İSKENDERUN İSKELESİ: DOĞU AKDENİZ’DEULUSLARARASI BİR TİCARET LİMANININ İNKİŞAFIMESELESİ (1589-1612)

Erken modern dönemde coğrafi ve stratejik bakımdan Doğu Akdeniz’in en önemli limanlarından biri olma özelliğini taşıyan İskenderun, uzun süre Halep’te yaşanan canlı ticaret için bir liman olarak hizmet etmiş ise de hayli müddet Trablusşam İskelesi’nin gölgesinde kalmıştır. 16. asrın son yıllarında İskenderun İskelesi özellikle Venedikliler tarafından giderek daha fazla kullanılır olmuş, müteakip asrın ilk yirmi yılında ise Halep’in başlıca iskelesi haline gelmiştir. Bu durum, Trablusşam ile İskenderun arasında uzun süreli bir rekabete yol açmıştır. İskenderun İskelesi’nin Avrupalı devletler tarafından kullanılması zaman zaman merkezi hükümetin müdahalelerine neden olsa da liman, yüzyıl boyunca gelişimini büyük oranda sürdürmüş ve uluslararası ticaret gemilerinin Doğu Akdeniz’deki en gözde iskelelerinden biri haline gelmiştir. Bu makalede İskenderun limanının 16. yüzyıldan itibaren yaşadığı gelişme ve dönüşüm tespit edilerek, Osmanlı yöneticilerinin bu hususta aldığı çelişkili kararların nedenleri sorgulanacaktır. Ayrıca şimdiye kadar kullanılmayan Osmanlı, İtalyan ve Fransız arşiv kaynaklarının yardımıyla, limanın uluslararası ticarete katılımını hazırlayan siyasi, sosyal, diplomatik ve ticari meseleler açıklığa kavuşturulacaktır.

ALEXANDRETTA PIER: THE ISSUE OF THE EMERGENCE OF AN INTERNATIONAL TRADE PORT IN THE EASTERN MEDITERRANEAN

Alexandretta, which was geographically and strategically one of the most important ports of the Eastern Mediterranean in the early modern period, served asa pier for trade in Aleppo but it for a long time remained in the shadow of Tripoliport of Syria. In the last years of the sixteenth century, Alexandretta pier wasmostly began to use by Venetians, and it became the main pier of Aleppo in thefirst twenty years of the following century. This led to a long-term rivalry betweenTripoli and Alexandretta. Although the use of pier by European states had sometimes resulted in interventions by the Ottoman government, it had continued itsdevelopment throughout the century and had become one of the most favorite piersof international merchant ships to the Eastern Mediterranean. This article aims todiscuss the transformation and development of Alexandretta pier since the 16th century onwards and to question the reasons for the contradictory decisions of theOttoman administration in this regard. Furthermore, the political, social, diplomatic and commercial issues that would enable the pier to participate in the international trade will be clarified in the light of previously-unutilized archivalsources.

PDF

___

a. Archivio di Stato di Firenze (ASF) Mediceo del Principato (MdP): defter no. 4274/A, Ins. VI, fol. 21.
b. Archivio di Stato di Venezia (ASVe) Bailo a Costantinopoli, Carte turche (Busta): 250/330, 250/331, 252/343 Documenti Turchi: 1163
c. Bibliothèque nationale de France (BnF) Supplément Turc: 118, 130
d. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Atik-Şikâyet Defterleri (A.DVNS. ŞKT.d): 4
Bâb-ı Âsafî Mühimme Defterleri (A.DVN. MHM): 937
Düvel-i Ecnebiye (DE): 13
Kamil Kepeci (KK): 71
Maliyeden Müdevver Defterler (MAD): 919, 2747, 2841, 3260, 6004, 7316
Mühimme Defterleri (MD): 72, 73, 75, 78, 79
Mühimme Defteri Zeyli (MDZ): 18
e. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA)
Defter: 1306, 1341.
BEMBO, Ambrosio, The Travels and Journal of Ambrosio Bembo, (ed.) Anthony Welch, Berkeley: University of California Press 2007.
BERCHET, Guglielmo (ed.), Relazioni dei consoli veneti nella Siria, Torino 1866.
Calendar of State Papers and Manuscripts Relating to English Affairs, existing in the Archives and Collectives of Venice 1603-1607, Vol. X, (ed.) Horatio F. Brown, London 1900.
Calendar of State Papers and Manuscripts Relating to English Affairs, existing in the Archives and Collectives of Venice 1607-1610, Vol. XI, (ed.) Horatio F. Brown, London 1904.
Calendar of State Papers and Manuscripts Relating to English Affairs, existing in the Archives and Collectives of Venice 1615-1617, Vol. XIV, (ed.) Allen B. Hinds, London 1908.
CECILIA, Leonardo di Santa, Persia ovvero secondo viaggio, Roma 1757.
EVLİYA Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi: III. Kitap, Topkapı Sarayı Kütüphanesi 305 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini, (haz.) Seyit A. Kahraman-Yücel Dağlı, İstanbul 1999.
KÂTİP Çelebi, Kitâb-ı Cihânnümâ, (ed.) Bülent Özükan, Boyut Yayın Grubu, İstanbul 2008.
MALTESE, Domenico Magri, Breve racconto del viaggio al Monte Libano, Viterbo 1664.
PÎRÎ Reis, Kitâb-ı Bahriye, (The Walters Art Museum Yazması-Baltimore), Ms.W.658, v. 313b.
TAVERNIER, Jean-Baptiste, Tavernier Seyahatnamesi, (ed.) Stefanos Yerasimos, Çev. Teoman Tunçdoğan, İstanbul 2006.
COHEN, Amnon, “Ottoman Rule and the Re-emergence of the Coast of Palestine (17th-18th centuries)”, Persée: Revue de l'Occident musulman et de la Méditerranée: Les Ottomans en Méditterranée - Navigation, diplomatie, commerce, No. 39 (1985), s. 163-175.
ÇABUK Vahit, “Pîrî Reis, Abdurrahman Hibrî, Kâtip Çelebi Ve Evliya Çelebi'ye Göre İskenderun Ve Çevresi”, Türk Kültürü, 1976, Sayı 166, s. 35- 46.
EMECEN, Feridun, “Fahreddin, Ma‘noğlu”, DİA, C. 12, s. 80-82.
FAROQHI, Suraiya, “Trade and Traders in 1660’s Iskenderun”, New Perspectives on Turkey, S. 5-6 (1991), s. 107-121.
----------------, “Krizler ve Değişim 1590-1699”, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914, (ed. H. İnalcık-D. Quataert), C. 2, İstanbul 2006, s. 545-757.
GRISWOLD, William J., Anadolu’da Büyük İsyan 1591-1611, çev. Ülkün Tansel, İstanbul 2002.
İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300- 1600, C. I, İstanbul 2004.
KÖSE, Metin Ziya, Osmanlı Devleti ve Venedik Akdeniz’de Rekabet ve Ticaret 1600-1630, İstanbul 2010.
MASTERS, Bruce, “Halep: Osmanlı İmparatorluğunun Kervan Kenti”, Doğu ile Batı Arasında Osmanlı Kenti: Halep, İzmir ve İstanbul, İstanbul 2003, s. 19-87.
MUMCU, Serap, “Venedik Baylosu’nun Defterleri (1589-1684)”, Hilâl: Studi turchi e ottomani, No. 4 (2014).
PAMUK, Şevket, Osmanlı İmparatorluğunda Paranın Tarihi, İstanbul 2000.
------------------, Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi 1500-1914, İstanbul 2007.
PANZAC, Daniel, “International and Domestic Maritime Trade in the Ottoman Empire during the 18th Century”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 24, No. 2 (May 1992), s. 189-206.
PEDANI, Maria Pia, “Venetian Consuls in Egypt and Syria in the Ottoman Age”, Mediterranean World, Vol. 18 (2006), s. 7-21.
SAHİLLİOĞLU, Halil, “Tuğayyuru Turuku’t-ticara ve’t-tenâfüs beyne Mînâ’î Trablus ve’l-İskenderun fi’l-karni’s-sâbi‘ ‘Aşere” (Arapça Orj. “ ریغت .271-255. s), 1979, (XI. Vol, Arabî-l’Müverrihil’Mecelleti ”), شع عباسلا نرقلا يف نوردنكسلااو سلبارط ېئانیم :نیب سقانتلا و ةراجتلا قرط TABAKOĞLU, Ahmet, Türkiye İktisat Tarihi, İstanbul 2014.
TUNCEL, Metin, “İskenderun”, DİA, C. 22, (2000), s. 580-582.
TÜRKHAN, M. Sait, 18. Yüzyılda Doğu Akdeniz’de Ticaret ve Haleb, (İstanbul Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2014.
---------- “Doğu Akdeniz’de İngiliz Ticareti: İskenderun-Londra Hattında İngiliz Ticaret Filosu (1704-1706)”, AVİD, IV/1 (2015), s. 27-60.
WHITE, Joshua M., “Shifting Winds: Piracy, Diplomacy and Trade in the Ottoman Mediterranean, 1624-1626”, Well-Connected Domains Towards an Entagled Ottoman History, (eds.) Pascal W. Firges-Tobias P. GrafChristian Roth-Gülay Tulasoğlu, Boston: Brill 2014, s. 37-53.
WOOD, Alfred C., Levant Kumpanyası Tarihi, (çev. Çiğdem Erkal İpek), Ankara 2013.