HOKAND HANLIĞINDA SARAY TEŞKİLATI VEKULLANILAN UNVANLAR

Hokand Hanlığı’nın saray teşkilatı ve bu teşkilatta görevli bürokratlar Türk-İslam ve Türk-Moğol devletleri örnek alınarak oluşturuldu. Hanlığın yönetimi dünyevî ve dinî olarak ikiye ayrılıyordu ve dünyevî işlerle umera, dinî işlerle ise ulema denilen görevliler ilgileniyordu. Hokand Hanlığı’nın yönetim merkezi Hokand şehrinde bulunan ve Orda ismi verilen hanlık sarayıydı. Orda’da hükümdarın başkanlık ettiği âli kengeş, maslahat, has meclis, meşveret, meclis-i sultani gibi isimlerle anılan divanda devlet işlerinin görüşüldüğü ve karara bağlandığı yönetim mekanizmasıydı. Divana katılan devlet görevlileri hanlığın kuruluşundan itibaren sabit olmayıp döneme göre değişiklik gösteriyordu. XIX. yüzyılın başlarından itibaren divanbegi, koşbegi, inak, mingbaşı gibi görevliler divanda yer aldı. Divana katılan devlet görevlilerinin yanı sıra Hokand sarayının ve hükümdarın özel işlerini yerine getiren farraşbaşı, kitapdar, selam ağası, mirahor, cem ağası gibi hizmetkârlar mevcuttu. Hokand Hanlığı’nın saray teşkilatı ve görevlilerinin ortaya konulması Türk Devlet geleneğinin devamlılığını göstermesi açısından önemlidir. Ayrıca Hokand Hanlığı tarihi kaynaklarında sık sık zikredilen unvanların açıklığa kavuşturulması araştırmacılar için kolaylık sağlayacaktır.

COURT ORGANIZATION AND TITLES USED IN THE KOKAND KHANATE

The Kokand Khanate’s palace organisation and zadegan that is in charge in thepalace were formed based on Turco-Islamic and Turco-Mongol states’ examples.Administration of the khanate was split into two as secular (earthly) and religious ones and while Umera was occupied secular issues Ulema was in chargeof religious duties. The administrative capital of the Kokand Khanate was thekhanate palace called Orda in the city of Kokand. The Divan called with variousnames such as âli kengeş, maslahat, has meclis, meşveret, meclis-i sultani whichwas headed by the ruler in orda was the mechanism of discussion and resolutionof state affairs. Administrative officials attending to the divan were not permanent rather they were being circulated based on the era. Starting from XIXthcentury officials like divanbegi, koshbegi, inak, mingbaşı started to participatethe divan meetings. In addition to the officials attending to the divan, there wereservants such as farraşbaşı, kitapdar, selamağası, mirahor, cem ağası who manage the Kokand palace’s and ruler’s private matters. Exhibition of the KokandKhanate’s palace organisation and its officials are important to show the continuity of Turkish state customs. Additionally, researchers will benefit of the reveal of often mentioned titles in the historical sources of the Kokand Khanate.

PDF

___

AKA, İsmail, Timur Ve Devleti, TTK Yay., Ankara 2000.
AKAR, Kaan, 11 ve 19. YY. Arasında Türkistan Türk Devletlerinde Kullanılan Unvan Ve Istılahlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
ALAN, Hayrunnisa, Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlar (1306-1506), 2. Basım, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2015.
ANONİM, Zafername-i Hüsravi, Yay. Haz. Ş. Vahidov, Tarihiy Meros,Taşkent 2011.
ATAR, Fahrettin, Karıev, Aiitmant, “ Hokand Hanlığı’nda Yargı Kurumları Üzerine Bir Bakış” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 28, 2016, s. 292-305.
Avaz Muhammed Attar Hukandî, Tarih-i Cihannumâyi (Olamni Kürsatuvçi Tarih), Farsça’dan Tercüme: Ş. Vahidov, Taşkent 2012.
Baron Meyendorf, “A Journey From Orenburg to Bokhara in The Year 1820”, The Great Game: Britain and Russian Central Asia, C.V, Kısım: II, London, Routledge, 2004.
BEYSEMBİEV, T. K., Kokandskaya İstoriografiya: İssledovanie Po İstoçnikovedeniyu Sredneyi Azii XVIII- XIX Vekov, TOO Print S, Almatı 2009.
BEYSEMBİEV, T.K., Tarih-i Şahruhi (Kak İstoriçeskiy İstoçnik), Nauka, Almata 1987.
BULDUK, Üçler, Hokand Hanlığı ve İbret’in Fergana Tarihi, Berikan Yay., Ankara 2006.
ÇELİK, M. Bilal, “Hokand Hanlığı”, Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, (Haz. Hayrunnisa Alan, İlyas Kemaloğlu), Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016, s. 527-571.
ÇELİK, M. Bilal, 1800-1865 Yılları Arasında Buhara Emirliği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2009.
Çokan Valihanov, Sobranie Soçinenie v Piyati Tomah, T.III, Yay. Haz., A. H. Margulan vd., Glavnaya Redeksiya, Almatı 1985.
DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 32. Baskı Aydın Kitapevi Yay., Ankara 2013.
FLETCHER, Joseph, “The Hayday of the Ch’ing Order”, The Cambridge History of China: Late Ch’ing 1800-1911, Vol. 10, Part I, Ed. Jgon K. Foirbank, Cambridge University Press, Cambridge, London, New York, Malbourne 2008, s. 351-408.
Gazi Zahîreddin Muhammed Babur, Baburnâme (Vekayi), Çev. R. Rahmeti Arat, Kabalcı Yay., İstanbul 2006.
HUDAYARHANZADE, Andjum at-Tevarih (Yıldızların Tarihi), Rusçaya Çev., Ş. Vahidov, S. Elşibaec, Yengi Asr Ovlodi, Taşkent 2011.
İVANOV, P.P., Oçirki Po İstorii Seredney Azii, İzd. Vostoçnoy Literaturı, Moskva 1958.
JANKOWSKİ, Henryk, “Orta Asya Türk Dillerinin Bazı Ortak Özellikleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, C.17, S.2, 2010, s. 131-142.
KADİROV, B., Matekubov, H., Üzbekiston Tarihidan Mevzular Buyilça Ilmiyi İzohli Lugat, Falsafa Va Hukuk İnstitut Neşriyati, Taşkent 2008.
KAMALOVA, Zebinniso, Hüdayar Han Dönemi Hokand Hanlığı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2019.
KARAHAN KÖK, Naciye, “Türkistan Hanlıklarına Ait Belgelerde Geçen Meslek Ve Unvan Adları”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 2020/15, s. 1-30.
KARIEV, Aiitmanat Orta Asya İslam Yargı Teşkilatı Ve İşleyişi (1709-1876 Hokand Hanlığı Ve 1865-1928 Rus İşgali Süreci Örneği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2016.
Khanikoff, Nikolai V., Bokhara: Its Amir and Its People, Translated from the Russian of Khanikoff by Baron Clement A. De Bode, J. Madden & Leadenhal-Street London MDCCCXLV.
KOÇ, Dinçer, Rus Elçilik Raporlarına Göre Hokand Hanlığı, İdeal&Sanat Yayınları, İstanbul 2015.
KOLDAŞEV, Şerali, “Hokand Hanlığında Uygurlar”, Uluslararası Uygur araştırmaları Dergisi, S.10, 2017, s. 104-112.
—— “The Role of the Institute of Aqsaqal (Consolor) in the Diplomatic Relations Between Kokand Khanate and the Ching Empire (1760-1864)”, International Journal of Scientific&Tecnology Research, V. 9, Is. 02, 2020, s. 3865-3874.
Ma’rufov, Z.M., Özbek Tilining İzahlı Lugati, C.I, Özbekistan SSR Fanlar Akademiyası A.S. Puşkin Namindagi Til va Adabiyat İnstitüti, Moskva 1981.
MACİT, Abdulkadir, Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında XIX. Yüzyıl Osmanlı-Hokand Münasebetleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2008.
MAHMUDOV, Şerzodhon, Kukon Honlıgının Mamuriy Başkuruv Tizimi, Özbekistan Respuplikası Fanlar Akademiyasii Tarih Enstituti, Taşkent 2007.
Mehmed Âtıf, Kaşgar Tarihi Bâis-i Hayret Ahvâl-i Garibesi., Haz., İsmail aka, Vehbi Günay, Cahit Telci, Eysi Kitap&Yayın, Kırıkkale 1998.
Mirza Olim Mahdûm Hoci, Tarih-i Türkistan, Neşreden: Ş. Vohidov, R. Halikova, Yangi Asr Ovlodi Yay., Taşkent 2009.
Mirza Olim Müşrif, Ansab us-Selatin va Tarih ul-Havakin (Kukan Hanlıgı Tarihi), Yay Haz, Akbar Matgoziev, Muhabbat Usmanova, Gaffur Gulam Edebiyat va Sanat Neşriyatı, Taşkent 1995.
Molla Musa Seyrami, Tarih-i Hamidi, Çağdaş Uygurca Türkçesine aktaran Anvar Bayrut, Milletler Neşriyatı, Urumçi 1986.
Muhammed Hakimhan Töre, Muntahab at-Tevarih (Hukand Va Buhara Tarihi, Seyahat Va Hatıralar), Farsçadan Özbek Türkçesine Çev., Ş. Vahidov, Yangi Asr Ovlodi Taşkent 2010.
Muhammed Niyâz Hokandi, İbret’ül Havakin (Tarih-i Şahruhi), Farsçadan Özbek Türkçesine Çeviren: Ş. Vahidov, Turon Zamin Ziyo, Taşkent 2014.
Muhammed Umar Umidî Merginanî, Tarihçe-i Turaniy, Yay. Haz. Şodman Vahidov, Tarihiy Meros, Taşkent 2012.
Mulla Muhammad Yunus Djan Shighavul Dadkhah Tashkandî, The Life of ‘Alimqul: A Native Choronic of Nineteenth Centtury Asia, Edited and Translated by Timur K. Beisembiev, Routledge, London And Newyork 2003.
NABİEV, R.N., İz İstorii Kokandskogo Hanstva (Feodal noe Haziyaist vo HudayarHana), Fan, Taşkent 1973.
NALİFKİN V., Karatkaya İstoria Kokandskogo Hanstva, İmparatorluk Üniversitesi Yay., Kazan 1886.
NEWBY, L.J., The Empire and The Khanate (A Political History of Qinh Relations whit Khoqand v.1760-1860), Brill Leiden Boston 2005.
Odabaşı, Zehra, “Türk Devletlerinde Kullanılan İdari Ünvanlar” Osmanlı Medeniyet Araştırmaları Dergisi, C.5, S. 9, 2019, s. 165-192.
ÖGEL, Bahaeddin, Türklerde Devlet Anlayışı (13. Yüzyılın Sonlarına Kadar), Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016.
Özbekistan Milliy Ensiklopediyasi, C.III, Devlet İlmi Neşriyat, Taşkent 2002.
ÖZCAN, Abdulkadir, “Binbaşı”, DİA, İstanbul 1992, VI, s. 179-180.
——, “Eşik Ağası”, DİA, İstanbul 1995, XI, s. 462-463.
ÖZCAN, Nuri, “Mehter”, DİA, Ankara 2003, XXVIII, s. 545-549.
SABBÂĞ, Abbas, “Mîrâhur”, DİA, C. 30, s. 141-143.
SCHUYLER, Eugene, Turkestan Notes Of A Journey Russian Turkistan, Khokand, Bukhara and Kulja, C.II, London 1876.
SEYHAN, Oral Tanju, “Eserlerine Göre Babur Şah’ın Sosyal Devlet Anlayışı”, Turkish Studies, V. 6/3, 2011, s. 297-327.
SÜMER, Faruk, “Karakoyunlular”, DİA, İstanbul 2001, XXIV, s. 434-438.
TAGAYEV, Mairambek, Hokand Hanlığı’nın (1709-1876) Sosyal ve Kültürel Tarihi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2017.
TURAN, Fikret, “Eski Türkçeden Orta Türkçeye Askerî Rütbe ve Unvanlar”, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 58, S. 1, 20018, s. 155-173.
TURSUNOV, Bekzot, Kukon Honlıgında Harbiy İş Va Kuşın: Holati, Boşkaruvi, Ananaları (XIX asrhıng 70 yıllarınça), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Özbekistan Respublikası Fanlar Akademiyası Tarih İnstuti, Taşkent 2006.
UYAR, Mustafa, “İlhanlı (İran Moğolları) Ordusunda Hiyerarşi: Askerî Yetkililer ve Nitelikleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.49, S.1, 2009, s. 33-47.
ÜVEYSİ, Vakayât-ı Muhammed Ali Han, Özb. FA. ŞE. No 1837.
VAHİDOV, Şodman “Kukan Hanlığıdagı Unvan va Mansaplar”, Şark Yulduzı, S.3-4, 1995, s. 214- 223.
YALÇINKAYA, Türkan, Hokand Hanlığı’nda İdari Teşkilat, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2018.
YILMAZ VURGUN, Seda, XIX. Yüzyılda Seyahatnamelerin Işığı Altında Buhara Emirliği (Hanlığı), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2013.
YUVALI, Abdulkadir, “Daruga”, DİA, İstanbul 1993, VIII, s. 505-506.
Ziyâbiddîn Mahzûnî, Fergana Hanları Tarihi, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Nadir Eserler Bölümü, T2408.
ZİYAEV, Hamid, Türkistan’da Rus Hâkimiyetine Karşı Mücadele, Çev., Ayhan Çelikbay, TTK Yay, Ankara 2007.