MEMLÛK SULTANLARININ HACLARI

Arapça’da “gitmek, yönelmek; ziyaret etmek” anlamlarına gelen hac kelimesi, fıkıh terimi olarak imkânı olan her Müslümanın belirlenmiş zaman içinde Kâbe’yi, Arafat, Müzdelife ve Mina’yı ziyaret etmek ve belli bazı dîni görevleri yerine getirmek suretiyle yaptığı ibadeti ifade eder. Bu ibadeti yerine getirenlere Arapça’da hac (çoğulu huccâc), Türkçe’de hacı denir. Ali İmran suresinin 97. ayetinde " Yolculuğuna gücü yetenlerin haccetmesi, Allah'ın insanlar üzerindeki hakkıdır" şeklinde tanımlanan hac ibadeti, çeşitli hadis-i şeriflerde de Hz. Peygamber tarafından İslam'ın beş şartından birisi olarak zikredilmiş ve tehir edilmeksizin yapılması tavsiye olunmuştur. Hac ibadeti, hacca gitme şartlarını sağlayan her Müslüman üzerlerine farz kılınmış, sultanlar yani devlet yöneticileri de ondan muaf tutulmamıştır. Ancak genel olarak bakıldığı vakit, Hicaz bölgesine yakın devletlerin yöneticilerinin bazıları hariç bu ibadeti, İslam/Türk-İslam devletlerinin yöneticileri çeşitli sebeplerle yerine getirmemişlerdir. Örneğin; Büyük Selçuklu Devleti ve Türkiye Selçuklu Devleti sultanları, Osmanlı Devleti padişahlarından hiç birisi hacca gitmemişlerdir. Mısır merkezli olmak üzere 1250-1517 yılları arasında tüm Orta Doğu'yu kontrol eden Memlûkler Devleti sultanlarından ise Baybars, Muhammed b. Kalavun, ve Kayıtbay hac ibadetlerini yerine getirmiş, el-Melîkü'l-Eşref Şa’bân ise hacca giderken çıkan isyan neticesi tahtını kaybetmiş ve öldürülmüştür. Bu çalışmada ismi anılan Memlûk sultanlarının hacları detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

Hajj Of Mamluk Sultans

The term hajj which means “to go, to head, to visit” in Arabic means the worship of every Muslim who has the opportunity by visiting the Kaaba, Arafat, Müzdelife and Mina and fulfilling certain religious duties as a fiqh. Those who fulfill this worship are called haj (plural huccâc) in Arabic and haji in Turkish. Worship of hajj, which is defined as the right of Allah on people who can afford the journey in the 97th verse of Surah of AliImran, has been mentioned by the Prophet as one of the five pillars of Islam and advised to be performed without delay. Sultans, state governors, were not excluded from this worship which every Muslim is obliged to perform. However, in general, except for some of the rulers of states close to the Hejaz region, governors of Islamic / Turkish-Islamic states did not fulfil this worship for various reasons. For example; sultans of Great Seljuk Empire and Anatolian Seljuk Sultanate and rulers of the Ottoman Empire did not go on a hajj to Mecca. However, from sultans of Mamluk State dominating the entire Middle East as Egypt-based in the period 1250-1517, Baybars, Muhammad b. Kalavun, and Kayıtbay fulfilled the worship of hajj. Al-Malîk al-Ashraf Shaban lost his throne and was killed as a result of the revolt on his route to the hajj. In this study, hajj of the Mamluk sultans, whose names are mentioned, will be discussed in detail.

PDF

___

‘Ankawı, Abdullah, “The Pigrimage to Mecca in Mamluk Times”, Arabian Studies 1, 1974, s. 146-170.
Ayalon, David, Memlûk Ordusunun Yapısı Üzerine Araştırmalar I-II-III, (Çev. Abdullah Mesut Ağır), Ankara, 2015.
Ayaz, Fâtih Yahya, "Çerkez Memlükler Döneminde Üstâdârlık (Saray Ağalığı)", Ç. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 22, S. 1, 2013, s. 291, 322.
Baybars El-Mansûrî, Rükneddîn Baybars el-Mansûrî el-Hatâ’i edDevâdâr, Kitabu't-Tuhfeti'l-Mulûkiyye fî Devleti't-Türkiyye, (Tah. 'Abdu'l-Hamîd Sâlih Hamdân, Kâhire, 1987, Dâru'l-Mısriyyeti'l-Lübnâniyye.
Bilge, Mustafa L. - Küçükaşçı, Mustafa Sabri, "Yenbu'", DİA, C. 43, Ankara, 2013, s. 421 -423.
El-Cezîrî, 'Abdulkâdir b. Muhammed, b. 'Abdulkâdir b. Muhammed elEnsârî, ed-Dureru'l-Ferâidi'l-Munazzamati fî Ahbâri'l-Hacc, (Tah. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâ'îl), Lübnan, 2002.
El-Kalkaşandî, Ebû'l-'Âbbâs Ahmed b. 'Ali, Subhu'l-'Aşâ fî Sınâati'l- İnşâ, Kâhire, 1922.
El-Makrîzî, Takiyyü'd-Dîn Ahmed b. 'Ali, el-Mevâ'izü'l-İ'tibâr bi-Zikri'lHıtat ve'l-Asâr, (Tah. Muhammed Zeynuhum - Medîha eş-Şerkâvî), Kâhire, 1998.
El-Makrîzî, Takiyyü'd-Dîn Ahmed b. 'Ali, ez-Zehebu'l-Mesbûk fÎ Zikri Men Hacce mine'l-Hulefâ' ve'lMülûk, (Tah. Cemâlü'd-Dîn eş-Şeyyâl), Bûr Sa'îd, 2000.
El-Makrîzî, Takiyyü'd-Dîn Ahmed b. 'Ali, Kitâbu's-Sülûk li-Ma'rifeti'd-Düveli'l-Mülûk, (Tah. Muhammed 'Abdu'l-Kâdir Atâ), Beyrut, 1997.
El-'Ömerî, Şehâbü'd-Dîn Ahmed b. Yahyâ, Mesâlikü'l-Ebsâr fî Memâliki'l-Emsâr, (Tah. Kâmil Selmân el-Cubûrî, Mehdî en-Necm), Lübnan, 1971.
EN-NÜVEYRÎ, Ahmed b. 'Abdülvahhâb Şihâbüddîn, Nihâyetü'l-Ereb fî Funûni'l-Edeb, (Tah. Mufîd Kameyuha), Beyrut, 2004.
Es-Sehâvî, Şemsü'd-Dîn Ebû'l-Hayr Muhammed b. 'Abdu'r-Rahman, Vecîzü'l-Kelâm fî 'z-Zeyli Duveli'l-İslâm, (Tah. Ğisam Fâris el-Herestânî, Beşşâr 'Avvâd Ma'rûf), Beyrut, 1995.
Es-Seyyid, Seyyid Muhammed, "Hasekiyye", DİA, C. 16, İstanbul, 1997, s. 373-374.
Eyüp Sabri Paşa, Mir'Âtü'l-Haremeyn, (Haz. Ömer Fâruk Can - F. Zehra Can), İstanbul, 2008.
İbn ʼabdi’z-Zâhir, Muhyiddîn, er-Ravdu’z-Zâhir fî Sîreti’l-Melik ezZâhir, (Tah. ʼAbdu’l-ʼAzîz el-Huveytir, Riyad, 1976.
İbn Aybek Ed-Devâdârî, Ebûbekir b. Abdullah b. İzzeddîn, Kenzü'dDürer fî Câmi'i'l-Ğurer, (Tah. Birend Radka), Kâhire, 1982.
İbn Dokmak, Sarimüddîn İbrahim b. Muhammed b. Aydemir, elCevherü's-Semîn fî Siyeri'l-Hulefâ ve'l-Mülûk ve's-Selâtîn, (Tah. 'Abdu'l-Fettâh 'Âşûr), Mekke, 1982, Câmiatü Ümmi'l-Kûra.
İbn Habîb, Bedreddîn Hasan b. Ömer, Tezkretü'n-Nebîh fî Eyyâmi'lMansûr Benîh, (Tah. Muhammed Muhammed Emîn, Kâhire, 1986, el-Hey'etü'lMısriyyeti'l-'Amme li'l-Kitâb.
İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed, Tarihu İbn Haldun, (Tah. Ebû Süheyb el-Keremî), Ummân, Tarihsiz, Beytu'l-Efkâri'd-Düveliyye.
İbn İyâs, Zeyneddîn Muhammed b. Ahmed, Bedâ'iu'z-Zuhûr fî Vakâi'i'dDuhûr, (Tah. Muhammed Mustafâ), Kahire, 1984.
İbn Kâdî Şuhbe, Takiyyüddîn Ebî Bekr b. Ahmed, Târihu İbn Kâdî Şuhbe, (Tah. Adnân Dervîş), B.Y.Y., 1994.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail b. Ömer İbn Kesîr ed-Dımaşkî, el-Bidâye ve’n-Nihâye, (Tah. Abdullah b. ʼAbdu’l-Muhsin et-Türkî), Cîze, 1998.
Abdulbâsıt El-Malatî, Zeynü'd-Dîn 'Abdu'l-Bâsit b. Halîl b. Şâhin elMalatî, Neylu'l-Emel fî Zeyli'd-Düvel, (Tah. 'Ömer 'Abdu's-Selâm Tedmûrî), Beyrut, 2002.
İbn Tagrıberdi, Ebû'l-Mehâsin Cemâlü'd-dîn Yûsuf, en-Nücûmu'z-Zâhire fÎ Mülûki'l-Mısr ve'l-Kâhire, (Tah. Muhammed Kemâlü'd-Dîn 'İzzü'd-Dîn), Lübnan, 1992.
İbn Tolun, Şehabüddîn Muhammed b. Ali b. Ahmed, Mufâkehetü'lHillân fî Havâdisi'z-Zamân, (Tah. Halîd el-Mansûr), Beyrût, 1998, (Dâru'lKutubi'l-'İlmiyye). Kâsım, Kâsım Abduh, "Muhammed b. Kalavun", DİA, C. 30, İstanbul, 2005, s. 547-548.
Keleş, Bahattin, "Memlûkler Döneminde İdarî Yapı, Türkler, C. V, Ankara, 2002.
Kopraman, Kâzım Yaşar, "Baybars I", DİA, C. 5, İstanbul, 1992, s. 221 - 223.
Kopraman, Kâzım Yaşar, Mısır Memlûkleri (1250-1517), Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, C. 6, İstanbul, 1992, s. 433-540.
Mutçalı, Serdar, Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul, 1995.
Öğüt, Salim, "Hac: Hacla İlgili Fıkhî Hükümler", DİA, C. 14, İstanbul, 1996, s. 389-397.
Özaydın, Abdülkerim, "Hac: Tarihçe", DİA, C. 14, İstanbul, 1996, s. 399- 400.
Özcan, Abdülkadir, Rikâbdar, DİA, C. 35, İstanbul, 2008, s. 111 -112.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, Ankara, 1984.
Yakut El-Hamavî, Şehâbü'd-Dîn Ebî 'Abdullah Yakut b. 'Abdullah elHamavî er-Rûmîel-Bağdâdî, Mu'cemu'l-Buldân, Beyrut, 1977.
Yiğit, Fatma Akkuş, "Memlûk Tarihinde Kadın Şarkıcılar ve Müzisyenler", Tarih İncelemeleri Dergisi, XXX / 1, 2015, s. 45-62.
Yiğit, İsmail, "Kayıtbay", DİA, C. 25, Ankara, 2002, s. 80-81.
Yûsufî, Mûsâ b. Yahyâ, Nüzhetü'n-Nâzır fî Sîreti'l-Meliki'n-Nâsır, (Tah. Ahmed Huteyt), Alemu'l-Kutub, Beyrut, 1986.
Zengin, Murat, İlhanlılar-Eretnalılar-Memlûklar Dönemi Malatya (1295-1401), Malatya Valiliği Yay. İstanbul 2017.
Zengin, Murat, “Melikü’l-Mansur Ebî Bekr b. Muhammed Dönemi Memlûk Türk Devleti Tarihi (Elli Dokuz Günlük Saltanat)”, History Studies, X/3, April 2018, s. 257-270.