Nermin ATİLA

HİTİTLERDE KENT VE KENT KİMLİĞİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Hititler M.Ö. II. binyılda Anadolu’da ilk siyasi birliği kurmuş ve bubirliği güçlendirerek dönemin önemli bir devleti haline gelmiştir. Bu devletsınırları içerisinde siyasi, sosyal, dini yapılarını yansıtan pek çok kent kurmuştur.Bu kentlerden bazıları üzerinde yapılan çalışmalarda kent kimliklerini yansıtanarkeolojik ve filolojik veriler ele geçmiştir. Kentlerin mimari yapılarından,görevlilerinden, yüzölçümünden ve ekonomisine kadar pek çok farklılık tespitedilmiştir. Böylece kendine has özelliklere sahip olan Hitit kentleri idari ve dinikent olarak nitelendirilmiştir. Tarihsel süreç içerisinde bazı kentlerin birden fazlakimliğe sahip olduğu ve birinin ön plana çıktığını söylemek mümkündür. Hattabazı kentlerin kimliklerinde kırılmalar da olmuştur.Hititlerde kent: surlarla bir alan olmaktan ziyade intra mural ve extramuros bölgelerin oluşturduğu bir bütün olarak tanımlayabiliriz. Bu kent sınırıiçerisindeki veriler de bize kent kimliklerini ortaya koymamıza yardımcıolmaktadır. Bu çalışmada Hititlerin kendilerinden kalan arkeolojik ve filolojikverilere göre kent ve kent kimlikleri irdelenecektir.

Assessment on Hıttıte Cıty Sturucture

The Hittites established the first major political unity in Anatolia in the second millennium BC and became an important state in the era by strengthening this unity. They established cities reflecting political, social and religious structures within their borders. In studies on some of these cities, archaeological and philological data reflecting urban identities were obtained. A lot of differences were determined, ranging from the architectural structures of these cities through their officials to their areas and economy. Hence, Hittite cities with their own characteristics are considered as administrative and religious It is also possible to say that some cities have more than one identity in the historical process and that one of them comes to the fore. Even some cities have been broken in their identities. The city in the Hittites can be defined as a whole formed by the intra mural and extra muros regions rather than an area with the walls. The data within this city border also help us to reveal their urban identities. In this study city and urban identities will be examined according to the archaeological and philological data from the Hittites.

PDF

___

Adams, R.M. 1972, “Patterns of Urbanization in Early Southern Mesopotamia”, Man Settement and Urbanism, ed. P.J.Ucko-R.Tringham- G.W.Dimbleby, s. 735-749.
Aktüre, S.1985, Osmanlı Devleti’nde Taşra Kentlerinde Değişimler, Tanzimant’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim, 3. S. 891-904.
Alp, S. 1947, “Hitit Kralı IV. (?) Tuthaliya′nın Askeri Ferman”, Belleten, XI/43, TTKY, 383-402.
Alp, S., 1952, “Hitit Devletinin İç Bünyesi”, IV. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara, 38-45.
Alp, S., 1999, Hititlerde Şarkı Müzik ve Dans, Hitit Çağında Anadolu’da Üzüm ve Şarap, Kavaklıdere Kültür Yayınları, Ankara.
Alp, S., 2001, Hitit Çağında Anadolu: Çivi yazılı ve Hiyeroglif Yazılı Kaynaklar, Tübitak Yayınları, Ankara.
Bahar H., Turgut M., Küçük B., 2018, “Hititlerde Yerleşim Yeri – Kutsal Dağ İlişkisi Üzerine Bir Mesafe Önerisi”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 39, Konya s. 403-424.
Beckman G. 1999, The city and country in Hatti, In H. Klengel and J.Renger (eds.) Landwirtschaft im alten Orient : ausgewӓhlte Vortrӓge der XLI. Rencontre Assyriologique Internationale, Berlin 4- 7.7. 1994, Berliner Beitrӓge zum Vorderen Orient 18 Berlin : Dietrich Reimer.
Bittel K., 1976, Die Hethiter, München. Bozgun Ş., 2017, CTH 89: Çivi yazılı Belgelerde Hitit Sınır Kenti Tiliura (I), Archivum Anatolicum ( ArAn), 11/1 s.29-74.
Brandenstein C.G. von 1940, Zum Churritischen Lexikon ZA, 46, s. 83-115.
Bryce T., 1998, The Kingdom of the Hittites Oxford, Oxford University Press.
Bryce, T. (2002). Hitit Dünyasında Yaşam ve Toplum, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
Czichon R. M., 2013., Oymaağaç Höyük/Nerik (Ed. Doğan- Alparslan, Meltem / Alparslan, Metin),YKY, İstanbul 298-313.
Czichon R.M. 2010, Zur Lage von Nerik, 7. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Ankara, s. 157-162.
Çevik, Ö. 2004, Anadolu’da Kentleşme Süreci, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Doktora Tezi, İzmir.
Darga, M., 1973, Karahna Şehri Kült Envanteri (KeilschrifturkundenausBoghazköi XXXVIII 12), İstanbul.
de Martino S., Giorgieri M., 2008, Literatur zum Hurritischen Lexikon (LHL) Band 1. A. Firenze.
del Monte, G.F–Tischler, J., 1978,Die Ortsund Gewassernamen der Hethitischen Texte, RGTC VI/I, Dr. Ludwig Reichert Verlag, Wiesbaden.
del Monte, G. F. – Tischler, J., 1992, Die Orts und Gewassernamen der Hethitischen Texte, RGTC VI/II, Dr. Ludwig Reichert Verlag, Wiesbaden.
Dinçol, M.A. 1996, Eski Anadolu Dillerinde “ Yerleşim” ve “Konut” Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 116-121.
Dinçol, M.A. 2002, Maşathöyük Kaşka Sınır Bölgesinde Bir idare Merkezi, Hititler ve Hitit İmparatorluğu, Deutschland s. 446-447.
Dinçol, M. A., 1982, “Hititler”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, Görsel Yayınlar Ansiklopedisi, Ankara, 18-120.
Emre, K. 2010, “Kaniş’in Keşfinin Hikayesi”, Anadolu’nun Önsözü Kültepe Kaniş Karumu Asurlular İstanbul’da, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kayseri
Erkut, S. 1992, Hitit Çağının Önemli Kült Kenti Arinna’nın Yeri, Fs, Ankara, s.159-165.
Erol, H. 2012, Asur Ticaret Kolonileri Devrinde Anadolu Şehir Devletlerinin İdari Yapısı”, 38. Icanas, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Tarih ve Medeniyet Tarihi, C. 2, Ankara, s. 1305-1316.
Garstang, J. Gurney, O. R. 1959, The Geography Of The Hittite Empire, London Bristish Institute of Archaeology at Ankara.
Glatz, C., 2009, “Empire as Network: Spheres of material interaction in Late Bronze Age Anatolia.” Journal of Anthropological Archaeology 28 , s.127-141.
Glatz, C. 2013, “Contact, İnteraction, Control The Archaeology of Inter Regional Relations in Late Bronze Age Anatolia,” University College London, The Degree Of Doctor Of Philosophy, United Stated.
Goetze A., 1957, Kleinasien München.
Günbattı, C. 2012, Kültepe – Kaniş Anadolu’da İlk Yazı, İlk Belgeler, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kayseri.
Güterbock H.G. 1956, The Deeds of Suppilliuma as Told by His Son, Murşili II JCS 10, S. 41-68, 75-98,107-130.
Haas V. 1998, Die hurritischen Ritualtermini in hethitischem Kontext ChS I/9, Roma.
Haas V.- Wilhem G., 1974, Hurritische und luwische Riten aus Kizzuwatna AOATS.3.
Haas V., 1994, Geschichte Der Hetitischen Religion Leiden – New York- Koln: Brill
Holton, R. J. ( 1999). Kent Kapitalizm ve Uygarlık, çev Ruşen Keleş, İmge Yayınevi, Ankara.
HW: Friedrich J., 1952, Hethitisches Wörterbuch, Heidelberg
HW2: Friedrich, J - Kammenhuber, A., 1975, Hethitisches Wörterbuch 2nd edition, Heidelberg.
HZL: C.Rüster - E.Neu, 1989, Hethitischen Zeichenlexion, Wiesbaden.
Imparati, F. 1992, Hitit Yasaları, İtalyan Kültür Heyeti, (Çev. E. Özbayoğlu), Ankara.
Karaman Z. T., 1998 Kent Yönetimi ve Politikası, Anadolu Matbaacılık, İzmir.
Karauğuz, G., 2002, Boğazköy ve Ugarit Çivi Yazılı Belgelerine Göre Hitit Devleti’nin Siyasi Antlaşma Metinleri, Çizgi Kitapevi Yayınları 48, Konya.
Laroche, E. 1954, Rev of : Friedrich J 1952-1954 in RA 48, (1954) 45- 49,219-220.
Larsen, M. T. 1976, “Old Assyrian City-State and Its Colonies”, Akademisk Forlag, Copenhagen, s. 234-235.
Lebrun, R. 1976, Samuha Foyer Religieux De I’empire Hittite, Louvain. La Neuve
Lynch, K., 1960, The Image of the City Cambridge, M.A: The MIT Press.
Mielke D.,P, 2017 Hittite Settlement Policy , Places and Spaces in Hittite Anatolia I: Hatti and East Proceedings of an İnternational Workshop on Hittite Historical Geography, ed. M.Alparaslan İstanbul: Türk Eskiçağ Entitüsü Bilimleri Yayınları s. 13-27.
Mielke, D.P., 2014 “Şehirler ve Yerleşim Düzeni”, Hititler Bir Anadolu İmparatorluğu, YKY, İstanbul, 136-150.
Murat, L. 2016, Anadolu’da Kaškalar, Hel Yayınları, Ankara.
Müller-Karpe A. 1999, Untersuchungen in Kuşaklı 1998, MDOG 131, s. 57-113.
Müller-Karpe, A. 2002, “Kuşaklı-Šarišša Yukarı Ülke’de Bir Kült Merkezi, Maşathöyük Kaška Sınır Bölgesinde Bir idare Merkezi”, Hititler ve Hitit İmparatorluğu Bin Tanrılı Halk, Kunst-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland, Bonn, s. 470-474.
Müller-Karpe, A. 2015, “Planning a sacred landscape examples from Šarišša and a Hattusa”, Sacred Landscpes of Hitittes and Luwians Proceedings of the International Conference in Honour of Franca Pecchioli Daddi Florence, February 6 th- 8th 2014, ed. Anacleto D’agostino, Valentina Orsi, Gıulia Torri, Firenze University Press, s.83-93.
Müller-Karpe, A. 2017, Sarissa Die Wiederentdeckung einer hethitischen Königsstadt, Philipp von Zabern, Germany.
Neu E., 1988, Zur Grammatik des Hurritischen auf der Grundlage der hurritischhethitischen Bilingue aus der Boğazköy- Grabungskampagne 1983, Hurriter und Hrurruitish Xenia 21, s. 95-115.
Neu. E., 1974, Der Anitta – Text, StBoT 18, Otto Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
Norberg-Schulz C. 1980, Genius Loci : Towards a Phenomology of Architecture, New York Rizzoli.
Otten H., 1981, Die Apologie Hattušiliš III. Das Bild der Überlieferung StBoT 24, Otto Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
Ökse T., 2000, Neue hethitische Siedlungen zwischen Maşathöyük and Kuşaklı , İstanbul Mitteilunger 50, s. 87-111.
Özgüç, T. 1950, Türk Tarih kurumu tarafından yapılan Kültepe Kazısı Raporu 1948, TTKY Ankara.
Paroussis, M. 1985, Les listes de champs de pylos et Hattuša et le régime foncier mycénien et Hititte. Rechtsphilosophische und Rechtshistorische Studien 2 Köln, Böhlau.
Pecchioli Daddi F., 1982, Mestieri, Professioni e dignitàneIl’ Anatoliaittita, Roma.
Popko, M. 1994, Zippalanda Ein Kult zentrum im Hethitishen Kleinasien, Heidelberg, Üniversitätverlag.
Puhvel J., 1991, Hittite Etymological Dictionary Vol. 3 Words beginning with H, Trends in Linguistics , Mouton De Gruyter, Berlin New York.
Puhvel, J. 1984, Hittite Etymological Dictionary Vol I: Words begining with A; Vol 2: Words beginning with E and I, Berlin –New York –Amsterdam.
Reyhan, E., 2017, Hitit Devletinde Yönetim ve Siyaset Direktif, Yemin ve Sadakat, Bilgin Kültür Sanat yayınları, Ankara.
Schachner A. 2017, The Historical Development of the Urban Geography of Hattuşa the Hittite Capital City and Beyond. Place and Spaces in Hittite Anatolia I: Hatti I: Hatti and East Proceedings of an İnternational Workshop on Hittite Historical Geography ed.
Schachner, A,. 2018, Hattuša Efsanevi Hitit İmparatorluğu’nun İzinde, Homer Kitapevi. ( Basım aşamasında)
Schachner, A. 2008, Die Ausgrabungen in Boğazköy-Hattusa 2007, AA1, s. 131-161.
Schachner, A. 2010, M.Ö. 16. Yüzyıl: Hitit Anadolusu’nda bir Dönüm Noktası, VII.Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Çorum, s. 661-692.
Seeher, J. 2011, The plateau: The Hittites, F. Mc Mahon – S. Steadman ed The Oxford Handbook of Ancient Anatolia 10.000-323 BCE, Oxford s. 376-392.
Sir Gavaz Ö. 2012, Hitit Krallarının Kült Gezileri, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, Çorum.
Souček V. 1959, Die Hethitischen Feldertexte., Archiv Orientalni 27: 5-43; 379-395.
Siegelová, J. (2001). “Der Regionalpalast in der Verwaltung des Hethitischen Staates”, AoF 28, 2, s.193-208.
Süel A., 1995, Ortaköy’ün Hitit Çağındaki Adı, Belleten LIX 225, 276-283.
Süel A., – Süel M., 2014, Šapinuwa: Hitit Devleti’nin Başka bir Başkenti, YKY yayınları, ed. Meltem Alparslan-Metin Alparslan, İstanbul, s.178-193.
Süel, A., 1998, “Ortaköy-Šapinuwa: Bir Hitit Merkezi”, TÜBAAR I, 37-61.
Süel, A., 2013, “Šapinuwa’nın Kraliçesi: Taduhepa”, Anadolu’da Kadın: On Bin Yıldır Eş, Anne, Tüccar, Kraliçe, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 137-145.
Taş İ., 2008, Hititlerde Ölçü Birimleri ve Bunların Hitit Metinlerinde Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi C. 1, S.1, s. 73-90.
Tischler J., 1977, Hethitisches etymologisches Glossar, Innsbruck s. 166.
Turgut Y. 1997, “M.Ö. Binyıl Anadolu kentlerinden Šamuha’nın Tarihi ve Lokalizasyonu Üzerine”, TAD, S.30, s. 273-287.
Ünal A., 2014, Eskiçağ Anadolu Toplumlarında Kadın Anayanlı Bir Hitit Kraliçesi Puduhepa ve Zamanı, Hitit Üniversitesi Yayınları, Çorum.
Ünal A., 2016, Hititçe- Türkçe, Türkçe- Hititçe Büyük Sözlük, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara .
van den Hout T., 1990, Maße und Gewichte. Bei den Hethitern in D.O Edzard (ed.) Reallexikon der Assyriologie und vorderasiatischen Arcäologie, Berlin Gruyter, s. 517-527.
von Schuler, E., 1965, Die Kaskäer, Ein Beitrag zur Ethnographie des alten Kleinasien, Untersuchungen zur Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie 3, Berlin.
Wegner I 2002, Hurritische Opferlisten aus hethitischen Festbeschereibungen Teil II: Texte für Teššub, Hebat und Weitere Gottheiten ChS I / 3-2.
Wilhem G. 1992, Hurritische Lecikographie und Grammatik: Die hurritishhethitische Bilingue ayus Boğazköy Or: 61, s. 122-141.