddin. (1328 h.). Dîvân-ı Hazreti Üftâde, nşr. Bursalı Mehmed Tahir, İstanbul: Necm-i İstikbal Matbası.
Üftâde, Mehmed Muhyiddin. (2011). Üftâde Dîvânı, haz. Mustafa Bahadıroğlu, İstanbul: Semerkand Yay.
Yılmaz, H. Kâmil. (1980). Azîz Mahmûd Hüdâyî, Hayatı-Eserleri-Tarikatı, (Erkam Yay.), İstanbul.
Yörükan, Yusuf Ziya. (1998). Şihâbuddîn Sühreverdî ve Nur Heykelleri, çev. A. Kamil Cihan, İstanbul: İnsan Yay.
Zebîdî, Muhammed Murtazâ el-Hüseynî. (1969). Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, thk. Hüseyin Nassâr, Kuveyt: Matbaatu Hükûmeti’l-Kuveyt.

Turkish Studies- Comparative Religious Studies-Cover

ISSN: 2667-5544
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ