NİZÂM OLGUSU ÇERÇEVESİNDE MEMLÛK SULTANLARI İLE SEÇKİNLERİN MÜCADELELERİ

Bu çalışma, Memlûkler döneminde, sultanlar ile seçkinlerin, yetke ve haklar noktasında uzlaşmaları demek olan nizâm algısını konu almaktadır. Taraflar arasında yapılan sözleşmeyle, nizâm’ın içeriğini oluşturan esaslara bağlı kalınacağına dair anlaşma sağlanırdı. Fakat değişen koşullarla birlikte otoriteyi ötekine kabul ettirme düşüncesi, kısa sürede anlaşmanın ihlal edilmesine neden oluyordu. Tahta çıkan yeni sultan, kıdemli Memlûk emirlerinin oluşturduğu seçkinler karşısında, konumunu emniyete almak için tam anlamıyla kendisine bağlı bir kadro oluşturmaya başlıyordu. Diğer taraftan kıdemli emirler, mevcut statülerini kaybetmemek amacıyla, sultan üzerinde baskı uyguluyor ve gerektiğinde zor kullanarak isteklerini gerçekleştiriyorlardı. Böylelikle süreç, iki taraf arasında akdedilen sözleşmenin aksi bir doğrultuda ilerliyordu. Karşılıklı güvensizlik duyguları, Memlûkler döneminde çok sayıda örneği bulunan, sultan-seçkin mücadeleleriyle sonuçlanıyordu.

The Disagreements of Mamluk Sultans and Nobles Within the Nizâm Concept

This study focus on nizâm perception which means agreement on authority and rights of sultans and nobles in the Mamluks era. With the contract committed, between both sides have been agreed on adhering to the articles which composing core of nizâm. But, along changing conditions, the idea that make the authority accepted was causing dissolution of agreement in a short time. In order to ensure his status, the newly crowned sultan began to create a new and completely loyal entourage against the elites composed of the Mamluk amirs. On the other hand, the senior amirs put pressure on the sultan in order to keep their present status and they even forced him to accept their demands. Thus, the process continued contrary to the mutual oath between the both sides. Reciprocal feelings of insecurity was resulting with disagreements between sultan and noble, which there are a lot of samples in the Mamluks period.

PDF

___

Baybars El-Mansuri, Rükneddin, Zübdetü’l-Fikre fi Tarih el-Hicre, nşr. Donalds Richards, Beyrut 1998.
Ed-Devâdârî, Ebubekir bin Abdullah bin Aybek, Kenzü’d-Dürer ve Cami’u’l-Gurer, c. VIII, neşr. Ulrich Harmann, Kahire 1971.
Ebu’l-Fidâ, İsmail bin Ali, el-Muhtasar fi Ahbarü’lBeşer, c. II, neşr. Mahmud Düyyub, Darü’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut 1997.
Ebu Şâme, Abdurrahman bin İsmail, Kitab-ı Ravzateyn fi Ahbâri’d-Devleteyn: en-Nûriyye ve’s-Salâhiyye, c. IV, neşr. İbrahim Şemseddin, Darü’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut 2002.
İbn ‘Abdüzzahir, Muhyiddin, el-Ravz el-Zahir fi Siret elMelik el-Zahir, nşr. ‘Abdülaziz el-Huveytır, Riyad 1976.
İbn İyas, Muhammed bin Ahmed, Bedai’z-Zuhur fivekai’d-Duhur, Kahire 1960.
İbn Tağribirdi, Yusuf Ebu’l-Mehasin, en-Nücumu’z- Zahire fi Müluk Mısır ve’l-Kahire, c. VI-IX, [el-Mektebetü’ş- Şamile], Darü’l-Kütüp, Mısır tsz.
İbn Şeddad, İzzeddin Muhammed bin Ali bin İbrahim, Tarih-i el-Melik el-Zahir, nşr. Ahmed Hatit, Beyrut 1983.
[İbn Şeddad, İzzeddin Muhammed bin Ali bin İbrahim] Baypars Tarihi, c. II, çev. M. Şerefüddin Yaltkaya, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
İBN VASIL, Cemaleddin Muhammed bin Salim, Müferricü’l-Kurûb, c. VI,neşr. Ömer Abdusselam Tedmüri, elMektebetü’l-Asriyye, Beyrut 2004.
El-MAKRİZİ, Takıyüddin Ahmed bin Ali,Kitab esSüluk li-Marifet Düvel el-Müluk,c. I-II, thk. Muhammed Abdülkadir ‘Ata,[el-Mektebetü’ş-Şamile], Darü’l- Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut 1997.
Amıtaı-Preıss, Reuven, “The Remaking of the Military Elite of Mamluk Egypt by Al-Nasir Muhammad b. Qalawun” Studia Islamica, No. 72 (1990), pp. 145-163.
Clıfford, Winslow William, State Formation and the Structure of Politics in Mamluk Syro-Egypt, 648-741 A.H./1250- 1340 C.E., University of Chicago, 1995.
Clot, Andre, Kölelerin İmparatorluğu Memluklerin Mısır’ı (1250-1517), çev. Turhan Ilgaz, Epsilon Yayınları, İstanbul 2005.
ÇAKIR, Ömer Faruk, “Memlûk Merkeziyetçiliğinin Bazı Yönleri”, Cappadocia Journal of History and Social Sciences, Vol. 9, October 2017, s. 440-455.
Gökhan, İlyas, “Memlûk Türklerinin Mısır’da Bıraktıkları İzler”, I. Uluslararası Türk Kültürü Araştırmaları Sempozyumu, 2014, s. 289-299.
GÖKHAN, İlyas, “Memlûk Devleti’nde Askeri Kölelik Hukuku”, Nevşehir Barosu Dergisi, Yıl 1, Sayı 1, Mart 2014, s. 133-161.
Holt, P. M., Early Mamluk Diplomacy (1260- 1290):Treaties of Baybars and Qalawun with Christian Rulers, Leiden 1995.
Holt, P. M., Haçlılar Çağı: 11. Yüzyıldan 1517’ye Yakındoğu, çev. Özden Arıkan, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999.
Holt, P. M., “Mamluk-Frankish Diplomatic Relations in the Reign of Qalawun (678-89/1279-90)”, The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, No. 2 (1989), pp. 278-289.
Holt, P. M., “The Position and Power of the Mamluk Sultan”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 38, No. 2 (1975), pp. 237-249.
Holt, P. M., “The Sultanate of al-Mansur Lachin (696- 8/1296-9)”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 36, No. 3 (1973), pp. 521 - 532.
Irwın, Robert, The Middle East in the Middle Ages: The Early Mamluk Sultanate 1250-1382, Southern Illinois University Press, 1986.
Kızıltoprak, Süleyman, “Memluk Sistemi”, Türkler, c. 5, Ankara 2002, s. 320-336.
Kopraman, Kazım Yaşar, “Mısır Memlûkleri (1250- 1517)”,Türkler, c. 5, Ankara 2002, s. 99-126.
Kortantamer, Samira, Bahri Memlûklar’da Üst Yönetim Mensupları ve Aralarındaki İlişkiler, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir 1993.
Levanonı, Amalia, A Turning Point in Mamluk History: The Third Reign of al-Nasir Muhammad Ibn Qalawun (1310- 1341), Leiden 1995.
Levanonı, Amalia, ”The Mamluk Conception of the Sultanate”, International Journal of Middle East Studies, 26 (1994), 373-392.
Levanonı, Amalia, “The Mamluks in Egypt and Syria: the Turkish Mamlûk sultanate (648-784/1250-1382) and the Circassian Mamlûk sultanate (784-923/1382-1517)”, in Maribel Fierro (ed.), The New Cambridge History of Islam, II (Cambridge, 2010), pp. 237-284.
Muır, William, The Mameluke or Slave Dynasty of Egypt: A History of Egypt from the Fall of the Ayyubite Dynasties to the Conquest by the Osmanlis A. D. 1260-1517, Amsterdam Oriental Press, 1968.
Polıak, A. N., Feudalism in Egypt, Syria, Palestine, and the Lebanon, 1250-1900, The Royal Asiatic Society, London 1939.
Rabıe, Hassanein, The Financial System of Egypt A. H. 564-741/A. D. 1169-1341, Oxford University Press, London 1972.
Stewart, Angus, “Between Baybars and Qalawun: Under-age Rulers and Succession in the Early Mamluk Sultanate”, Al-Masaq, Vol. 19, No. 1, 2007, pp. 47-54.
Thorau, Peter, The Lion of Egypt: Sultan Baybars I and the Near East in the Thirteenth Century, tr. P. M. Holt, London and New York 1992.