18. YÜZYILDA HISN-I MANSUR KAZASINDA (ADIYAMAN) CAMİLER ve CAMİ GÖREVLİLERİ

Müslümanlar için farz olan namaz, bir imamın öncülüğünde cemaatle eda edildiğinde Allah katında daha makbul olduğundan Müslümanlar, namazı topluca kılabilecekleri mekânlar yani mescitler yapmışlardır. İslamiyet'in ilk yıllarında yapılmaya başlanan bu ibadethaneler, mescit olarak isimlendirilirken sonraki yıllarda küçük ibadethaneler için mescit; cuma ve bayram namazlarının da kılındığı büyük ibadethaneler için cami ismi kullanılmaya başlanmıştır. Camilerin, dinî ibadetin yapıldığı yerler olmalarının yanı sıra toplumu ilgilendiren hukukî, siyasî, askerî ve iktisadî gelişmelerin görüşüldüğü yerler olması, bu ibadethanelerin, Müslümanların yaşamının merkezinde yer almasını sağlamıştır. Müslümanlar açısından bu derece önemli olan bu ibadethanelerin ve burada görevli olan kişilerin tespiti Osmanlı dinî yaşantısını ve toplumunu anlamada tarih ilmine katkı sağlamaktadır. 18. Yüzyılda Adıyaman'daki camiler ve cami görevlilerinin tespit edilmesi de bu amaca hizmet etme gayesi taşımaktadır.

Mosques and Mosques Entitled-workers in the Hisn-i Mansur in the 18th Century

A must for Muslims, namaz when implemented in the leadership of an imam, is considered to be better in Allah’s court, Muslims have built places to do their prayings in masses which are called mesdjits. In the beginning years of Islam, these prayings that started in these pray-houses, called mesdjit an in the following years for small venues; mesdjit and for the places where Friday and Holiday namazzes are implemented were called mosques. Mosques being the places where mass prayers are held, additionally were the places where society relevant lawful, political, martial and economic improvements were discussed, make these mosques the centre of Muslims’ lives. The inspection of these prayer houses which are of utmost significance and the people tasked here will serve the history science in the vein to understand the Ottoman life and the Ottoman society. The determination of 18th century mosques and mosque entitledworkers carries a goal to serve this cause.

PDF

___

Hurufat Defterleri (VGMA. HD.,) : 548, 565, 1082, 1083, 1084, 1090, 1094, 1095, 1096, 1099, 1100, 1119, 1139, 1140, 1143, 1158, 1159.
Maliyeden Müdevver Defterler (MAD) : 1878, 4983.
Mevkûfat Defterleri (D.MKF.d.) : 27464. Resmî Gazete, S.16047, Eylül 1977, s.1-33.
AKDEMİR, İ. O. ve İNCİLİ, Ö. F. (2014), "Coğrafî Ortam ve Kent Fizyolojisi İlişkileri: XIX. Yüzyıl Kilis Şehri Örneği", Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 29, İstanbul , s.220-247.
ALKAN, M. (2010), "Türk Vakıf Tarihi Araştırmaları Açısından Hurufat Defterleri: Adana Örneği", XV. Türk Tarih Kongresi-Kongreye Sunulan Bildiriler, C.IV/I, TTK. Basımevi, Ankara, s.825- 842.
ALTIN, A. (2017), "Adıyaman'da Bir Kabaltı ve Kab (Hacı Ali) Camisi", S.29, s.103-124.
ARICI, İ. (2018), "Din Görevlilerine Göre Camiler ve Cami Görevlileri",
AÜ.SBED., S.22, Ankara, 729-743.
ARSLAN, M., "Adıyaman Ulu Camii'nin Tarihçe ve Mimarisi", s.113. (http://www.akademiktarih.com/pdfler/store/akademiktarihadiyamanulu cami.pdf)
BARKAN, Ö. L. (1942), "Osmanlı İmparatorluğu'nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I, İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri", VD., Sayı 2, Ankara, (279-386).
BAYHAN, M. A. ve SALMAN, F., (2010), Adıyaman Yüzey Araştırmaları (2000-2004), Doğuş Gazete ve Matbaacılık, Adıyaman.
BAYKARA, T., (1990), Osmanlı Taşra Teşkilatından XVIII. yüzyılda Görev ve Görevliler, VGM. Yay., Ankara.
BERKÎ, A. H. (tarihsiz), Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tâbirler, VGM. Neşriyatı, Doğuş Matbaası, Ankara.
BEYAZIT, Y. (2013), "Hurufat Defterlerinin Şehir Tarihi Araştırmalarındaki Yeri", History Studies, C.5, S.1, s.39-69.
CERRAHOĞLU, İ. (1993), "Camilerimiz", Diyanet Dergisi, S.34, 4-7
ÇAKAR E., U. (2017), Celalettin, Hurufat Defterlerinde Harput (1690- 1812), FÜ. Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Yay., No:3, Elazığ.
ÇELİKDEMİR, M. (2001), Osmanlı Döneminde Aşiretlerin Rakka'ya İskânı (1690-1840), FÜ.SBE.BDT., Elazığ.
DEMİRTAŞ, H. (2012), "Vakıf Araştırmalarında Kaynak Olarak Hurûfât Defterleri: Kangırı Örneği", Vakıflar Dergisi, Haziran, S.37, s.47- 92.
KILIÇ, M. E. (1999), "İbnü'l-Arabî", DİA., C.20, Ankara, s.493-516.
KÖZCÜ, H. (2016), Urfa Mimarisinde Kabaltılar, ŞBB. Yay., Şanlıurfa.
ORHONLU, C., (1963), Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretlerin İskânı Teşebbüsü, İÜ.EFY. No:998, İstanbul.
ÖNKAL, A. ve BOZKURT N., "Câmi", DİA., C.7, Ankara, 1993.
ÖZ, M. (2005), "Osmanlı Klasik Döneminde Anadolu Kentleri", TALD., C.3, S.6.
ÖZLÜ Z. (2008), XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Karadeniz'de Bir Kıyı Kenti: Akçakoca, Yeditepe Yay., İstanbul.
ÖZTÜRK, M., (1991), "XVIII. Yüzyılda Antakya ve Çevresinde Eşkıyalık Olayları", TTK. Belleten, LIV/211, Ankara, s.963-992.
ÖZTÜRK, N. (1995), Elmalılı M. Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar, TDVY., Ankara.
ÖZTÜRK, N. (1983), Menşe'i ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar, VGM. Yay., Ankara.
ÖZTÜRK, N. (1995), Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, TDVY., Ankara.
SATILMIŞ, S. (2016), "1893 Malatya Depremi ve Afet Yönetimi", OTAM, 39/Bahar.
SÖYLEMEZ, F., (2007), Osmanlı Devleti'nde Aşiret Yönetimi: Rişvan Aşireti Örneği, Kitabevi Yay., İstanbul.
SÖYLEMEZ, F., (2013), "Rişvanzade Ömer Paşa'nın Besni'deki Vakfı", Vakfılar Dergisi, Sayı 40, Ankara, s.87-98.
SÖYLEMEZ F. ve TUNÇ M. N., 18. Yüzyılda Behisni'de Camiler ve Cami Görevlileri, KÜ. SBED., C.7, S.14, Kilis Aralık 2017, s.60-87.
SUCU, M., Adıyaman İl ve İlçeleri, (Tarihsiz), Gaziantep.
TAŞTEMİR, M., (1999), XVI. Yüzyılda Adıyaman Sosyal ve İktisâdî Tarihi, TTK Basımevi, Ankara.
UZUNPOSTALCI, M. (1993), "Cemaat", DİA., C.7, Ankara, s.288-289.
YEDİYILDIZ, B. (1999) ,"Osmanlılarda Döneminde Türk Vakıfları Ya da Hayrât Sistemi", Osmanlı, C.5, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 17-33.
YEDİYILDIZ, B. (tarihsiz), "Vakıf Istılahları Lügatçesi". (http://acikerisim.fsm.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11352/1387/Yediy% C4%B1 ld%C4 %B1z.pdf?sequence=1)
TEKTUNA, M., (2017), Hurûfât Defterlerine Göre Kilis'te Sosyal ve İktisadi Hayat, BYLT., Kilis.
TURGUT, B. (1993), Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Adıyaman'daki Vakıf Hizmetleri, MÜ.SBE.BYLT., İstanbul.