Hakas Destanlarında Renklerle Yön Tayini ve Renk-Mekân İlişkisi

İnsanlığın canlı hafızası olarak kültür; toplumların kendine özgü yapıları güdümünde oluşan, şekillenen, değişen ve yaşayan bir sistemin yansıma-sıdır. Bu bağlam içerisine dahil edilebilecek edebiyat; evrensel ve milli değerlerin aktarım sürecine katkı sağlamak adına sözlü, yazılı ve görsel anlatım vasıtalarıyla oluşan bir bütünlük arz eder. Bu doğrultuda icra edilen sözlü edebi ürünlerden olan destan; toplum yaşantılarının, toplumların hayatı ve kozmosu algılama, anlamlandırma çabalarının bir yansıması olarak ortaya çıkmıştır. Tarihin oluşum basamaklarını ikmal eden Türk milleti, ortaya çıkardığı destanlarla kendi yaşam dinamiklerini ifade etmede engin bir kudrete sahiptir. Meydana getirilen destanlardaki bahsi edilen yaşam dinamiklerinin sistemsel dizgeye sahip olması, arkaik zeminden bu yana teşekkül eden yaşantı normlarının tutarlılığı ile ilintilidir. Türk topluluklarından Hakaslar, oluşturdukları destanlarla Türk kültür anlayışını ve yaşayış biçimlerini yüksek bir edebi bilinçle aktarmış; destanların tahayyül dünyasını, Türk mitolojik söylemlerine paralel şekilde inşa etmiştir. Bu çalışmada örneklem olarak seçilen Hakas destanlarındaki yer ve yön tayinlerinde kullanılan renklerin sistemsel bir bütünlüğe sahip olup olmadığı araştırılmış, destanlarda renklerle tayin edilen yerlerin coğrafi unsur özellikleri, bu yerlerdeki sosyal yaşamın şekilleniş biçimleri ve bu yerlerde yaşayan halkın idaresinden sorumlu kahramanların kişi analizleri saptanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Hakas, Destan, Renk, Yön, Yer

PDF

___

AKTAŞ, Erhan (2011). Hakas Destanları 3: Han Orba, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
, (2016). Hakas Destan Geleneği ve Kahramanları, Konya: Kömen Yayınları.
ALEKSEYEV, N.A. (2013). Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi, (çev.) Metin Ergun, Konya: Kömen Yayınları.
ARIKOĞLU, Ekrem (2007). Hakas Destanları 1, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
, (2005). Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük, Ankara: Akçağ Yayınları.
ARTUN, Erman (2015). Anonim Türk Halk Edebiyatı Nesri: Edebiyat Tari-hi/Metinler, Adana: Karahan Kitabevi.
BAYAT, Fuzuli (2007). Türk Mitolojik Sistemi 1 (Ontolojik ve Epistemolojik Bağ-lamda Türk mitolojisi), İstanbul: Ötüken Neşriyat.
BEYDİLİ, Celal (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, (çev. Erem Ercan), Ankara: Yurt Kitap Yayın.
BURAN, Ahmet – ALKAYA, Ercan (2013). Çağdaş Türk Lehçeleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
CAMPBELL, Joseph (2019). İlkel Mitoloji: Tanrının Maskeleri I, (çev. Kudret Emiroğlu), İstanbul: Islık Yayınları.
DAVLETOV, Timur B. (2006). Huban Arığ: Hakas Türklerinin Kadın Yiğitlik Destanı, Ankara: Türksoy Yayınları.
DEMİRCİ, Kürşad (2019). Eski Mezopotamya Dinlerine Giriş: Tanrılar, Ritüel, Tapınak, İstanbul: Ayışığı Kitapları.
ELİADE, Mircea (2018). İmgeler ve Simgeler, (çev. Mehmet Ali Kılıçbay), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
ILGIN, Ali (2008). Hakas Destanları 2: Kara Kuzgun, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
İNAN, Abdulkadir (2018). Eski Türk Dini Tarihi, Ankara: Altınordu Yayınları.
KARA, Mehmet (2013). Hakas Destanı Altın Taycı, Ankara: Harf Eğitim Yayıncılığı.
KARA, Mehmet (2014). Hakas Destanı Öcen Beg, Ankara: Grafiker Yayınları.
ÖGEL, Bahaeddin (2014). Türk Mitolojisi I. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
, (2014). Türk Mitolojisi II. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Polat, İrfan (2018a), “Altay ve Hakas Destanlarında Zehir”, Editör: Emine Gürsoy Naskali, Zehir, İstanbul: Libra Kitap, ss. 175-251.
, (2018b). “Altay Destanlarında Tükürmek”, Editör: Emine Gürsoy-Naskali, Ayıp, İstanbul: Libra Kitap, ss. 151-178.
REICHL, Karl (2017). Türk Boylarının Destanları, (çev. Metin Ekinci), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ROUX, Jean Paul (2011). Eski Türk Mitolojisi, (çev. Musa Yaşar Sağlam), Ankara: Bilgesu Yayınları.
YILMAZ, Gülsüm Killi (2013). Hakas Destanları 4: Altın Taycı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
https://academia.edu/8541207/T%C3%BCrk_S%C3%B6ylence_S%C3%B6zl%C3%BC%C4%9F%C3%BC Erişim Tarihi: 10.01.2020 https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/12644,kusbesleyenaltinkuspdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 02.01.2020 https://sozluk.gov.tr/ Erişim Tarihi: 05.01.2020