ESRA ÖZSÜER

BALKAN SAVAŞI’NDAN LOZAN’A YUNANİSTAN’DA EKALLİYET SORUNU VE MÜSLÜMAN NÜFUS

Eski bir Osmanlı taşrası olan Yunanistan, 1821 Mora İsyanı ve 1881 Teselya’nınalınmasına kadar, Hıristiyan nüfusa oranla daha az Müslüman nüfusun olduğu heterojenbir Balkan coğrafyasıydı. Fakat her iki dönemden sonra bu coğrafyada Müslüman nüfusya öldürüldüklerinden ya da tehcire zorlandıklarından neredeyse yok oldu. BalkanSavaşları’ndan sonra topraklarını genişleten Yunanistan, özellikle kendi sınırları içinedâhil ettiği ve üçte biri Müslümanlardan oluşan Makedonya toprakları ile yeniden etnikve dini mozaiği farklı bir kimliğe büründü. Ancak XIX. yüzyıl başlarında Balkanlardaortaya çıkan etnik kimlik uyanışları ve milliyetçi ideoloji bölge azınlıkları için çalkantılıbir dönemi de beraberinde getirdi. Osmanlı’da dinsel ayrıma göre belirlenen MilletSistemi yerini ulus-devlet modelinde şekillenen ve etnik kimlik ayrımına dayalı yeni birsiyasi anlayışa bırakmıştı. Etnik fanatizm ile hareket eden Yunanlar, bölgeMüslümanlarına sadece sosyal baskı kurmuyor aynı zamanda onları göçe zorlayarakmal varlıklarına da el koyuyordu. Balkan Savaşları’ndan sonra Osmanlı ile imzalananve Yunanistan’da yaşayan Müslüman nüfusun mülkiyet, dinî mabetler, dil ve eğitimsorunlarına düzenleme getiren Atina Anlaşması bile bölgedeki etnik çatışmalarıengelleyemedi. Milliyetçi ideolojinin etkisiyle Yunanistan topraklarında yaşayanMüslüman nüfusu milli bütünün dışında yabancı bir organ gibi algılayan Yunanlar,özellikle I. Dünya Savaşı süresince demokratik bir ülke imajıyla Müslüman azınlığıbüyük güçlere karşı birer propaganda aracı olarak kullandı. Bu siyasi hedefin amacıVenizelos’un Megali İdea ile yola çıktığı Anadolu toprakları için tasarlanmış bir önyatırımdı. 1912-1920 yılları arasında Yunan topraklarında yaşayan Müslüman nüfus, Osmanlı Devleti ve Yunanistan arasında sürekli değişim gösteren siyasî portre içinesıkışmış bir çözümsüzlük örneği olarak varlık gösterdi. Lozan’a kadar belli hukukîdüzenlemelerin getirilmediği azınlıklar sorunu bölgede yaşayan Müslümanların sosyalve kültürel hayatını zora sokan ve kimi zaman göç etmek zorunda bırakan sosyolojik birvaka halini aldı.Bu makalede Yunan arşiv belgeleri ve kaynakları ışığında 1912-1920 yıllarıarasında Yunan topraklarında yaşayan Müslüman nüfusun dil, din, mülkiyet ve eğitimsorunları sosyolojik, siyasi ve tarihsel bir perspektifle değerlendirilmeye çalışılacaktır.

The Problem Of Administration In Greece And The Muslim Population From Balkan War To Lausanne

Greece which is a former Ottoman provincial was a heterogeneous Balkan geography that less Muslim population compared to Christians until 1821 Mora Rebellion and seizing Thessaly in 1881. But Muslim population has disappeared after these periods, for they were killed or enforced to immigration. Greece has a new complexion that has ethnical and religious mosaic with annexation of Macedonian region after Balkan Wars where the population was consisted of 2 of 3 Christians and 1 of 3 Muslims. Turbulent times have come for the minorities of the region by awakenings of ethnical identities and nationalist ideology which emerged in Balkans at the beginning of 19th century. Millet System which was determined according to religion has replaced with a system formed according to discrimination of ethnical nationality in Ottoman State. Greeks were not just put social pressure on Muslims in the region who have had rights in Ottoman domination, but also compelled them to migration and dispossess their properties. Athens Agreement that was signed with Ottoman State after Balkan Wars which has arranged property, religious sanctuaries, and language and education problems couldn’t prevent the ethnical conflicts. Greeks who accepted Muslim population as a foreigner organ that would be penetrates into their national body were used Muslim minority as a mean of propagandize with a democratically country image to huge powers. The aim of this political goal was a preliminary investment for Asia Minor territory which was formed with Megali Idea of Venizelos. Muslim population in Greeks territory between 1912-1920 has become a deadlock which was squash into a changing political portrait of Ottoman State with Greece. Minority problems which haven’t have legal regulations until the Treaty of Lausanne have become a sociological matter of fact that put into difficult the social and cultural lives of Muslims and also sometimes enforce them to immigration. In this article, language, religion, ownership and education problems of Muslim population who has lived in Greece territory 1912-1920 will be assessed in a sociological, political and historical perspective in the light of archive documents and main sources of Greece.

PDF

___

Istoriko Archeıo Makedonias, Archeıo Genikis Dikoısis Makedonias
Istorıko Archeıo İpourgeıou Eksoterıkon, Kentriki İpiresia
Archeıo Eleftheriou Venizelou, Elliniko Logotehniko kaı Archeio
ADIYEKE, Ayşe Nükhet-Nuri, Fethinden Kaybına Girit, Babıali Kültür yay., İstanbul 2006.
ARI, Kemal, Suyun İki Yanı: “Mübadele”, Tarih Vakfı Yurt yay., İstanbul 2015.
ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, 1914-1995, Timaş yay., İstanbul 2014.
BELLI, Mihri, Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi. Ekonomik Açıdan Bir Bakış, Çeviren: Müfide Pekin, Belge yay., İstanbul 2006.
CASTELLAN, George, Balkanların Tarihi, Milliyet yay., İstanbul 1993.
CHRİSTOPOULOS, Dimitris (edit), Nomika zitimata thriskeutikis eterotitas stin Ellada, Kritiki, Athina 1999.
FRANGOUDAKİ, Anna-DRAGONA, Thalia (edit), Ti eınaı i patrida mas, Ethnokentrismos stin ekpaıdevsi, Aleksandreia, Athina 1997.
GARDİKAS KATSİADAKİS, Helen, Greece and the Balkan İmbroglio. Greek foreign policy, 1911-1913, Athens: Syllogos Pros Diadosin Ophelimon Biblion, Athina 1995.
GELLNER, Ernest, Language and Solitude: Wittgenstein, Malinowski and the Habsburg Dilemma, Cambridge University Press, United Kingdom 1998.
GEORGEON, François, İ “Selanik” ton mousoulmanon kaı ton ntonmedon, Thessaloniki 1850-1918, i poli ton Evraion kaı i afipnisi ton Valkanion, Athina 1994.
GKLAVİNAS, Giannis N., Oı Mousoulmanikoı Plithismoı stin Ellada (1912-1923), Apo tin ensomatosi stin antallagi, Ekdotikos Oıkos Ant. Stamouli, Thessaloniki 2013.
HALAÇOĞLU, Ahmet, Balkan Harbi Sırasında Rumeli’den Türk Göçleri (1912-1913), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014.
HİRSCHON, Renee, Ege’yi Geçerken. 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi yay., İstanbul 2007.
JELAVICH, Barbara, History of Balkans. Twentieth Century, Volume II, Cambridge University Press, New York 1983
KALIN, İbrahim, İslam kaı Disi, Ekdoseıs Papazisi, Athina 2012.
KARADAĞ, Raif, Şark Meselesi, Emre Yayınları, İstanbul 2005.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, c. V, Türk tarih Kurumu, Ankara 2011.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, c. IX, Türk tarih Kurumu, Ankara 2011.
KARPAT, Kemal, Osmanlı’dan Günümüze Etnik yapılanma ve Göçler, Timaş yay., İstanbul 2013.
KARPAT, Kemal, Osmanlı Nüfusu, (1830-1914), Timaş yay., İstanbul 2010.
KENNEDY, Paul, Büyük Güçlerin Yükseliş ve Çöküşleri, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 2011.
KODAMAN, Bayram, Şark Meselesi Işığı Altında Sultan Abdülhamid’in Doğu Anadolu Politikası, İstanbul 1983.
KOSTOPOULOS, Tasos, Polemos kaı Ethnokatharsi, İ Ksexasmeni plevra mias dekaetous ethnikis eksormisis, 1912-1922, Vivliorama, Athina 2007.
MAZOWER, Mark, Selanik Hayaletler Şehri, Hıristiyanlar, Müslümanlar ve Yahudiler, Alfa, İstanbul 2010.
MAZOWER, Mark, Bizans’ın Çöküşünden Günümüze Balkanlar, Alfa yay., İstanbul 2010.
MCCARTHY, Justin, Ölüm ve Sürgün, Osmanlı Müslümanlarının Etnik Kıyımı (1821-1922), TTK, Ankara 2014.
MİHALOPOULOS, Dimitris, O Ethnikos Dihasmos, İ Alli Diastasi, Ekdoseis Trohalia, Athina 1997.
ORTAYLI, İlber, Osmanlı Barışı, Timaş Yayınları, İstanbul 2014.
ÖRENÇ, Ali Fuat, Balkanlarda İlk dram. Unuttuğumuz Mora Türkleri ve Eyaletten Bağımsızlığa Yunanistan, Babıali Kültür yay., İstanbul 2011.
ÖZSOY, İskender, İki vatan yorgunları, Mübadele Acısını yaşayanlar Anlatıyor, Bağlam yay., İstanbul 2007.
PALLİS, Aleksandros A., Statistiki Meleti peri ton filetikon metanastevseon Makedonias kaı Thrakis kata tin periodo 1912-1924, Tipografeıo Ioan. Vartsou, Athinaı 1925.
POPOVİC, Aleksandre, Balkanlarda İslam, İnsan yay., İstanbul 1995.
RAKTİVAN, Konstantinos, Engrafa kaı simioseıs ek tis protis ellinikis dıoıkiseos tis Makedonias (1912-1913), Thessaloniki 1951.
SHAW, Stanford J.-Kural, Ezel, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, E Yayınları, İstanbul 2000.
SLOANE, William M., Bir Tarih Laboratuvarı Balkanlar, Süreç yay., İstanbul 1987.
STAVRİDİ PATRİKİOU, Rena, Oı fovoı enos aıona, Metaihmio, Athina 2008.
SVORONOS, N. J., Yunanistan Nüfusu ve Yunanistan Nüfus sayımları, Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü yay., İstanbul 1936
TODOROVA, Maria, Balkanları Tahayyül Etmek, İletişim yay., İstanbul 2015.
TOYNBEE, Arnold Joseph, Türkiye’de ve Yunanistan’da Batı Meselesi, Yeditepe yay., İstanbul 2007.
TROÇKİ, Lev, Balkan Savaşları, Türkiye İş Bankası yay., İstanbul 2013.
TSİTSELİKİS, Konstantinos (edit), İ ellinotourkiki antallagi ton plithismon. Ptiches mıas ethnikis singrousis, Kritiki, Athina 2006.
TSİTSELİKİS, Konstantinos (edit), Glosses, alfavita kaı ethniki ideologia stin Ellada kaı Valkania, Kritiki, Athina 1999.
TSIOUMIS, K., “İ mousoulmaniki meıonotita tis Ditikis Thrakis kaı oı ellinotourkikes sxeseis (1923-1940)”, Didaktoriki Dıatrivi (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Thessaloniki 1994.
ÜÇOK, Coşkun, Siyasal Tarih (1789-1960), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1978.
VAKALOPOULOS, Apostolos, Nea Elliniki İstoria, 1204-1985, Vanias, Thessaloniki 1987.
VAKALOPOULOS, Apostolos, Istoria tis Makedonias 1354-1833, Thessaloniki 1969.
YILDIRIM, Onur, Diplomasi ve Göç, İstanbul Bilgi Üniversitesi yay., İstanbul 2016. Makaleler
ALP, İlker, “Batı Trakya Türkleri”, Atatürk Araştırmaları Merkezi Dergisi, c. IX/33, Ankara 1996, s. 613-644.
ÇELİK, Bilgin, “Büyük Güçlerin Balkanlardaki Rolü: Balkan İttifakının Kökenleri ve Sonuçları”, Uluslararası Balkanlarda Türk Varlığı Sempozyumu II, Bildiriler, c. I, Celal Bayar Üniversitesi yay., Manisa 2010, s. 314-323.
HALAÇOĞLU, Yusuf, “Yunanistan’ın Osmanlı Devleti’ne karşı takip ettiği siyaset 1885-1918”, Türk Dünyası Araştırmaları, c. I/6, (Haziran 1980), s. 22-33.
IMMİGS, Nicole, “Between emigration and participation: New Muslim minorities in Greece 1881-1886”, Journal of Muslim Minority Affairs, vol. XIX/4, 2009, s. 511-522.
KATSİKAS, Stephanos, “Millets in Nation-States: The case of Greek and Bulgarian Muslims, 1912-1923”, Nationalities Papers, vol. XXXVII/2, 2009, s. 177-201.
KÜÇÜK, Cevdet, “Balkan Savaşı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. V, İstanbul 1992, s. 23-25.
MAZARAKİS AINİAN, Ioannis, “O Eleftherios Venizelos kaı oı ethnikes mas dıekdikiseıs sti Sindiaskepsi tis Eırinis”, Simposio gıa ton Eleftherio Venizelo, Praktika, ELİA-Mouseıo Benaki, Athina 1988, s. 245-264.
MOURELOS, Yannis G., “The 1914 Persecutions and the First Attempt at an Exchange of Minorities between Greece and Turkey”, Balkan Studies, vol. XXVI/2, Thessaloniki 1985, s. 389-413.
SAATÇİ, Meltem Begüm, “Balkan Ulusçuluklarına Dair Bir Değerlendirme: Farklı Uluslar Farklı Usuller”, Karadeniz Araştırmaları, c. VI/23 (Güz 2009), s. 13-28.
ŞİMŞİR, Bilal, “Bulgaristan Türkleri ve Göç Sorunu”, Bulgaristan’da Türk Varlığı Bildiriler, TTK yay., Ankara 1992, s. 47-66.
TURAN, Şerafettin “1829 Edirne Antlaşması”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 1-2 (1951), s. 111-151.
ULUSAN, Şayan, “Şark Meselesi’nden Sevr’e Türkiye”, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, c. VIII/18-19, Bahar-Güz 2009, İzmir 2010, s. 229-256.
YILMAZ, Mehmet, “Balkan Savaşı’ndan Sonra Türkiye’den Yunanistan’a Rum Göçleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 10, (2011), s. 13-33.
Episimos Efimeris tis Kritikis Politeıas, Tomos D, Sinedriasıs 33, 25 Noemvriou 1906, Stenografimena praktıka tis B Sintaktikis ton Kriton Sinelevseos, en Xanioıs 1912.