SÂFÎ VE İSTANBUL ŞEHRENGİZİ

İran edebiyatında ilk örnekleri XII. asırda görülmeye başlayan şehrengiz, Klasik Türk edebiyatında XVI. asırdan itibaren gelişmeye başlayan bir edebi türdür. Şehrengizler, bir şehrin güzelleri başta olmak üzere, o şehirle ilgili doğal ve tarihî güzelliklerin tasvirlerini yansıtırlar. Türk edebiyatında farklı şehirleri tasvir eden çok sayıda şehrengiz örneği bulunmaktadır. Bunlardan biri de Sâfî’nin (ö. 977/1588-89) Farsça olarak manzum şekilde XVI. asır İstanbul’unu anlattığı İstanbul Şehrengizi’dir. Sâfî, XVI. asırda yaşamış İranlı seyyah ve şairdir. 1538 yılında İstanbul’da bulunmuş ve İstanbul’u gezip dolaşarak Farsça bir şehrengiz telif etmiştir. Eldeki bilgilere göre Sâfî’nin Kitâb-ı Şehrengiz der Şehr-i İstanbul adlı eseri, İstanbul’u anlatan tek Farsça şehrengizdir. Sâfî’nin hayatı hakkında kaynaklarda yeterli bilgiye rastlanmamaktadır. Bu makalede öncelikle müellifin eserinden de hareketle hayatı hakkında tespit edilebilen bazı bilgiler paylaşılmıştır. Ayrıca, İstanbul Şehrengizi dışında Sâfî’ye ait olduğu ileri sürülen Behrâm u Gülendâm mesnevîsi hakkında bilgi verilmiştir. Ardından Nuruosmaniye Kütüphanesindeki nüshası esas alınarak İstanbul Şehrengizi’nin içeriği hakkında detaylı bilgi verilmiş ve eserin diğer nüshaları tanıtılmıştır.

SÂFÎ AND HIS ISTANBUL ŞEHRENGIZ

Sehrengiz, whose earliest examples in the Iranian literature originated in the12th century, is a literary genre starting to develop in Classical Turkish literature asof the 16th century. This genre depicts the natural and historical charms of a city,particularly its beauties. There exist a large number of sehrengiz works portrayingvarious cities in the Turkish literature, and one of them is İstanbul Şehrengizi by Sâfî(unknown date of birth), in which he described sixteenth-century Istanbul in verse inPersian. An Iranian poet and traveller of the 16th century, Sâfî was in Istanbul in 1538,strolling through the city and writing a sehrengiz in Persian. It is known that Sâfî’swork is the only Persian sehrengiz on Istanbul. There is limited information aboutthe poet’s life in related resources. This article firstly reveals some facts about Sâfî’slife on the basis of his work and then presents both İstanbul Şehrengizi and Behrâmu Gülendâm, a mesnevi claimed to have been authored by Sâfî. Additionally, thestudy provides a detailed account of the content of İstanbul Şehrengizi based on thecopy in Nuruosmaniye Library and introduces other copies of the same work.

PDF

___

CANIM, Rıdvan, Divan Edebiyatında Türler, Ankara, Grafiker Yayınları, 2016.
ENÛŞE, Hasan, Dânişnâme-i Zebân-ı Fârsî, IV. cilt, Vezâret-i Ferheng ve İrşâdı İslâmî, Tahran, 1375 hş., s. 611.
FETTÂHÎ, Perviz (çev.), Manzûme-i Kürdî-i Behrâm u Gülendâm, İntişârât-ı Müessese-i Târih ve Ferheng-i İrân, Tebrîz, 1347 hş.
GLÜNZ, Michael, “Sâfî’s Sahrangîz: Ein Persisches Matnawî Über Die Schönen Berufsleute Von İstanbul”, Asian Studies: Journal of the Swiss Asian Society = Études asiatiques: revue de la Société Suisse-Asie, Vol 40 (1986), Issue 2, p. 133-145.
HEYAT, Javad "Fars", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/fars (10.09.2020).
HÜSEYNÎ, Seyyid Muhammed Takî, Fihrist-i Destnevîshâ-i Kitâbhâne-i Nuruosmaniye İstanbul, Müessese-i Bünyâd-ı Şükûhî ve Sâzmâ-ı İrtibâtâ-ı İslâmî, Tahran, 1394 hş, s. 289.
KARACASU, Barış, “Türk Edebiyatındaki Şehrengizler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, V/10, İstanbul, 2007, s. 259-313.
KARAİSMAİLOĞLU Adnan “Türk ve Fars Edebiyatında Şehr-engizler.” Klasik Dönem Türk Şiiri İncelemeleri, Ankara, Akçağ, 2001, ss. 139-146.
KAYA, Bayram Ali, "Şehrengiz", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/sehrengiz (11.09.2020).
KAYA, Hasan “Kâtib Davud’un İstanbul ve Vize Şehrengizi” Turkish Studies, V/10/12, Yaz 2015, s. 631-686.
KONUKÇU, Enver, "Beyhak", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/beyhak (23.02.2020).
LEVEND, Agah Sırrı, Türk Edebiyatında Şehrengizler ve Şehrengizlerde İstanbul, İstanbul Fethi Derneği, 1958.
RİYÂZÎ Muhammed Efendi, Riyâzü’ş-Şuarâ, Haz. Namık Açıkgöz, Kültür ve Turizim Bakanlığı, Ankara, 2017.
SÂFÎ, Eminüddin Muhammed, Behrâm u Gülendâm, (Haz.) Hasan Zülfikârî, Perviz Arastû, Neşr-i Çeşme, Tahran, 1386 hş., s. 19.
-----, Şehrengiz, Atatürk Üniversitesi Seyfettin Özege Kitaplığı, ASL 188 (74a92a arası):
-----, Şehrengiz, Basel University Library, M VI 239.
-----, Şehrengiz, Süleymaniye Kütüphanesi Nuruosmaniye Koleksiyonu, nr. 3383.
SOLMAZ, Süleyman, Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı (İnceleme-Metin), Kültür ve Turizim Bakanlığı, Ankara, 2018.
SUNGURHAN EYDURAN, Aysun “Atâ”, Türk Dünyası Ortak Edebiyatı Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk, Kültür Merkezi, Ankara, 2002, C.I, s. 511.
ŞÜKRGÜZÂR, Yâsemen, Aşkhâ-i Ferâmûş Neşode: Behrâm u Gülendâm, İntişârât-ı Hoopa, Tahran, 1394 hş.
ZÜLFİKÂRÎ, Hasan, Yeksad Manzûme-i Âşıkâne-i Fârisî, Neşr-i Çarh, Tahran, 1392 hş., s. 157.
(Anonim) Behrâm u Gülendâm, Mc Gill University Library, Persian Manuscripts, nr. 315.