El-‘UKBERÎ’NÎN ET-TİBYÂN FÎ Î‘RÂBİ’L-KUR’ÂN’INIDA KÛFE DİL EKOLÜNE YAPTIĞI İTİRAZLAR

Hicri altıncı yüzyılın son yarısı ile yedinci yüzyılın başlarındayaşamış olan Ebûl-Bekâ el-‘Ukberi, Bağdat’ta dönemin seçkinâlimlerinden dil ve gramer derslerini almıştır. Kaynaklarda en-Nahvî el-Luğevî el-Faradî gibi lakaplarla anılan el’Ukberi, Arap dili ve grameribaşta olmak üzere pek çok ilim dalında dönemin âlimleri tarafındanasrının teki ve imamı olarak kabul edilmiştir. Bütün hayatını ilmeadamış ve çeşitli ilim dallarında eser telîf etmiş olan el-‘Ukberî, özelliklenahiv, sarf, lugat edebiyat ve i’râba dair pek çok değerli eserleri ortayakoymuştur.el-‘Ukberi’ye en büyük şöhreti kazandıran eseri, i’râbu’l-Kur’ân’adair kaleme almış olduğu et-Tibyân fî i’râbi’l-Kur’ân adlı tefsiridir. Onunbu eseri, dilciler ve müfessirler tarafından büyük bir ilgi görmüş vekendisinden sonra i’râbu’l-Kur’ân’a dair eser yazmış olan bütünmüellifler için temel kaynak olmuştur. Bu eserinde Kur’ân’ın bütünâyetlerini i’râb eden el-‘Ukberi, eserinin muhtelif yerlerinde dil vegramerle ilgili birçok konuda dilcilere itiraz etmiştir. Onun buitirazlarına Ebû ‘Ubeyde, el-Muberrid, el-Ferrâ, el-Kisâî, en-Nahhâs veez-Zamaşerî gibi dil ve gramerin önde gelen âlimleri maruz kaldığı gibiBasra ile Kûfe dil ekolleri de bu itirazlardan nasibini almıştır. Ancak buitirazlardan en büyük payı ise, Kûfe dil ekolü almıştır.Bu çalışmada el-‘Ukberi’nin hayatı ve eserleri hakkında kısabilgiler verilmiştir. Onun et-Tibyân fî i’râbi’l-Kur’ân adlı eserinde Kûfe dilekolüne yönelik nahiv ve sarf dair yaptığı itirazlar geniş bir şekilde elealınıp tahlil edilmiştir. el-‘Ukberi’nin bu itirazlarına konu olan meseleler, ilgili kaynaklarda yer alan bilgiler ışığında detaylı bir şekildeele alınıp tartışılmış ve onlar hakkında gerekli değerlendirmeleryapılmıştır. Onun bu meselelerle ilgili ortaya koyduğu görüş vetercihler, Basralıların onlara dair görüş ve tercihleriyle büyük orandaörtüştüğü görülmüştür.

EL-‘UKBERI’S OBJECTIONS AGAINST KUFE LANGUAGE CULT IN ET-TIBYAN FI IRABI’L-KURAN

Ebü’l-Beka el-‘Ukberi who lived in the last half of the hijri sixth century and at the beginning of seventh century received the language and grammar lessons from the period’s distinguished scholars in Bagdad. el-‘Ukberi who is mentioned with cognomen such as en-Nahvi, el-Luğevi and el-Faradi in the sources was accepted as his century’s unique and imam one by the period’s scholars, related to many sciences especially such as Arabic language and grammar. el-‘Ukberi who devoted all his life to the science and wrote the work in the various sciences revealed several valuable works especially about the syntax, grammar, dictionary, literature and clean speech. The work which gives the greatest reputation to el-‘Ukberi is his interpretation in the name of et-Tibyan fi i’rabi’l Kuran that he wrote it about i’rabu’l-Kuran. His work attracted attention by the linguists and glossators and it became the main resource for all the further authors who wrote a work about i’rabu’l-Kuran. el-’Ukberi who revealed all the verses of Quran in his work opposed to the linguists about many manners related to the language and grammar in his work’s various parts. Basra and Kufe language cults had their share from these oppositions as the pioneer scholars such as Ebû ‘Ubeyde, el-Muberred, el-Ferrâ, el-Kisâî, en-Nahhâs and ez-Zamaşerî were exposed to them. However, Kufe language cult had the greatest share from the oppositions. In the study, the brief information was givej about el-‘Ukberi’s life and works. His oppositions against the syntax and grammar related to language cult in his work in the name of et-Tibyân fî i’râbi’l-Kur’ân were widely considered and reviewed. The issues which were subject to his oppositions were considered and discussed in details in the light of information in the relevant resources and the necessary evaluation was made about them. It was seen that his opinions and preferences related to these matters correspond highly to the opinions and preferences of those from Basra.

PDF

___

‘Abdulhayy, İbnAhmed el-‘Akrî ed-Dımaşkî. (1998). Şüzürâtu’z-Zeheb fî Ahbâri Men Zeheb, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut.
Akçay, Halil. (2019). “Arap Dili Termonoloisinde ‘İvad”, Mukaddime, 10(1) DOI: 10.19059/mukaddime.522205, (307-320).
Âlûsî, Şihâbuddîn Mahmûd b. ‘Abdillâh el-Âlûsî. (1415). Rûhu’l-Ma‘ânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l- ‘Azîm ve’s-Sabîi’l-Mesânî, thk., ‘Âlî ‘Abdulbârî ‘Atiyye , Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut.
Arslan, Mehmet Nafi. (2018). “Hicrî VIII. Yüzyıla Kadar Yapılan İ‘râbu’l-Kur’ân Çalışmaları ve es-Semîn el-Halebî’nin ed-Durru’l-Masûn’u”, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2018, 6 (2), 293-301.
Bakırcı, Selami. (2009). “el-Ukberî”, DİA, XXXXII. 66. İstanbul.
Beydâvî, Nasiruddîn Ebû Saîd ‘Abdullâh b. ‘Umer el-Beydâvî. (1418). Envâru’t-Tenzî lve Esrâru’t-Te’vîl, thk., Muhammed ‘Abdurrahmân el-Mara’aşlî, I. Baskı, Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut.
Çağmar, M. Edip (2017). Alıştırmalarla Nahiv, Ensar Neşriyat TİC. A. Ş. İstanbul.
Dâvûdî, Şemsuddîn Muhammed b. ‘Alî b. Ahmed. (1983). Tabakâtu’l-Mufessirîn, Dâru’l-Kutubi’l- ‘İlmiyye, Beyrut.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Hayyân Esîruddîn el-Endelüsî. (t.y.). el-Bahru’l-Muhît, thk., Sıdkî Muhammed Cemîl, Dâru’l-Kalem, Dımaşk.
Ebû Hayyân, İrtişâfu’d-Dareb min Lisâni’l-‘Arab (1998). thk., Receb ‘Usmân Muhammed, I. Baskı, Mektebetu Hâncî, Kahire,
el-Enbârî, Ebû’l-Barekât Kemâluddîn. (2012). el-İnsâf fî Mesâili’l-Hilâf Beyne’n-Nahviyyîne’l- Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn, I. Baskı, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut.
Ergin, Mehmet Cevat. (2002), el-‘Ukberî ve el-Lubâb fî ‘İleli’l-Binâi ve’l-İ‘râb, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Arap Dili ve Belâgatı Bilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
el-Halebî, Ahmed b. Yusûf Semîn. (t.y.). ed-Durru’l-Masûn fî ‘Ulûmi’l-Kitâbi’l-Meknûn, thk., Ahmed Muhammed el-Harrât, Dâru’l-Kalem, Dımaşk.
Hamevî, Ebû ‘Abdillâh Yâkût b. ‘Abdillâh el-Hamevî. (1993). Mü‘cemu’l-Udebâ İrşâdu’l-Erîb ilâ ma‘rifeti’l-Edîb, thk., İhsân ‘Abbâs, I. Baskı, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut,
Hamevî, Ebû ‘Abdillâh Yâkût, Mu‘cemu’l-Büldân (1977). Dâru Sâdır, Beyrut.
İbn Âcîbe, Ebû’l-‘Abbâs Ahmed b. Muhammed b. el-Mehdî el-Fâsî. (2002). el-Bahru’l-Medîd fî Tefsîri’l-Kur’ân’il-Mecîd, thk., Ahmed ‘Abdullâh el-Kureşî Rislân, II. Baskı, Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut.
İbn ‘Âdil, Ebû Hafs Sirâcuddîn ‘Umer b. ‘Alî ed-Dımaşkî. (1998). el-Lubâb fî ‘Ulûmi’l-Kitâb, thk., ‘Âdil Ahmed ‘Abdulmevcûd ‘Alî Muhammed Mu‘avvad, I. Baskı, Dâru’l-Kutubi’l- ‘İlmiyye, Beyrut.
İbn ‘Atiyye, Ebû Muhammed ‘Abdulhakk b. Gâlib b. ‘Abdirrahmân. (1422). el-Muharreru’l-Vecîz, thk., ‘Abdusselâm ‘Abduşşâfî Muhammed, I. Baskı, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut.
İbn Hallikân, Ebü’l-‘Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. (1990). Vefeyâtu’l- A‘yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zamân, thk., İhsân ‘Abbâs, I. Baskı, Dâru Sâdır, Beyrut.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ ‘İmâduddîn İsmâ’îl İbn ‘Umer el-Kureşî. (1998). el-Bidâye ve’n-Nihâye, thk., ‘Abdullâh b. ‘Abdilmuhsin et-Turkî, Hecer li’t-Tibâ’e ve’t-Tevzî’i ve’l-İ‘lân, Mısır.
İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasan ‘Alî b. Ebî’l-Kerem eş-Şeybânî. (2003). el-Kâmil fi’t-Târîh, thk., Muhammed Yûsuf ed-Dakkâk, IV. Baskı, Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut.
‘İmâd, Mecîd ‘Alî. (t.y.). Menhecu Ebî’l-Bekâ el’Ukberî fî kitâbihi et-Tibyân fî i‘râbi’l-Kur’ân, Mecelletu Kulliyet’l-Âdâb, Kerkuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 91, s. 88- 91.
İsmâil Paşa, el-Bağdâdî. (1951). Hediyetu’l-‘Ârifîn Emâu’l-Muellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn, IV. Baskı, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut.
İbn Yaîş, Muvaffakuddîn ‘Alî b. Yaîş en-Nahvî. (t.y.). Şerhu’l-Mufassal, İdâretu’t-Tibâ’ati’l- Munîriyye, Mısır.
Çelebî, Katib. (t.y.). Keşfu’z-Zunûn ‘an Esâmî’l-Kutubi ve’l-Funûn, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut.
Kehhâle, ‘Umer Rıdâ. (1993). Mu‘cemu’l-Muellifîn, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut. Kılıç, Hulusi. (2002). “Kûfiyyûn” DİA, XXVI/345, İstanbul.
el-Kurtubî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ahmed Şemsuddîn. (1384). Câmi‘u’l-Kur’ân, Baskı, Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, Kâhire,
el-Mekkî, b. Ebî Tâlib Ebû Muhammed Hammûş el-Endelüsî. (1405). Muşkilu İ‘râbi’l-Kur’ân, thk., Hâtim Sâlih ed-Dâmin, II. Baskı, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut.
Mustafâ Dervîş, Muhyuddîn b. Ahmed. (1415). İ‘râbu’l-Kur’ân ve Beyânuh, IV. Baskı, Dâru’l- Yemâme, Dımaşk.
Nahhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâ’îl. (1421). İ‘râbu’l-Kur’ân, I. Baskı, Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut.
Râcihî, Abduh. (1980). Drûsun fî’l-Mezâhibi’n-Nahviyye, Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyye, Beyrut.
Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybeg. (2000). el-Vâfî bi’l-Vefeyât, thk., Ahmed el-Arnâvût, Mustafâ Türkî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut.
es-Sâfî, Mahmûd b. Abdirrahîm. (1418). el-Cedvelu fî İ‘râbi’l-Kur’âni’l-Kerîm, IV. Baskı, Dâru’r- Reşîd, Beyrut.
Suyûtî, Celâlüddîn ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekîr. (t.y.), Hem‘u'l-hevâmi’ fî Şerhi Cem‘i'l-Cevâmi’, thk., ‘Abdulhamîd Handavî, el-Mektebetu’l-Vakfiyye, Mısır.
Suyûtî, Celâlüddîn, Buğyetu’l-Vu‘ât fî Tabakâti’l-Lugeviyyîn ve’n-Nuhât. (1979). Thk., Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm, II. Baskı, Dâru’l-Fikr, (y.y.).
Şevkî, ed-Dayf. (1968). el-Medârisu’n-Nahviyye, VII. Baskı, Dâru’l-Ma‘ârif, Kahire.
Tantâvî, Ahmed. (1995). Neşetu’n-Nahvi ve Târîhi Eşheri’n-Nuhât, II. Baskı, Dâru’l-Ma‘ârif, Mısır.
Tekin, Ahmet. (2018). Kur’ân’ın Dilbilimsel Yönü (Vâhidî’nin el-Basît Adlı Tefsiri Bağlamında), İlâhiyât Yayınları, Ankara.
el-‘Ukberî, Ebû’l-Bekâ ‘Abdullâh b. el-Huseyn b. ‘Abdillâh b. el-Huseyn el-Bağdâdî. (1976). et- Tibyân fî İ‘râbi’l-Kur’ân, thk., ‘Alî Muhammed el-Bicâvî, ‘Îsâ el-Bâbî ve Şerîkâhu, (y.y.).
Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. ‘Amr b. Amed. (1993). el-Mufassal fî San‘ati’l-İ‘râb, thk., ‘Alî Ebû Malham, I. Baskı, Mektebetu Hilâl, Beyrut.
Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. ‘Usmân. (1993). Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ, thk., Şu’ayb el-Arnâvût, IX. Baskı, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut.
Zehebî, Şemsuddîn Muhammed, Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtu’l-Meşâhîri ve’l-A‘lâm.(1987). Thk., ‘Umer ‘Abdusselâm Tedmurî, I. Baskı, Dâru’l-Kutubi’l-‘Arabî, Beyrut.
Zehebî, Şemsuddîn Muhammed, el-‘İber fî Haberi Men Haber. (t.y.). thk., Ebû Hacer Muhammed es-Sa‘îd b. Besyûnî Zahlûl, Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut.

Turkish Studies- Comparative Religious Studies-Cover

ISSN: 2667-5544
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ