TANPINAR’IN ON DOKUZUNCU ASIR TÜRKEDEBİYATI TARİHİ İLE KÖPRÜLÜ’NÜN TÜRKEDEBİYATI TARİHİ ÜZERİNE METODOLOJİK BİRKARŞILAŞTIRMA

Ahmet Hamdi Tanpınar (1901-1962), Türk edebiyatının ilk tarihçisi değildir. Ondan önce de edebiyat tarihleri yazılmıştır. Bunlar arasında özellikle M. Fuad Köprülü’nün (1890-1966) son hâlini 1926’da bulan Türk Edebiyatı Tarihi, metodu itibariyle dikkat çeker. Tanpınar’ın edebiyat tarihi ile Köprülü’nün edebiyat tarihi arasında metot ve konuya yaklaşım bakımından çok ciddi farklar vardır. Köprülü, edebî eserleri tarihî, siyasi ve toplumsal şartları içerisinde görürken, Tanpınar bu çevresel şartların yanında estetik değerleriyle de ele alır. Bu tutumunda öznellikten kaçınmaz ve yer yer konu nesnesini bilimsel kişiliğinden çıkarak sanatçı öznelliğiyle değerlendirir. Tanpınar, edebiyat tarihinin ön sözünde metodun şartların, kronoloji ve vesikaların ihmal edilmemesi kaydıyla konunun emrinde olduğunu söyler. Bu nedenle bir taraftan Hippolyte Taine (1828-1893) gibi çevresel şartlara odaklanan kuramcılara bağlanırken, diğer taraftan Ferdinand Brunetière’in (1849-1906) türlerin gelişimi kuramına ve Albert Thibaudet’nin (1874-1936) nesiller görüşüne başvurur. Bu bakımdan metot açısından onun Köprülü’nün aksine eklektik bir tutum geliştirdiği görülür. Böylece Köprülü, biraz da kullandığı metodun gereği olarak edebî metinlerde Türk milletinin tarih içindeki değişimini ararken Tanpınar’ın daha çok toplumun edebî zevkinde yaşanan değişimlere odaklandığı görülür.

A METHODOLOGICAL COMPARISON OF TANPINAR’S HISTORY OF 19TH CENTURY TURKISH LITERATURE AND KÖPRÜLÜ’S HISTORY OF TURKISH LITERATURE

Ahmet Hamdi Tanpınar (1901-1962) is not the pioneer historian of Turkish literature assome other literature histories had been written before him. Among these, especially the workby M. Fuad Köprülü (1890-1966) entitled Türk Edebiyatı Tarihi [History of Turkish Literature], which found its final draft in 1926, draws attention in terms of method. There are significant differences between literature history by Tanpınar and the one by Köprülü in terms ofmethod and approachment to the subject. While Köprülü approaches literary works regardingtheir historical, political and social conditions, Tanpınar deals with them with their aestheticalworth besides the milieu. He does not avoid subjectivity in this attitude and sometimes criticizes his subject matter with an artist subjectivity digressing his academic personality. In thepreface of his work, Tanpınar emphasizes that the method functions under the subject only if itdoes not neglect the conditions, chronology and documents. Therefore, while he adheres to the oreticians such as Hippolyte Taine (1828-1893) who focuses on external conditions on onehand, on the other he applies to Ferdinand Brunetière’s (1849-1906) theory of genres and Albert Thibaudet’s (1874-1936) theory of generations. In this regard, it is observed that he develops an eclectical attitude in terms of method contrary to Köprülü. Thus, while Köprülü searchesthe historical change of Turkish nation in literary texts, to a degree due to the method he uses,it is seen that Tanpınar mainly focuses on alterations had occurred in literary taste of the society.

PDF

___

AKÜN, Ömer Faruk, “Ahmed Hamdi Tanpınar,” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XII, İstanbul 1962, 1-33.
AKÜN, Ömer Faruk, “Edebiyat Tarihi Bir Milletin Tarihidir,” konuşan: Mehmet Nuri Yardım, Dersimiz Edebiyat Nesil Yayınları, İstanbul 2006, 294-319.
Aristoteles, Poetika, (çev. İsmail Tunalı), Remzi Kitabevi, İstanbul 1976.
BERKTAY, Halil, Cumhuriyet İdeolojisi ve Fuat Köprülü, Kaynak Yayınları, İstanbul 1983.
KÖPRÜLÜ, Fuad, “Türk Edebiyatı Tarihinde Usûl,” Edebiyat Araştırmaları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1986.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Türk Edebiyat Tarihi, Ötüken Yayınları, İstanbul 1986.
Köprülüzade Mehmed Fuad ve Şehabeddin Süleyman, Yeni Osmanlı Tarih-i Edebiyatı. İstanbul: Şirket-i Mürettebiye Matbaası, 1332/1916.
Köprülüzade Mehmed Fuad, “Edebiyat-ı Milliye”, Servet-i Fünun, c. 41, sayı 1041, 5 Mayıs 1327, s. 3-7.
Köprülüzade Mehmed Fuad, “Halk ve Edebiyat”, Servet-i Fünun, c. 41, sayı 1042, 12Mayıs 1327, s. 29-31.
KÖPRÜLÜ, Fuad, “Önsöz”, Edebiyat Araştırmaları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1986.
KÖPRÜLÜ, Fuad, Bugünkü Edebiyat. haz. Mehmet Akif Çeçen, Ahmet Balcı, Akçağ Yayınları, Ankara 2007.
MAN, Paul de, “Edebiyat Tarihi ve Edebiyatta Modernlik”, Körlük ve İçgörü: Çağdaş Eleştirinin Retoriği Üzerine Denemeler. çev. Ferit Burak Aydar, Cem Soydemir, Metis Yayınları, İstanbul 2008, 171-194.
OKAY, M. Orhan, Bir Hülya Adamının Romanı: Ahmet Hamdi Tanpınar, Dergâh Yayınları, İstanbul 2010.
OKTAY, Ahmet. Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı (1923-1950), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1993.
PERİN, Cevdet. Fransız Edebiyatına Toplu Bir Bakış, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1943.
STRAUSS, Johann. “Who Read What in the Ottoman Empire (19th-20th centuries)?” Arabic Middle Eastern Literatures 6:1, 2003, 39-76.
SÜMER, Mehmet, Millî Kimliğin İnşasında Edebiyatın Rolü (1911-1920), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2015.
TANPINAR, Ahmet Hamdi, On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. haz. Abdullah Uçman, Dergâh Yayınları, İstanbul 2016.
TANPINAR, Ahmet Hamdi, Mücevherlerin Sırrı: Derlenmemiş Yazılar, Anket ve Röportajlar, haz. İlyas Dirin, Turgay Anar, Şaban Özdemir, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2002.
TANPINAR, Ahmet Hamdi. Yaşadığım Gibi. haz. Birol Emil, Dergâh Yayınları, İstanbul 2015.