Iğdır Yer Adı Üzerine Arkeotoponimik Bir İnceleme

Türkiye’nin doğusunda, İran, Nahçıvan ve Ermenistan sınırındaki Iğdır ili, İran, Kafkasya ve Anadolu’da ortaya çıkmış olan ve tüm Güneybatı Asya’yı etkisi altında bulunduran eski uygarlıkların merkezinde yer almaktadır. Bu çalışma Iğdır adıyla birlikte Iğdır’daki doğal çevreyi yapılandıran en önemli iki unsurun, Aras nehri ile Ağrı dağının adlarını da incelemektedir. Söz konusu yer adları incelenirken anlam ve köken dışında yerlerin geçmişteki diğer adlandırmalarına da değinilmektedir. Yer adları kültür ve dil varlığı bakımından zengin bilgi kaynakları olduğundan bir bölgenin tarihsel kronolojisinin belirlenmesinde önemli rol oynarlar. Bu çerçevede Iğdır’da bugüne kadar saptanan eski uygarlık kalıntıları önem kazanmaktadır. Örneğin Urartu yazıtlarında geçen Iğdır ile ilgili yer adları il merkezinin güneyindeki ve güneydoğusundaki iki arkeolojik alanın tanıtılmasını da gerekli kılmaktadır. Günümüzde artık harabe haline gelmiş bu yerlerden Ortaçağ kaynaklarında söz edilmektedir. Aynı kaynaklarda adı geçen ve Iğdır’a yakıştırılan efsanevi kent Tsolagert de bu yazının kapsamına alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Arkeotoponimi, Erhacı, Iğdır, Mağaratepe

PDF

___

Abich, O. W. H. (1849). Die Besteigung des Ararat am 29. Juli 1845. Beträge zur Kenntniss des Russischen Reiches 13, 39-72.
Acar, Z. Z. (2007). Görenlerin Gözüyle Iğdır’da Ermeni Katliamı. Iğdır: Özel basım.
Bayar, C. (2006). Şark Raporu. İstanbul: Kaynak Yayınları.
Beglaryan, G. (2011). Hasaydan ev Lernayin Garabagh, Kartez (Ermenistan ve Dağlık Karabağ Haritası). Erivan: Özel basım.
O. Belli, O., Avcı, C., Konuralp, Z. ve Ayman, İ. (2005). Iğdır Ovası’nda Urartu ve Erken Demir Çağı Kaleleri ile Nekropollerinin Araştırılması. O. Belli ve B. B. Kurtel (Ed.) 60. Yaşına Sinan Genim’e Armağan Makaleler içinde (173-195). İstanbul: Ege Yayınları.
Brosset, M. F. (1864). Rapport sur diverses inscriptions recueillies par MM. Jules Kaestner et Ad. Berger. Bulletin de l’Academie imperiale des sciences de St. Petersbourg 7, 275-281.
Buyruk, H. (2006). Tarihi ve Kültürel Varlıklarıyla Iğdır. Iğdır: Iğdır Belediyesi Yayınları.
Buyruk, H. (2008). Iğdır ve Yöresinde Ermeni Mezalimi. Iğdır: Iğdır Belediyesi Yayınları.
Ceylan, A. (2004). “2002 Yılı Erzincan Erzurum Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırması.” 21. Araştırma Sonuçları Toplantısı, cilt 2, 26-31 Mayıs 2003 Ankara, ss. 263-272.
Ceylan, A. (2007). “2005 Yılı Erzincan Erzurum Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları.” 24. Araştırma Sonuçları Toplantısı, cilt 1, 29 Mayıs-03 Haziran 2006 Çanakkale, ss. 163-182.
Ceylan, A. (2008). Doğu Anadolu Araştırmaları: Erzurum, Erzincan, Kars, Iğdır (1998 - 2008). Erzurum: Güneş Vakfı Yayınları.
Clavijo, R. G.(1859). Narrative of the Embassy of Ruy Gonzales de Clavijo to the Court of Timour at Samarcand A.D. 1403-1406. Markham, C. R. (Çev.). Londra: Printed for the Hakluyt society.
Clavijo, R. G. (1993). Anadolu ve Orta Asya ve Timur. Timur Nezdinde Gönderilen İspanyol Sefiri Clavijo’nun Seyahat ve Sefaret İzlenimleri. Doğrul, Ö. R. ve Doruk, K. (Çev.). İstanbul: Ses Yayınları.
Çetinkaya; N. (1996). Iğdır Tarihi (Tarih, Yer Adları ve Bazı oymaklar Üzerine). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
Çevik, N. (2000). Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Diakonoff, I. M. ve Kashkai, S. M. (1981).Geographical Names According to Urartian Texts. Wiesbaden: Le Reichert.
Erdem, T. ve Sürmeli, N. (2009). Iğdır Kültür ve Turizm Envanteri. Iğdır: Iğdır İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
Gökyay, O. Ş. (2006). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Kabalcı.
Jean, C. F. (1923). Sumer et Akkad. Contribution a l’Historire de la Civilisation dans la Basse-Mésopotamie. Paris: Prix.
Joseph, P. ve Joly, R. (1784). La Géographie Sacréet et les Monuments de 1784 l’Histoire Saint. Paris: Chez Alexandre Jombert.
Kadmon, N. (2004). Toponymy and Geopolitics: The Political Use – and Misuse – of Geographical Names. The Cartographic Journal 41(2): 85-87.
Kırzıoğlu, F. M. (1982). Kars-Arpaçayı Boyları Eski Merkezi Anı Şehri Tarihi (1018-1236). Ankara: San Matbaası.
Kırzıoğlu, F. M. (2000). Dede Korkut Oğuznameleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
König, F. W. (1955-1957). Handbuch der chaldischen Inschriften, Archiv für Orientforschung. Graz: Özel basım.
Köprülü, F. (1925). Oğuzların Muhaceret Yoluyla İskan Sahalarındaki Bilumum Coğrafi Adlar ve Bilhassa Köy Adları. Oğuz Etnolojisine Dair Notlar. Türkiyat Mecmuası 1: 185-211.
Kütükoğlu, M. S. (2012). Osmanlıdan Günümüze Yer Adları. Belleten 76(275): 147-165.
Lehmann-Haupt, C. F. F. (1910). Armenian Einst und Jetzt. Berlin: Behr. Lynch, H. F. B. (1901). Armenia Travels and Studies. Londra: Longmans, Green and co.
Marro, C. ve Özfırat, A. (2003).Pre - Classical Survey in Eastern Turkey. First Preliminary Report: The Ağrı Dağ (Mount Ararat) Region. Anatolia Antiqua 11: 385-422.
Mordtmann, A. D. (1872). Entzifferung und Erklärung der armenischen Keilinschriften von Van und Umgegend. Zeitschrift der Deutschen Morgenländlischen Gesellschaft 26: 465-696.
Nihal, A. ve Naci, A. (1928). Anadolu’da Türklere Ait Bazı Yer İsimleri. Türkiyat Mecmuası 2: 243-259.
Oluz, Ç. (Ed.). 1999). Güneşin Doğduğu Kent Iğdır. Erzurum: Melekli Kültür Ocağı.
Orkun, V. (1955). Sürmeli Çukuru. Iğdır’ın Tarih ve Coğrafyası. Iğdır: Özel basım.
Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Ölmez, Z. K. (Ed.). (1996). Ebulgazi Bahadır Han, Şecere-i Trākime (Türkmenlerin Soykütüğü), Ankara: Simurg.
Özfırat, A. (2008). “Van Ağrı ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları 2006.” 25. Araştırma Sonuçları Toplantısı, cilt 1, 28 Mayıs – 03 Haziran Çanakkale, ss. 197-220.
Öztürk, İ. (1995). Türkmenistan’dan Derlenmiş Dede Korkut Boyları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 43: 263-314.
Payne, M. R. (2006). Urartu Çiviyazılı Belgeler Kataloğu. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat.
Rostaing, C. (1969). Les Noms de Lieux. Paris: Presses universitaires de France.
Sakaoğlu, S. (2001). Türk Ad Bilimi I. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Saraçoğlu, H. (1956). Doğu Anadolu. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
Sayce, A. H. (1882). The Cuneiform Inscriptions of Van. The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland 14: 377-732.
Sümer, F. (2016). Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatları-Destanları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
Şakir, M. (1928). Sinop ve Muhitinde Oğuzlar ve Diğer Türk Zümrelerine Ait Köy Adları. Halk Bilgisi Mecmuası 1: 30-35.
Tankut, H. R. (1936). Güneş-Dil Teorisine Göre Toponomik Tetkikler. İstanbul: Devlet Basımevi.
Tezcan, S. ve Boeschoten, H. (2012). Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Togan, Z. V. (Ed.). (1982). Oğuz Destanı, Reşideddin Oğuznâmesi Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Enderun.
Yerasımos, S. (Ed.). (2008). Tournefort Seyahatnamesi. Tunçdoğan, T. (çev.). İstanbul: Kitap.
Umar, B. (1993). Türkiye’deki Tarihsel Adlar. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
Uzun; E. (2007). Trabzon’da Yer Adları. Trabzon: Özel basım.
Uzundere, A. E. (2003). İnsanlık Suçu Iğdır ve Çevresinde Ermenilerin Türk Kırımı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.